Volum 2

LABORATORJU G}AL XBEJBIET BLA XOG}OL FIL-BELT VALLETTA

1927: ll-Pro[ett

Kul]add jaf kemm Mons. De Piro ]adem g]as-So`jeta' Missjunarja ta' San Pawl, g]al tant Istituti ta' tfal, u g]al kull opra li d-djo`esi ta' Malta fdatlu f'idejh. Imma ntesa g]al kollox dak li hu g]amel g]ax-xbejbiet foqra u bla xog]ol. Aktar ma wie]ed jin\el fil-fond fil-]ajja ta' Mons. De Piro, aktar jinteba] li ma kienx hemm limiti g]all-karita' tieg]u. Hu ma ntafax fuq appostolat ta' g]amla wa]da. G]alkemm mg]obbi bix-xog]ol, hu kien dejjem jivvinta inizjattivi [odda. Xi opra tieg]u, b]alma hi din li sejrin niktbu fuqha, ma rnexxietx g]al ra[unijiet li hu ma kellux kontroll fuqhom. Hi opra so`jali li g]exet g]al ftit snin, u mbaghad waqfet ]esrem min]abba I-mewt tieg]u ta' malajr.

Mons. De Piro, matul is-sena 1927, di[a' kien tkellem ma' xi persuni mda]]lin fid-dipartimenti tal-Gvern. Hu xtaq isib post fil-belt Valletta biex jag]ti bidu g]al Laboratorju li jkun ta' g]ajnuna g]al tfajliet foqra li jkunu bla xog]ol. Fis-17 ta' Di`embru, il-Monsinjur kiteb lit-Te\orier tal-Gvern biex dak li, \mien qabel, kien qalulu bil-kelma, ifissirulu bil-miktub ukoll. Fost I-o]rajn, hu qallu: "Jien nag]mel wi``i u nitlob biex, jekk inhu possibbli, ikolli f'idejja kamra jew tnejn f'xi bini tal-Gvern". De Piro kien di[a' qed jitkixxef dwar xi post. G]alhekk, f'dik I-istess ittra, hu ssokta jikteb hekk: "Jiena [ejt infurmat li hemm dar `kejkna tal-Gvern ]dejn il-Barrakka t'isfel, u din jidher li wie]ed jista' jag]mel u\u minnha; jekk ma hix libera g]al kollox, forsi jista' jintla]aq xi ftehim".[1]

Madankollu, dwar dik id-dar, Mons. De Piro ma g]amel xejn. Hu kien ra[a' kiteb dwarha f'ittra tat-28 ta' Jannar, 1928; imma fissrulu li dik kienet sejra ting]ata bi-offerti, u \-\mien stabbilit g]all-offerti kien g]alaq ftit [ranet qabel.[2]

1928: Ta]t il-}arsien tal-Qalb ta' {esu'

Mons. De Piro ma satax jitg]abba bil-pi\ kollu fuq spallejh g]aliex I-opra mixtieqa kienet i[[ib mag]ha spi\a kbira. Kif fisser hu stess, il-]sieb tieg]u kien li, mat-tfajliet foqra, jag]mel il-[id kollu possibbli. Hu ried jag]tihom edukazzjoni morali u teknika. Imma I-pro[ett tieg]u ma kienx li jwaqqaf xi Istitut biex ji[borhom fih. Kellhom ikunu xbejbiet li jmorru ja]dmu f'xog]ol li hu jipprovdilhom, u huma jit]allsu tax-xog]ol li jag]mlu.

lt-ta]bit ta' Mons. De Piro kien ma' \ew[ ministeri: dak tat-Te\or u I-ie]or ta' l-Edukazzjoni. Lejn il-bidu tas-sena 1928, il-Ministru tat-Te\or ried jag]mel pass lejn Mons. De Piro billi offrielu li jag]tih f'idejh, b'self, kamra jew tnejn, fl-Auberge de France biex ikun jista' jag]ti bidu g]all-opra. Imma Mons. De Piro ma xtaqx li jibda f'post li setg]u jwarrbuh minnu; g]alhekk, hu fittex soluzzjoni a]jar.

Fl-ewwel xhur tas-sena 1928, inkriet kamra fi Triq San Duminku. ll-ftu] uffi`jali kien fil-11 ta' April, 1928. Imbag]ad, il-Monsinjur kera dar f'n. 101 ta' Triq San Kristofru. ll-[enb tad-dar kien jag]ti fuq il-Port ta' Marsamxett. Imma lilu talbuh kera g]oli fuq dik id-dar. G]alhekk, hu kellu b\onn li I-Ministeru tat-Te\or jag]tih il-permess li jag]mel xi lotteriji. Imma I-permess ing]ata g]al xahar wie]ed biss. Barra minn hekk, billi dik I-opra kienet [dida u kienet g]adha ma saritx mag]rufa, is-somma li da]let kienet `kejkna. Kien g]ad ma hemmx dawk il-benefatturi li japprezzawha u jg]inuha \\omm fuq ri[lejha. De Piro xtaq li l-Ministru jag]tih il-permess li hu jkun jista' jorganizza lotteriji g]al sena s]i]a. Dan il-permess intalab b'ittra tad-29 ta' Settembru, 1928. ll-Monsinjur issokta jikteb li, sa dak i\-\mien, hu ma kellux ]lief I-g]ajnuna ta' Alla.[3]

G]alkemm wie]ed jistag][eb kif Mons. De Piro kellu l-kura[[ jibda opra [dida meta fil-fatt bit-tbatija kien qed ila]]aq max-xog]ol li kellu, fil-fatt din I-opra ta' karita' ma kenitx [dida g]al kollox. Hu ried li x-xog]ol li kien qieg]ed isir fl-lstituti g]all-Bniet li kienu ta]t idejh ma jispi``ax fix-xejn. Hu kien imba\\a' li dawk it-tfajliet ta' I-lstituti setg]u jbatu moralment u fi\ikament meta j]allu I-lstitut u jintefg]u fil-]ajja iebsa tad-dinja. G]alhekk, f'avvi\ ta' Marzu, 1929, Mons. De Piro fisser g]al min kien dak il-laboratorju: "ll-laboratorju g]andu l-iskop li jag]mel il-[id lil tfajliet bla xog]ol, u spe`jalment lil dawk li jkunu g]adhom kif ]ar[u minn bejn il-]itan qaddisa tad-diversi Istituti ta' benefi`enza fdati f'idejja. F'dawn l-lstituti, bil-g]ajnuna [eneru\a tal-benefatturi u bil-]ajja ta' `a]da li jg]addu dawk li jmexxuhom, it-tfal qeg]din jitrabbew u ji[u edukati. Fuq kollox, lilhom ikabbruhom fil-bi\a' t'Alla. Imma tant drabi ji[ri li, meta jo]or[u mill-lstitut, huma ma jsibux dak li l-aktar ikollhom b\onn. Huma jkunu je]tie[u li jsibu 'I xi]add espert i\jed minnhom sabiex ig]inhom jag]mlu l-ewwel passi fl-arja libera ta' din id-dinja msejkna, li g]alihom tkun [dida g]al kollox. Hemm b\onn li id qawwija aktar minn tag]hom t]arishom fi problemi li huma qatt ma jkunu g]adhom ]abbtu wi``hom mag]hom". Din I-opra tqieg]det ta]t il-]arsien tal-Qalb ta' {esu'.[4]

Mons. De Piro kien jaf li I-problemi li da]al g]alihom kienu kbar. Imma hu ntebah li s-so`jeta' maltija ma kellhiex opra ta' dik I-g]amla. Hu nnifsu fisser li t-tama tas-su``ess setg]et titqies att ta' pru\unzjoni. Madankollu, billi I-opra dehret tant me]tie[a, Mons. De Piro kien de`i\ li ji[bor flimkien il-forzi tieg]u kollha, sabiex inewwel idejh lill-fqajrin u d-dg]ajfin. Barra minn hekk, minflok ma joqg]od i]abbat bieb bieb u jittallab, Mons. De Piro organizza kun`ert mu\ikali li l-qlig] tieg]u kellu jmur kollu g]al dak il-laboratorju. ll-[urnata stabbilita kienet is-Sibt, 30 ta' Marzu, 1929. ld-Dami Patruni ta' l-istess Laboratorju ]adu ]sieb ta' kulma kien hemm b\onn. Dawn id-Dami kienu nisa twajbin li ng]aqdu ma' Mons. De Piro biex ig]inuh fit-tmexxija u biex ila]]aq ma' I-ispejje\ ta' dak il-laboratorju.

Mons. De Piro, bir-rakkomandazzjoni tar-Rettur ta' l-Universita' Rjali ta' Malta, talab lill-Ministru tat-Te\or biex jippermettilu ju\a g]all-okka\joni dik is-sala ta' I-Universita' li fiha kienu soltu jsiru l-e\amijiet. Din kienet fi Triq San Kristofru stess; imma 'l fuq sewwa minfejn kien hemm il-laboratorju. De Piro, fl-avvi\ tieg]u, ni\\el dawn il-kelmiet: "ll-Laboratorju, waqt li ja]rab li joqg]od jittallab b'`erta monotonija, g]a\el li jitlob g]ajnuna bin-noti melodju\i ta' dan il-Kun`ert mill-aqwa". ll-biljett tad-d]ul kien jiswa xelin u nofs (7`5), u sata' jinxtara mill-istabbilimenti tas-Sur Cretien u s-Sur Ellis fi Strada Rjali tal-Belt, li hi Triq ir-Repubblika ta' \mienna.

ll-Kun`ert Mu\ikali sar mill-Kumpanija Goldoni. Din offriet li tag]mel kollox b'xejn wara li [iet mitluba minn Mons. De Piro.[5]

Marija Assunta Bor[: Benefattri`i li n]olqulha problemi

ll-persuna li, aktar minn kull o]ra, g]enet mill-qrib lil Mons. De Piro kienet Marija Assunta Fabri mi\\ew[a Bor[. Din [iet dikjarata mifruda minn \ew[ha Pawlu Bor[, b'sentenza tal-Prim Awla tal-Qorti ~ivili tal-5 ta' Mejju, 1926. Mons. De Piro kellu f'idejh id-direzzjoni u I-amministrazzjoni ta' dak il-laboratorju. Marija Assunta Bor[ offriet somma [eneru\a g]al dik I-opra, u a``ettat li tg]allem lit-tfajliet. Hi kienet tg]ix f'dak il-Laboratorju ddedikat lill-Qalb ta' {esu'. Kemm De Piro kif ukoll Bor[ kienu qed joffru l-]idma tag]hom ming]ajr ebda ]las.[6]

De Piro u Bor[ iddikjaraw li kulma kien jintrabat ma' dak il-laboratorju: mobbli, kapitali, materjal tax-xog]ol, u kull ]a[a o]ra kienu jiffurmaw entita' awtonoma. Huma riedu li I-opra tkun b'dan il-mod sabiex il-werrieta tag]hom, jew xi persuni li jkollhom rabtiet mal-Laboratorju, ma jimma[inawx li setg]u jirtu minn dawk il-beni. ll-Laboratorju ma kienx marbut ma' dik id-Dar ta' Triq San Kristofru. Jekk i`-`irkustanzi kellhom jitolbu li jsir tibdil fil-post, dan sata' jsir liberament. Din id-dikjarazzjoni, li huma reduha li jkollha l-effetti legali kollha, saret fit-23 ta' Frar, 1930. lt-tag]lim li kien qed jing]ata kien dak tal-]jata u ta' kull ]a[a o]ra adattata g]an-nisa.[7]

Madankollu, wara li g]al tliet snin, bejn 1928 u 1931, il-Laboratorju mexa mhux ]a\in, beda jin]oloq nuqqas ta' ftehim bejn Mons. De Piro u M. Assunta Bor[. Bi\-\mien, Bor[ bdiet tara li huma kellhom fehmiet differenti dwar I-iskop ta' dik I-opra. Mons. De Piro kien jippreferixxi li I-Laboratorju jkun g]ax-xbejbiet li jkunu ]ar[u mill-lstituti mmexxijin minnu. Min-na]a l-o]ra, Bor[ xtaqet li I-Laboratorju jkun g]ax-xbejbiet li jkunu fit-ti[rib li jintefg]u f']ajja ta' bla [ieh. Barra minn hekk, waqt li Bor[ imma[inat li I-opra kienet tag]ha u f'idejha, il-veru Direttur kien Mons. De Piro; dan ]ass li kellu s-setg]a li, jekk ikun hemm b\onn, iwarrab sa]ansitra lil dik Bor[, u jqieg]ed o]ra minflokha. Kliem Bor[ juri li l-ewwel idea ta' dak il-Laboratorju kienet tag]ha. L-Ar`isqof Caruana u Mons. De Piro kienu taw l-approvazzjoni. Imma Mons. De Piro ma tqeg]idx sempli`ement biex i]ares 'il dik I-opra f'isern il-Knisja. Hu, kontra dak li ]asbet Bor[, kien id-Direttur fil-veru sens tal-kelma.[8]

ll-problema bdiet min]abba d-direzzjoni personali doppja li fittxet dik Marija Assunta Bor[. Kienet direzzjoni li ]olqot konflitt. B]ala Direttur Spiritwali tag]ha, Bor[ kienet g]a\let lil Mons. Dun Nerik Dandria. Dan kien ig]idilha: "Fejn g]andu x'jaqsam ma' l-opra, obdi 'I Mons. De Piro, u fejn tid]ol problema ta' kuxjenza, oqg]od g]all-kelma tad-Direttur Spiritwali".

G]al qrib tliet snin, Borg g]exet fl-istess dar fejn kien hemm il-Laboratorju. Imma, imbag]ad, Mons. De Piro, f'Novembru, 1930, ordnalha t]alli l-Laboratorju, u tmur toqghod il-}amrun. Hi ]aditha bi kbira; imma obdiet, u g]al tliet xhur ma tniffsitx. Imma Bor[ ma setg]etx tistabar; il-Laboratorju ma dehrilhiex kif xtaqitu, u hi tilfet mis-sehem li kellha fil-]ajja tieg]u. G]alhekk, lejn Frar 1931, hi fet]et qalbha ma' Mons. Dandria, u dan taha l-parir li tmur tkellem lill-Ar`isqof Caruana. Imma, minflok ma marret g]and l-Ar`isqof, hi fittxet lil Mons. De Piro nnifsu. Hi stqarritlu li ]assitha fid-dmir li tara x'ig]idilha d-Direttur Spiritwali tag]ha dwar id-diffikultajiet li n]olqu g]aliha fil-Laboratorju.

Naturalment, Mons. De Piro xejn ma ]a gost li Direttur Spiritwali nda]allu fit-tmexxija tal-Laboratorju, billi lil dik Bor[ bag]atha g]and I-Ar`isqof. Kif stqarr hu nnifsu, ka\ b]al dak qatt ma kien [ralu minn mindu kien ilu jmexxi I-]ames Istituti li kienu jag]mlu minnu. B'determinazzjoni, lil Bor[, Mons. De Piro qalilha li, jekk ma kenitx qed t]oss li hi setg]et tibqa' tg]in, hu kien lest li jne]]iha u jqieg]ed o]ra minflokha. ll-kelmiet tieg]u lilha dehrulha ibsin.[9] Bor[ qalg]atha wkoll ming]and Dandria g]aliex, malli I-ka\ ra[a' wasal f'widnejh, lilha ]atafha talli ma obdietx minnu. Lilha, hu riedha tmur direttament g]and l-Ar`isqof. Fil-fatt, fil-bidu ta' Marzu, 1931, Bor[ fittxet lill-Ar`isqof, u dan semag]ha bil-]lewwa, u weg]edha li jkellem lil Mons. De Piro, u mbag]ad jer[a' jsej]ilha.[10]

ld-Diffikultajiet ma ntreb]ux

Fil-11 ta' Marzu, 1931, Mons. De Piro sejja] lil Marija Assunta Bor[ biex jara x'se jag]mel dwar il-]las tal-kera tad-dar fejn kien hemm il-Laboratorju. Hi marret g]and De Piro, u fissritlu li kienet kellmet lill-Ar`isqof; qaltlu wkoll li kienet qed tistenna li jer[a' jsej]ilha. Min]abba dan li g]amlet, Mons. De Piro lil Borg taha x'tifhem li hu kien tilef il-fidu`ja fiha, u g]alhekk dde`ieda li hi ma jkollhiex x'taqsam i\jed mal-Laboratorju. La hi ma kenitx taqbel mat-tmexxija ta' Mons. De Piro, dan il-Monsinjur fisser ukoll lill-Ar`isqof li hu ma satax iqisha i\jed b]ala I-kollaboratri`i tieg]u. Lilha, hu qiesha daqs li kieku rrinunzjat g]al dik I-opra: ]a[a li Bor[ ma xtaqithiex! Wara li hi marret darb'o]ra g]and I-Ar`isqof u g]and Mons. Dandria, Mons. De Piro ]allielha sitt xhur \mien biex tiddikjara li ma kellhiex x'taqsam i\jed ma' dik I-opra.[11]

Marija Assunta Bor[ ma rrassenjatx ru]ha malajr. Hi staqsiet 'il Mons. De Piro jekk kellhiex tibqa' tmur tg]in il-}amrun. Imma, billi hi kienet qed tg]in lilu, 'il Mons. De Piro deherlu li, b]ala persuna interessata fil-ka\, ma kellux jag]ti l-parir tieg]u, u, g]alhekk hu [ustament bag]atha tie]u I-parir ming]and ]addie]or. Bor[ irrikorriet g]al darb'o]ra g]and Mons. Dandria. Lilha, dan fissrilha li De Piro kien wrieha b'mod `ar li kien illi`enzjaha, u I-Ar`isqof ta ra[un lilu. G]alhekk, Dandria taha parir biex 'il dak il-Laboratorju titilqu kompletament f'idejn Mons. De Piro. Kien fadal biss triq wa]da. Bil-parir ta' I-Ar`isqof, hi forsi setg]et tibda opra [dida f'post ie]or, u ta]t id-direzzjoni ta' persuna differenti. Dan id-Direttur Spiritwali wissieha wkoll biex tinforma b'kollox permezz ta' ittra lill-Ar`isqof, u tibg]at kopja lil Mons. De Piro. Dan sar fit-12 ta' Marzu, 1931.[12]

Bor[ qag]det g]al dan kollu. Imma, fil-kopja li bag]tet lil De Piro, hi \iedet dawn il-kelmiet: "Jiena `erta li inti tifhem kemm kelli ]sebijiet li ]awduli l-kuxjenza tieg]i".[13]

Dan in-nuqqas ta' ftehim bejn De Piro u Bor[ [ieb mieg]u li l-opra n]asset li kellha b\onn ta' struttura [dida. Mons. De Piro beda ja]seb x'sata' jsir. M. Assunta Bor[ ma komplietx g]al rasha, g]alkemm baqg]et mitfug]a fuq opri ta' [id, spe`jalment billi g]enet lil xi sorijiet iddedikati g]al opri so`jali. l`-`irkustanzi wrew li, sabiex ma jin]olqux xi problemi quddiem I-Awtoritajiet, kien hemm b\onn li dak il-Laboratorju tal-Qalb ta' {esu' ji[i ddikjarat li g]alaq. ld-de`i\joni ta' De Piro u Bor[ ittie]det lejn ix-xahar ta' Lulju, 1931. G]alhekk, fl-14 ta' Awissu, 1931, Mons. De Piro u Marija Assunta Bor[ g]amlu dikjarazzjoni o]ra flimkien fejn kitbu li huma jidde`iedu li dak li kien [ie stabbilit fit-23 ta' Frar, 1930, kellu jitqies b]allikieku qatt ma sar. De Piro ried ukoll juri li, kien x'kien in-nuqqas ta' ftehim li kellu ma' Bor[, u g]alkemm ma approvax `ertu ind]il, fih ma naqsitx I-istima li kellu lejha. G]alhekk, Mons. De Piro sejja] lil Marija Assunta Bor[ biex hi te\amina r-re[istri flimkien mieg]u; huma t-tnejn raw li r-re[istri kienu mi\mumin tajjeb. Kien fadal ftit flus li wasslu g]al 18-il Lira, 11-il xelin, 6 soldi u 3 ]abbiet (madwar Lm18.58` ta' \mienna). Kien fadal ukoll il-mobbli ta' dak il-Laboratorju. Imma kemm De Piro kif ukoll Bor[ iddikjaraw li ma riedu xejn g]alihom personali. lt-tama tag]hom kienet li, g]all-[ejjieni, jekk i`-`irkustanzi kellhom jitbiddlu, dak il-Laboratorju kellu mnejn jer[a' jinfeta]. F'dak i\-\mien li [ieb tant problemi, De Piro ried juri wkoll li hu ma kienx miksur ma' dik Marija Assunta Bor[. G]alhekk, f'idejha hu ]alla l-kapital `kejken li kien hemm u I-mobbli. B'dawk il-flus, hi setg]et tikri post ie]or, u

jkollha fejn tqieg]ed I-affarijiet. De Piro \amm il-kotba kollha ta' I-amministrazzjoni; imma hu ddikjara li dawn ir-re[istri jibqg]u disponibbli g]al Bor[ biex hi tarahorn, u \\id fihom in-nota ta' xi spejje\ li setg]u saru ma' xi persuni, u forsi kienu g]adhom ma t]allsux.

F'dak il-laboratorju, kien hemm ukoll kappella. Il-mobbli tag]ha kienu [ew mog]tijin mill-qraba ta' Mons. De Piro. Huma kienu proprjeta ta' Dun Santin De Piro, li kien miet fid-19 ta' Lulju, 1929. Dan kien ]u I-istess Monsinjur. Meta I-Laboratorju g]alaq, [ie de`i\ li dak li ntu\a g]all-kappella kellu jibqa' g]and Mons. De Piro, biex hu jkun jista' jiddisponi minnu g]al xi opra qaddisa o]ra.[14]

De Piro jibqa' jippro[etta

Bla dubju ta' xejn, din I-a]]ar dikjarazzjoni ta' Mons. De Piro u Marija Assunta Bor[ [iebet mag]ha ]afna swied il-qalb. G]alkemm il-metodi kienu differenti, ir-rieda tajba ma kenitx nieqsa, u I-[enero\ita' kienet kbira min-na]a tat-tnejn. Imma ma kienx hemm I-appo[[ morali mixtieq, u I-pariri lil Bor[ ma g]enuhiex wisq biex hi ta]dem id f'id ma' Mons. De Piro. G]alkemm il-problemi finanzjarji kienu kbar, dawn kellhom mnejn jintreb]u li kieku ma nqalg]ux id-diffikultajiet li fakkarna. B'niket kbir, Mons. De Piro kien qieg]ed jara li min ta I-pariri ma ]arisx bi\\ejjed lejn il-[id kbir li seta' jintilef. Dan il-ka\ wera wkoll li Mons. De Piro kien bniedem de`i\. Hu ma kellux natural kalm li j]ajru ja``etta kollox bla ma joqg]od jinkwieta. Hu kien kapa`i j\omm iebes. Ming]ajr ma tilef xejn mid-dinjita' tieg]u, Mons. De Piro warrab lil Bor[ g]aliex emmen li ma kienx possibbli li jibqa' ja]dem flimkien mag]ha.

Minkejja dan, Mons. De Piro ma kienx bniedem li ji[[arraf quddiem il-problemi. G]alhekk, billi hu kien konvint li kien g]ad hemm ]afna xbejbiet li kienu fit-ti[rib, hu ma naqasx milli j]oss b]al rimors fil-kuxjenza. Hu baqa' jhewden biex jara x'jista' jag]mel.

Dan il-bniedem li jara fil-bog]od irrealizza li jkun wisq a]jar li ma jintrabatx ma' persuna wa]da. L-esperjenza ma' Marija Assunta Bor[ ma tatx il-frott mixtieq. G]alhekk, hu tafa' g]ajnejh fuq mara o]ra, li mag]ha kienet [abret numru ta' xbejbiet. Kienet mara qaddisa li xtaqet twaqqaf Kongregazzjoni Reli[ju\a [dida. Din il-mara kienet Marija {u\eppina Curmi. Hi ma kellhiex iddum ma tmut, u kien biss ftit qabel il-mewt tag]ha meta l-Ar`isqof Caruana wrieha li d-diffikultajiet prin`ipali dwar it-twaqqif tas-Sorijiet Missjunarji ta' {esu' Nazzarenu kienu ntreb]u. Wara li hi mietet fis-27 ta' Di`embru, 1931, Mons. De Piro tg]abba bil-pi\ kollu ta' dik I-opra. Hu di[a' kien ilu jg]inha sa minn ]afna snin.

Dan kien e\attament ftit ta\-\mien wara li l-laboratorju tal-Qalb ta' {esu' [ie ddikjarat mag]luq. Imma, huwa u jfassal il-Kostituzzjonijiet pro[ettati g]all-futuri Sorijiet Missjunarji ta' {esu' Nazzarenu, Mons. De Piro, fost I-g]anijiet sekondarji tag]hom, qeg]dilhom dan: "B'rabta mal-g]an prin`ipali, huma jag]mlu tajjeb li jkabbru l-]idma tag]hom billi jkunu ta' [id g]ax-xbejbiet li jkunu g]adhom kif ]ar[u minn xi lstitut".[15] Barra minn hekk, meta fis-sena 1932 kiteb it-Testment tieg]u, Mons. De Piro ]e[[e[ lis-su``essuri tieg]u fit-tmexxija tas-Sorijiet Missjunarji ta' {esu' Nazzarenu biex jie]du ]sieb ]alli dawn is-sorijiet jibqg]u jg]inu lix-xbejbiet foqra u lil dawk li ]ajjithom tkun f'xi ti[rib g]al ru]hom jew [isimhom.[16]

Bla dubju ta' xejn, dan I-isforz hu pa[na mill-isba] fil-]ajja ta' Mons. De Piro. Hu sforz tassew qalbieni li jissokta juri kemm dan il-bniedem kien ta' qalb sensibbli u benefattur kbir tal-poplu malti, u, b'mod spe`jali, tal-fqajrin li, tant drabi, i]ossu ru]hom minsijin u mitluqin.[17]