Volum 2

L-ORATORJU TA' BIRKIRKARA

In-Nutar Casolani: ll-Fundatur

Birkirkara, wie]ed mill-eqdem u mill-akbar ir]ula ta' Malta sa minn mijiet ta' snin ilha bil-parro``a tag]ha: dik ta' I-Assunta li, imbag]ad, g]addiet g]all-o]ra ta' Santa Liena.[1] G]oxrin sena qabel it-twelid ta' Mons. De Piro, fil-parro``a bdiet opra ta' importanza kbira meta. fil-knisja devota tal-Madonna tal-}erba bis-sa]]a ta' I-Ar`isqof Gaetano Pace Forno, twaqqfet Xirka tad-Duttrina Nisranija. Bi\-\mien, dik ix-Xirka kellha tispi``a; imma kienet g]adha fuq ri[lejha meta, minnha stess, faqqsu Istituti u G]aqdiet o]rajn li ]adu f'idejhom it-tag]lim tad-Duttrina Nisranija.[2]

F'dan is-seklu g]oxrin, l-ewwel Istitut li twaqqaf bil-g]an li jwassal id-Duttrina Nisranija lit-tfal kien I-Oratorju li, sa mill-bidunett tieg]u, kien fi Triq San {iljan, lejn it-tarf ta' Birkirkara, fin-na]a ta' lvant ta' dak ir-ra]al. Billi dan I-Oratorju kellu jinse[ [rajjiet li xxebilku f'dawk tas-So`jeta' Missjunarja ta' San Pawl, u billi g]andu rabtiet kbar ma' I-istess Mons. De Piro, il-Fundatur tag]ha in[abar dan it-tag]rif mill-kitbiet li n\ammu minn De Piro nnifsu u minn xi Arkivji. ln\idu wkoll li ma kienx g]adda minn mo]] De Piro li, proprju f'dik is-sena li matulha nfet]et l-ewwel Dar ~kejkna tas-So`jeta' ta' San Pawl fl-lmdina, infeta] Oratorju li, sbatax-il sena wara, kellu jsir ta' din is-So`jeta'. Dan juri li I-Oratorju ta' Birkirkara g]andu I-[rajjiet tieg]u li, bejn 1910 u 1927, fihom ma da]alx Mons. De Piro.

Sas-sena 1909, fi Triq San {iljan, f'post imsejja] Tal- Witg]a jew Ta' Sqaq it-Ti[ie[, kien hemm bi``a art li kienet proprjeta' tal-Kolle[[jata ta' Birkirkara, u e\attament tal-Mensa Kapitulari Pjerina. Imma, b'att legali li sar quddiem in-Nutar Kal`edonju Gatt, fid-19 ta' Settembru, 1909, I-art [iet mog]tija b'`ens perpetwu lil Pawlu u Karmenu Farru[ia (missier u iben). G]all-Kapitlu Elenjan, f'dak il-kuntratt kien deher il-Kanonku Dun Alwi[ Debono.[3] Imma I-att li fisser it-twelid ta' I-Oratorju kien dak tas-26 ta' Frar, 1910. Dan sar quddiem in-nutar Salvu Bor[ Olivier. ll-Kummer`jant Pawlu Farru[ia u ibnu Karmenu, fuq imsemmijin, `edew b'`ens perpetwu bi``a art lil Dun Mikiel Sammut, qassis minn Birkirkara, u lin-Nutar Mikiel Lwi[i Casolani, imwieled f'|ante fil-Gre`ja u joqg]od il-belt Valletta. Mill-mod kif ing]ata `-`ens, jidher li, mill-bidunett, kien hemm il-]sieb li fuq dik I-art jinbnew kappella u b\onnijiet o]rajn.[4]

G]alkemm fl-att notarili msemmi Dun Mikiel Sammut jidher flimkien man-Nutar Casolani, il-veru fundatur kien Casolani. Kien hu li tg]abba bil-pi\ ta' I-ispejje\ ta' I-art u tal-bini. II-kappella msemmija fil-kuntratt inbdiet fil-25 ta' Marzu, 1910: meta tqieg]det l-ewwel [ebla. Dik il-kappella ma ]aditx ]lief erba' xhur biex tiestiet g]aliex [iet inawgurata fil-31 ta' Lulju ta' l-istess sena.[5]

Waqt li f'dan il-kuntratt I-iskop tal-kappella u tal-bini li kien sejjer jinbena qrib tag]ha ma ssemmiex, madankollu, mill-bidunett tieg]u, dak il-post kien ma]sub b]ala Oratorju li fih ting]ata l-eduka\zjoni reli[ju\a u `ivili lil ulied il-poplu. Casolani xtaq li fih jissej]u s-Salesjani g]aliex hu kien ammiratur tal-metodu edukattiv ta' Dun Bosco.[6]

Dik il-kappella tqieg]det ta]t il-]arsien ta' Marija, g]ajnuna ta' l-insara. Billi Casolani ried ikun `ert li dak I-Oratorju ma jibdilx I-iskop tieg]u, hu qieg]ed iskrizzjoni minquxa fl-ir]am fuq id-da]la ewlenija tal-kappella. ll-Fundatur ried li fiha jitqieg]du dawn il-kelmiet ta' Kristu: "Sinite parvulos venire ad me": "}allu t-tfal ji[u g]andi". G]alhekk, meta aktar tard, fis-sena 1927, Casolani ta I-Oratorju f'idejn Mons. De Piro, hu ried li fl-istess att tad-donazzjoni jitni\\el li dik I-iskrizzjoni ma kellhiex titne]]a, jew tinbidel, jew b'xi mod titg]atta.[7]

Meta [iet inawgurata, il-kappella kienet g]adha ma [ietx mog]tija f'idejn xi Istitut Reli[ju\. Imma I-Fundatur kien di[a' tal-fehma li t-tmexxija tag]ha kellha tkun f'idejn xi Istitut bil-voti reli[ju\i.[8]

Oratorju Domenico Savio

L-Oratorju kien inbena fi \mien qasir minnu fih wara l-kappella. G]alih ukoll Casolani ]allas kollox minn butu. L-Oratorju [ie malajr fdat f'idejn is-Salesjani li sej]ulu "Oratorju Domenico Savio". Dak Dun Mikiel Sammut, li tant kien ]abrek biex jara I-opra miexja 'l quddiem, jekk kellu xi dritt dwar l-Oratorju, dan `edieh lil Casolani. Casolani beda jidher, kif kien tassew, b]ala I-proprjetarju wa]dieni ta' kulma kien inbena. Kien hu wkoll li baqa' j]allas i`-`ens ta' kull sena.[9]

L-Oratorju ma damx ]lief madwar sentejn f'idejn is-Salesjani (1910-1912). Imma I-mag]ruf Alfons M. Galea ]alla tifkira ta' dan i\-\mien. Hu jfakkar lil Dun V. Allegra, l-ewwel Direttur tieg]u, u 'l Dun G. Fergnani, li kien g]adu kif [ie lura Malta g]al ftit mistrie] mi`-~ina, fejn kien ja]dem b]ala missjunarju. Hu fakkar ukoll b'tif]ir lill-imsemmi Dun Mikiel Sammut u qassisin u kanon`i ta' Birkirkara li ma naqsux milli jag]tu daqqa ta' id fit-tmexxija ta' I-Oratorju.[10]

Oratorju S. {wann Battista De La Salle

Is-Salesjani kienu g]adhom neqsin wisq mis-sa`erdoti; g]alhekk, fis-sena 1912, huma telquh. Imbag]ad, I-Oratorju [ie f'idejn il-Freres De La Salle. Huma biddlu I-isem ta' I-Oratorju u sej]ulu bl-isem ta' San {wann Battista De La Salle, il-qaddis fundatur tag]hom. Madankollu, g]alkemm I-Oratorju kellu l-ismijiet tieg]u, fost il-karkari\i, sa minn dejem, kien mag]ruf sempli`ement b]ala L-Oratorju. Minn dawk ta' postijiet o]rajn, kien jissejja] L-Oratorju ta' Birkirkara: ming]ajr i\-zieda ta' xi isem partikulari.[11] ll-Freres baqg]u jie]du ]sieb dak l-Oratorju sa \mien l-ewwel gwerra dinjija. Huma wkoll, min]abba n-nuqqas ta' Brothers, kellhom jitilquh.[12]

In-Nutar Casolani u Dun Mikiel Sammut baqg]u jie]du ]siebu g]at-tul ta' ]ajjithom kollha. Dan Dun Mikiel g]amel ukoll \mien sewwa jmexxi l-Oratorju. Imma \-\menijiet dehru diffi`li. Fi\-\mien tat-tmexxija tieg]u. Dun Mikiel, li kien ukoll kanonku ta' Birkirkara, kiteb ittra bla data lill-Gvernatur ta' Malta Lord Methuen (1915-1919)[13] biex jitolbu g]ajnuna g]all-Oratorju. L-ittra jew supplika, minbarra li tirrifletti I-]idma tal-kanonku Sammut, twasslilna wkoll tag]rif siewi dwar il-[id li kien qieg]ed isir f'dak l-Oratorju.[14]

Lejn soluzzjoni biex il-[id ma jonqosx

Sa mi\-\mien tas-Salesjani, il-[id li kien qieg]ed isir fl-Oratorju kien tassew kbir. lt-tfal subien, ulied il-familji foqra, bdew ikunu bil-mijiet.[15] lkun ftit jekk ng]idu li huma bdew jersqu ]afna i\jed lejn is-sagramenti tal-qrar u tat-tqarbin. Ma jkunx bi\\ejjed jekk infakkru kemm dawk it-tfal imxew 'il quddiem fit-tag]lim tad-duttrina. Bosta kienu s-sa`erdoti li kellhom sehem f'dak it-tag]lim. Imma dak l-Oratorju lit-tfal beda jag]tihom ukoll l-eduka\zjoni tag]hom b]ala `ittadini. It-tfal gawdew ukoll b'tant rikreazzjonijiet onesti.[16]

Fis-supplika msemmija tal-kanonku Sammut, naqraw li l-edukaturi kienu qed jie]du ]sieb biex, lil dawk it-tfal, i]arsuhom mill-]ajja ]a\ina billi ma j]alluhomx ji[[errew fit-toroq b'tant ti[rib ta' kull g]amla. Imma I-Oratorju kien jinsab fil-faqar. II-problemi finanzjarji, f'dak i\-\mien ta' l-ewwel gwerra, kienu kbar g]al kul]add. Kien hawn nuqqas kbir ta' tant affarijiet essenzjali g]all-]ajja. Dawn huma I-kelmiet e\atti tal-kanonku: "Hi ]a[a ta' qsim il-qalb meta tara tant mit-tfal tag]na jirtog]du bil-bard g]aliex ma g]andhomx x'jilbsu. G]aldaqstant, g]alkemm ]ri[na ]afna mir-ri\orsi tag]na, biex nipprovdu fil-ka\ijiet l-aktar gravi, jibqa' g]alina assolutament impossibbli biex nipprovdu g]al kul]add".[17]

Dun Mikiel Sammut xtaq li I-Gvernatur ta' Malta, b]ala kmandant tat-truppi, jipprovdilu xi Ibies tas-suldati li tant drabi jintelaq u ma jintu\ax i\jed. Hu \ied ig]idlu li I-Oratorju g]andu marbutin mieg]u g]add ta' nisa twajbin li, mill-ilbiesi qodma, ikunu kapa`i jiibbsu t-tfal foqra tag]na. ll-b\onn kien qed jin]ass wisq aktar g]al dawk it-tfal li I-[enituri tag]hom kienu tant foqra b'mod li ]assew li ma kellhomx lanqas I-ifqar ilbies de`enti biex 'l uliedhom ikunu jistg]u jibag]tuhom I-iskola.[18]

Din id-dedikazzjoni ta' Dun Mikiel Sammut turi li hu kellu m]abba ta' missier lejn dawk it-tfal foqra. Wara t-tluq tal-Freres, Dun Mikiel ma kienx g]adu jgawdi s-sa]]a ta' I-img]oddi; imma hu qatt ma naqas milli jag]ti I-kura spiritwali tieg]u. B'xorti tajba, fi\-\mien kollu ta' Dun Mikiel Sammut, I-Oratorju baqa' dejjem ta]t il-]arsien tan-Nutar Casolani.

lttra ta' Casolani li nkitbet fil-15 ta' Di`embru, 1925, lil Mons. {u\eppi De Piro turi li, minn \mien qabel, hu kien tafa' g]ajnejh fuq il-Monsinjur g]all-fatt li kien qed jarah tant iddedikat g]al opri ta' karita' fost it-tfal ta' Malta u G]awdex. Imma `-`irkustanzi g]al De Piro kienu g]adhom daqsxejn diffi`li. ll-problemi tad-djar ta' I-lmdina qatt ma n]allew g]al kollox, u d-djar ta' San {u\epp ta' Malta u ta' G]awdex kienu g]adhom ma ]adux ir-ru]. Barra minn hekk, De Piro, mhux biss baqa' mtaqqal b'tant ]idmiet o]rajn, imma wkoll is-sa]]a ta' [ismu baqg]et dejjem xi ftit dg]ajfa. Proprju b'dan il-]sieb dwar is-sa]]a li bdielu I-ittra tieg]u n-Nutar Casolani: "G]alkemm ma kellix ix-xorti niltaqa' mieg]ek, wasalli li int ilek xi flit li [ejt lura mill-vja[[ tieg]ek. Nittama li l-vja[[ swielek ta' [id g]al sa]]tek li tant hi prezzju\a g]al dawk li g]andhom qalbhom marbuta mal-opri ta' benefi`enza ta' dawn il-g\ejjer tag]na".[19]

Mill-ittra nafu li I-Kanonku Dun Mikiel Sammut (li Casolani jsejja]lu "]abib komuni tag]na t-tnejn") kellem lil De Piro dwar il-ka\ ta' I-Oratorju. ll-kanonku wassal li De Piro kien qieg]ed ji[[udika li kien wasal i\-\mien li s-So`jeta' ta' San Pawl tie]u f'idejha t-tmexxija ta' I-Oratorju ta' Birkirkara. Madankollu, Casolani ma ried jag]mel l-ebda pass g]aliex, fl-a]]ar laqg]a li kellu ma' De Piro, il-Monsinjur kien fissirlu li r-responsabbilta' li kien tg]abba biha dwar l-lstitut Kanonku Bonni`i (li ma hux ]lief San {u\epp ta' Santa Venera) ma ]allitux f'po\izzjoni li jibda xi ftehim definittiv dwar I-Oratorju ta' Birkirkara. Imma, malli sama' dawk il-kelmiet ming]and il-Kanonku Sammut, Casolani kien fuq ix-xwiek biex ikun jaf jekk kienx minnu li De Piro tafa' ]arstu bis-serjeta' fuq l-Oratorju.[20]

lt-twe[iba ta' De Piro ma waslitx f'idejna. Imma nafu li, mal-bidu tas-sena 1926, De Piro beda jistudja bis-serjeta' I-possibiltajiet li kien hemm biex ja``etta I-Oratorju ta' Birkirkara g]as-So`jeta' li hu kien waqqaf. Madankollu, g]addew xi xhur o]rajn. lttra o]ra ta' Casolani, li nkitbet fil-11I ta' Mejju, 1926, turi tajjeb li, xi \mien qabel, De Piro kien talab lil Casolani biex ifissirlu x'kienu l-kondizzjonijiet dwar it-trasferiment ta' dak I-Oratorju g]al g]and is-So`jeta' ta' San Pawl. Imma [ara li Casolani ma satax iwie[eb malajr lil De Piro g]aliex, g]al xi \mien, in-Nutar kien marid. Malli g]adda g]all-a]jar, Casolani qabad f'idejh il-kuntratti li kienu saru biex jara x'jista' jag]mel u b'liema pi\ijiet setg]et titg]abba s-So`jeta' ta' San Pawl. L-e\ami tal-kuntratti [ieb mieg]u dewmien ie]or. ll-fundatur ta' I-Oratorju ma xtaqx iwassal it-tag]rif tieg]u bil-bi``iet. Ta' nutar li kien, Casolani xtaq jippre\enta kwadru komplet quddiem De Piro; hu ried sa]ansitra jag]tih inventarju dettaljat ta' kulma kien hemm fl-Oratorju. Il-Kanonku Sammut ta kull g]ajnuna lil Casolani biex jasal g]al dak li xtaq. Casolani ried ikun `ar f'kollox biex b'hekk De Piro ja``etta ming]ajr diffikulta' u jitlob I-awtorizzazjoni ming]and l-Ar`isqof Mawru Caruana. De Piro kien mar g]and Casolani fid-dar ta' Strada Cristoforo, il-Belt. Il-Monsinjur kien qed jistenna t-twe[iba b'`erta ]erqa; imma, kif fissirlu Casolani, id-dewmien fit-twe[iba g]ar-ra[unijiet imsemmija ma satax jitqies \mien mitluf.[21]

Kollox twassal ma' I-ittra tal-11 ta' Mejju, 1926. Casolani wera I-fehmiet tieg]u, u kien qed jistenna I-osservazzjonijiet ming]and Mons. De Piro. Casolani kien lest li ji``ara dawk il-punti kollha li b'xi mod setg]u t]allew oskuri.[22]

Mill-korrispondenza privata bejn Casolani u De Piro, ma jidhirx liema kienu I-kondizzjonijiet li I-Fundatur ta' I-Oratorju ried iqieg]ed lis-So`jeta' ta' San Pawl. Imma dawn jidhru `ari f'talba li saret minn Mons. De Piro lill-Ar`isqof Caruana u fil-kuntratt innifsu tad-donazzjoni li saret min-Nutar Casolani u martu {ulja lis-So`jeta' ta' San Pawl.

Rikors lill-Awtoritajiet

F'dak i\-\mien, is-So`jeta' ta' San Pawl kienet g]adha djo`esana. G]alhekk, hi kienet taqa' ta]t il-[urisdizzjoni ta' l-lsqof ta' Malta. Hi ]a[a naturali li l-ebda dar ma setg]et ti[i a``ettata ming]ajr ma l-lsqof ta' Malta jkun ta I-kunsens tieg]u. G]al din ir-ra[uni, De Piro, li kien qabel ma' I-offerta ta' Casolani, ma satax jie]u d-de`i\joni wa]du.

Fl-4 ta' Novembru, 1926, De Piro ressaq ir-rikors tieg]u fil-Kurja Ar`iveskovili ta' Malta. Lill-Ar`isqof, hu fissirlu kif saritlu I-offerta minn Casolani; hu ddeskriva I-post ta' I-Oratorju u wera li kien hemm il-kondizzjoni li I-appostolat fl-Oratorju kellu jibqa' l-istess kif kien fl-a]]ar 16-il sena. Hu ni\\el ukoll liema kienu l-obbligi ta' quddies li bihom I-Oratorju kien sejjer jitg]abba. De Piro kien tal-fehma li ja``etta, jekk I-Awtorita' tal-Knisja tag]ti l-kunsens tag]ha.[23]

L-Ar`isqof Mawru Caruana, fid-19 ta'Jannar, 1927, g]adda dan ir-rikors f'idejn Mons. Lwi[i Camilleri, il-Vigarju {enerali tad-Djo`esi, biex dan je\aminah, u jag]tih l-fehma tieg]u dwaru. Lill-Vigarju {enerali deherlu li dawk il-kondizzjonijiet kienu kollha a``ettabbli. G]alhekk, kien jidher li ma kienx hemm g]alfejn isir tibdil ie]or. Il-Vigarju ppropona wkoll lill-Ar`isqof biex dan jiddelega persuna biex tirrappre\entah waqt il-kuntratt.[24]

L-Ar`isqof qag]ad f'kollox g]all-fehmiet tal-Vigarju {enerali. Fil-21 ta' Jannar, 1927, hu ta I-kunsens tieg]u. L-Ar`isqof ma satax jag]mel g]a\la a]jar meta hu ddelega lill-Kanonku Dun Mikiel Sammut biex dan jidher g]ad-djo`esi fit-tfassil tal-kuntratt.[25] Fis-7 ta' Frar, 1927, De Piro [ie mog]ti kopja ta' dak il-kuntratt li kien sejjer isir; g]alhekk, dak in-nhar, hu sata' jqis ru]u awtorizzat mill-Ar`isqof biex ja``etta dik id-donazzjoni.[26]

G]alhekk, is-sena 1927 bdiet tajjeb, u deher g]al darb'o]ra li l-Kanonku Dun Mikiel Sammut baqa' sa I-a]]ar xhur ta' ]ajtu ja]dem id f'id man-Nutar Casolani biex mill-Oratorju ta' Birkirkara jo]ro[ il-[id kollu possibbli. Dak il-kanonku, li, fl-a]]ar \mien, kellu f'idejh it-tmexxija ta' I-Oratorju, kien qieg]ed jag]mel kulma kien me]tie[ ]alli jg]addi kollox f'idejn is-So`jeta' ta' San Pawl. Fil-fatt, kien ming]andu li De Piro sar jaf bl-awtorizzazzjoni ta' l-Ar`isqof. B'ittra tad-9 ta' Frar. 1927, il-kanonku g]arraf lil De Piro li d-digriet ta' l-Ar`isqof dwar id-donazzjoni ta' I-Oratorju kien jinsab g]and in-Nutar Casolani. Kien hemm it-tama li fi \mien [img]a I-kuntratt ikun inkiteb, u jkunu jistg]u jiltaqg]u ]alli jiddikjarawh pubbliku.[27]

1927: ld-Donazzjoni lil De Piro g]as-So`jeta' ta' San Pawl

Kien me]tie[ li I-ispejje\ ma jitilg]ux wisq. G]alhekk, f'isem Mons. De Piro, il-Kanonku Sammut fassal talba lill-Kap tal-Ministeru tat-Taxxi biex jara kif je]les mit-taxxi tal-Gvern li normalment huma marbutin ma' kull donazzjoni. lr-ra[uni mi[juba kienet fil-fatt li dik I-opra ta' I-Oratorju ma kellhiex ]lief g]anijiet edukattivi u karitattivi. Fir-rikors, tni\\el li dak l-Oratorju kien sejjer jimxi fuq I-istess linji ta' I-Oratorju Salesjan ta' Tas-Sliema. Din il-kitba hi bid-data tat-22 ta' Frar, 1927. Naturalment, Mons. De Piro, li bilfors li kien informat biha minn qabel, ma satax ma jkollux kopja tag]ha biex ikun jaf b'e\attezza x'inhu dak li kien inkiteb f'ismu.[28]

ll-preparattivi g]all-forma definittiva tal-kuntratt tad-donazzjoni baqg]u sejrin. ll-mo]] ta' kollox dejjem kienu Casolani, De Piro, u Sammut. G]alhekk, it-Tlieta, 29 ta' Marzu, 1927, il-Kan. Dun Mikiel Sammut bag]at ittra bi ftit kelmiet lil De Piro, u fiha qallu hekk: "In-Nutar Casolani jixtieq ikun jaf jekk hux komdu g]alik li, nhar it-Tnejn li [ejjin, lejn it-tlieta u nofs ta' wara nofs in-nhar, niltaqg]u fi Strada Cristoforo, Numru 41, g]all-pubblikazzjoni tal-kuntratt mag]ruf li g]andu jsir dwar l-Oratorju".[29] It-Tnejn ta' wara, il-jum tant mistenni, wasal, u dak il-jum ta tmexxija [dida lill-Oratorju ta' Birkirkara. Dak in-nhar, kien l-4 ta' April, 1927: [urnata li fiha sar il-kuntratt tad-donazzjoni ta' I-Oratorju ta' Birkirkara lis-So`jeta' ta' San Pawl.

Dan il-kuntratt sar quddiem in-Nutar Dwardu Calleja Schembri, fid-dar ta' Casolani, li kienet f'numru 41 Strada Cristoforo, il-Belt. Minn na]a wa]da, b]ala dak li ja``etta, deher Mons. De Piro, fil-po\izzjoni tieg]u ta' Superjur tas-So`jeta' ta' San Pawl. Min-na]a I-o]ra, b]ala donaturi, dehru n-Nutar Casolani u martu s-Sinjura {ulija. B]ala r-rappre\entant ta' l-Ar`isqof Caruana, kien hemm pre\enti I-Kanonku Penitenzier Dun Mikiel Sammut. B]ala xiehda ta' dan il-kuntratt kien hemm is-Senatur Alfons Marija Galea u I-Kurunell Alfred Vella.[30]

Casolani ried li dak I-att ikun donazzjoni tassew. G]alhekk, kondizzjonijiet jew pi\ijiet tqal ma kellhomx jidhru fih. Mons. De Piro a``etta dik I-offerta; imma g]amilha `ara li ma kienx qieg]ed ja``ettaha f'ismu, imma f'isem is-So`jeta' ta' San Pawl. Dan kien ifisser li I-mewt ta' De Piro ma kienet sejra tbiddel xejn mis-sustanza tal-kuntratt. lt-tmexxija ta' I-Oratorju kellha tkun f'idejn is-So`jeta' ta' San Pawl b'mod permanenti. Barra minn hekk, l-Oratorju kellu jsir esklusivament tas-So`jeta' b'mod li ma jkunx hemm ind]il minn barranin. Minkejja dan, is-So`jeta' ta' San Pawl kienet qieg]da tintrabat li tkompli dak il-[id spiritwali li kien inbeda fost it-tfal. G]alhekk, is-So`jeta' kienet qed tobbliga ru]ha li tibqa' teduka t-tfal fuq il-mudell ta' I-Oratorji Salesjani. Barra minn hekk, it-tfal u \-\g]a\ag] kollha li kienu wlied il-familji foqra kellhom ji[u milqug]in dejiem bil-fer] f'dak I-Oratoriu. Is-So`jeta' ta' San Pawl intrabtet ukoll bi-ispejje\ li 'l quddiem kellhom isiru f'dak l-Oratorju.[31] Dan ifisser li, fuq spallejn is-So`jeta', waqg]u I-manutenzjoni ta' I-Oratorju, ir-rikostruzzjonijiet jew bdil ta' xi affarijiet li jitg]arrqu, u wkoll i`-`ens annwali, li f'dak i\-\mien kien ta' £m9<sup>1</sup>/<sub>2</sub> fis-sena, lill-werrieta ta' Pawlu u Karmenu Farru[ia li kienu ]aduh b'`ens ming]and il-kanon`i ta' Birkirkara.[32]

ls-So`jeta' ta' San Pawl, bil-pre\enza tal-Fundatur tag]ha, kienet qieg]da tintrabat ukoll li dak I-Oratorju ma jintu\ax g]al xi fieri, tombli, ikliet, u affarijiet o]rajn ]lief meta l-qlig] ta' dawn ikun sejjer jintu\a b]ala g]ajnuna g]all-opri ta' I-istess Oratorju jew g]all-b\onnijiet tas-So`jeta' ta' San Pawl innifisha.[33] Mons. De Piro kien qieg]ed I]ares b'sens ta' ammirazzjoni lejn in-Nutar Casolani. Hu kien qieg]ed jara l-qalb kbira tieg]u u l-intenzjonijiet tant tajbin li kellu. G]alhekk, xi snin i\jed tard, il-Monsinjur kellu jikteb hekk: "Alla fil-providenza kbira tieg]u g]o[bu jerfa' din l-opra g]all-Kumpanija tal-Missjunarji, u hekk fis-sena 1927 is-Sur Casolani b'[enero\ita' l-aktar kbira mar jag]ti dan l-Oratorju lill-Kumpanija tag]na, li ma setg]etx ma tilqax bil-fer] l-offerta hekk sabi]a".[34]

Weg]diet u pi\ijiet

Mons. De Piro, fl-a``ettazzjoni ta' I-Oratorju, kien jaf li ma satax jintrabat bi-impossibbli. G]alhekk, hu wera r-rieda tajba tieg]u meta ``ara li xi affarijiet jitjiebu aktar tard. ls-So`jeta' ta' San Pawl kienet g]adha `kejkna. G]alhekk, De Piro wieg]ed li, bi\-\mien, meta s-So`jeta' tieg]u tie]u r-ru] sewwa, hu nnifsu jew is-su``essuri tieg]u g]ad jibag]tu fiha dak in-numru ta' sa`erdoti jew katekisti, li jkunu me]tie[a biex imexxu I-Oratorju 'l quddiem.[35]

Casolani obbliga wkoll lis-So`jeta' ta' San Pawl biex tie]u ]sieb li jitqaddsu \ew[ quddisiet fis-sena bit-tqarbin tat-tfal, b'mod perpetwu b]ala suffra[ju g]al ru] il-Fundatur u martu, u skond l-intenzjonijiet tag]hom. Dawn kellhom jitqaddsu nhar ta' }add biex ikun hemm possibilta' aktar li t-tfal jie]du sehem. Quddiesa kellha ssir fix-xahar ta' April, u o]ra f'Ottubru ta' kull sena.[36] Ibag]ad, b]ala esekutur testamentarju ta' Nikola Mamo, zijuh min-na]a t'ommu, Casolani \ied fuq is-So`jeta' l-pi\ ta' \ew[ quddisiet kantati fis-sena b]ala suffra[ju g]all-erwie] tal-purgatorju, u dawn jitqaddsu fil-kappella ta' dak I-Oratorju: wa]da f'Novembru u o]ra f'Di`embru. Kien mixtieq li t-tfal jie]du sehem f'dawn i\-\ew[ quddisiet ukoll. ld-Direttur ta' l-Oratorju kellu jie]u ]sieb jag]ti xi biskuttell jew xi galletta lit-tfal li jmorru g]all-quddies kantat ta' dan il-legat.[37] G]al dawn l-ispejje\, Casolani obbliga ru]u li jag]ti lis-So`jeta' ta' San Pawl £m2.16.8. (madwar Lm2.83c ta' \mienna) kull sena. Hu kien bil-fehma li jibqa' j]allashom sakemm jirnexxilu jifdi parti mi`-`ens li kien hemm fuq dik I-art ta' I-Oratorju.[38]

Kemm De Piro kif ukoll Casolani ]adu ]sieb biex dan I-att tad-donazzjoni jsir sewwa b'mod li ma jkunx hemm xi kaw\a ta' problemi kbar fil-]ajja ta' dak I-Oratorju. Imma, imbag]ad, jekk 'il quddiem kellu ji[ri li s-So`jeta' ta' San Pawl ma tibqax te\isti, dik I-art u kulma kien jinbena fuqha kellhom jaqg]u f'idejn l-lsqof ta' Malta. F'dan il-ka\, il-mexxej tad-djo`esi jitg]abba bid-dmir li jag]ti kollox f'idejn xi kongregazzjoni Reli[ju\a jew f'idejn qassisin li jkompilu I-opra skond I-iskop tag]ha, u bl-istess pi\ijiet.[39]

Aktar tard, ftit i\jed minn xahar u nofs wara I-mewt ta' Casolani, Mons. De Piro, fl-24 ta' Marzu, 1930, ried li dak I-att tad-donazzjoni ta' I-Oratorju ta' Birkirkara, jitni\\el kelma b'kelma fl-Atti tal-Kunsill tas-So`jeta' ta' San Pawl. Kien me]tie[ li I-mexxejja futuri ta' din is-Socjeta' jkunu jafu sewwa x'fih il-kuntratt g]aliex, 'il quddiem, setg]u ji[u b\onnu biex jaffrontaw xi problema li setg]et tinqala'.[40]

1927: ll-mewt tal-Kanonku Sammut

Malli sar I-att tad-donazzjoni ta' I-Oratorju, il-Kanonku Dun Mikiel Sammut ma baqax i\jed id-Direttur ta' I-Oratorju. Fis-snin ta' qabel, u b'mod spe`jali fl-a]]ar snin, dan il-Kanonku ]adem kemm fela] biex dik I-opra edukattiva ma tispi``ax fix-xejn, u tibqa' miexja 'I quddiem, ukoll jekk tiltaqa' ma' problemi gravi. Imma kull korrispondenza li waslet f'idejna dejjem uriet li l-Kanonku Sammut, g]alkemm mimli bl-im]abba lejn I-Oratorju, qatt ma kellu I-ambizzjoni li jibqa' j\ommu ta]t idejh. I`-`irkustanzi kellhom juru li din id-dispo\izzjoni tieg]u kienet tassew providenzjali. Dan il-Kanonku twajjeb kien jaf li x-xewqa tal-Fundatur ta' I-Oratorju, li kien Casolani, kienet dejjem li dak l-Oratorju jkun f'idejn xi komunita' reli[ju\a bil-voti. G]alhekk, hu ma marx kontra x-xewqa ta' Casolani. Fis-snin diffi`li li, matulhom, I-Oratorju ma kellux reli[ju\i li jie]du ]siebu, il-Kanonku Dun Mikiel kien qieg]ed isib I-g]ajnuna ta' ]uh, il-Kan. Dun {u\epp Sammut li, aktar tard, kellu jkun Prepostu tal-Kolle[[jata ta' Birkirkara.

L-a]]ar xhur tas-sena 1927 ma wasslulniex tag]rif dwar il-Kanonku Sammut. Dik is-sena kienet I-a]]ar wa]da ta' ]ajtu. lt-tag]rif tal-mewt tieg]u ne]duh minn fomm Mons. De Piro nnifsu. Dan ig]id li I-Kanonku Dun Mikiel Sammut miet f'Birkirkara fil-11 ta' Novembru,1927.[41]

Casolani baqa' jqis dak I-Oratorju b]ala I-opra ta' ]ajtu. G]alhekk, g]alkemm is-So`jeta' ta' San Pawl ]adet it-tmexxija tieg]u f'idejha, hu, xorta wa]da, baqa' jg]asses biex jara li kollox imur sewwa. Fl-istess att tad-donazzjoni, Casolani kien wieg]ed li ried jibqa' jag]mel ]iltu ]alli jg]in fil-b\onnijiet li jinqalg]u. Fost l-o]rajn, b'ittra tat-8 ta' Dicembru, 1927, Casolani kiteb lil De Piro biex jag]tih xi istruzzjonijiet dwar il-quddies li kien jissemma fid-donazzjoni; fakkarna li \ew[ quddisiet kellhom mag]hom ir-rabtiet tat-tqassim ta' xi biskuttelli u galletti lit-tfal li jkunu pre\enti. Billi n-Nutar kien qieg]ed i]allas g]all-ispejje\, hu qal lil De Piro xi]a[a dwar il-]lasijiet. Hu semmielu li, lil `ertu {amri, li kienu soltu j[ibuh idoqq u jmexxi I-kant, kienu jag]tuh tliet xelini (15`) g]al kull quddiesa li ji[i mistieden g]aliha. ll-Kanonku Dun {u\epp Sammut kien qieg]ed jie]u ]sieb biex isir dak il-quddies. Imma, billi dan il-Kanonku kien hu Dun Mikiel, il-benefattur ta' l-Oratorju, instab fi \mien ta' luttu g]aliex il-mewt ta' dak il-Kanonku kienet g]adha friska; g]alhekk, ma tantx kellu mo]] jintafa' fuq ix-xog]ol tas-soltu ming]ajr ma ji[i mbuttat.[42]

L-Opra Edukattiva fid-deskrizzjoni ta' De Piro

L-att tad-donazzjoni ta' l-4 ta' April, 1927, fih marbut mieg]u dokument[43] li jfisser fiex kienet tikkonsisti I-opra edukattiva ta' dak I-Oratorju. Mons. De Piro, billi kien fid-dmir li ja]seb g]all-futur ta' dak I-Oratorju, ]adem ukoll biex jakkwistalu xi donazzjonijiet o]ra min-na]a tal-Gvern. G]alhekk, petizzjoni ta' De Piro lill-Ministru tat-Te\or, li nkitbet f'{unju 1927, fiha wkoll deskrizzjoni qasira tal-[id li kien qed jo]ro[ mill-Oratorju.

Ng]aqqdu flimkien id-dokument imsemmi u I-petizzioni ta' De Piro. "Fl-okka\joni ta' l-imsemmi att tad-donazzjoni", kiteb De Piro, "l-iskop ta' din l-opra [ie espressament meqjus li hu ta' utilita' pubblika. G]al din ir-ra[uni, jiena [ejt e\entat mill-Gvern milli n]allas it-taxxa tad-donazzjoni u l-]lasijiet ta' bolol".[44]

Mid-dokument "C" tad-donazzjoni, jidher tajjeb ]afna x'kienet l-opra mat-tfal foqra. lt-tfal kienu qed ji[u edukati fir-ru] tag]hom g]aliex ta' kuljum kienu jisimg]u l-quddies ting]atalhom il-barka sagramentali. Kull nhar ta' Sibt, huma kienu jersqu g]as-sagrament tal-qrar. Huma bdew igawdu I-frott tat-tag]lim reli[ju\; ta' sikwit, kienu jsirulhom laqg]at fejn ig]allmuhom dwar is-sbu]ija tal-]ajja tassew nisranija, u fuq il-kruha tal-]ajja ta' dawk li jg]ixu fil-vizzju. lt-tfal kienu jag]mlu l-parti attiva tag]hom fil-festi reli[ju\i ta' I-Oratorju. ll-festi ewlenin kienu I-Milied u dik ta' Marija G]ajnuna ta' I-lnsara (it-titular tal-kappella).

L-Oratorju sewa wkoll biex ta lit-tfal `ans ta' rikreazzjoni li fissret edukazzjoni fi\ika u intellettwali. Ta]t il-]arsien ta' katekisti, it-tfal ta' kuljum kienu jilag]bu fil-bit]a ta' I-Oratorju. {iet ukoll iffurmata l-Kumpanija ta' San {inesju. Kienu \-\g]a\ag] ta' l-Oratorju nnifishom li t]arr[u biex jitg]allmu jirre`taw fuq il-palk. Xi drabi, kienu ji[u mistiedna l-[enituri wkoll biex jaraw b'g]ajnejhom dak li kien qieg]ed isir ma' wliedhom.[45]

Nisimg]u I-kelmiet ta' De Piro nnifsu: "Sabiex lit-tfal subien nag]mlilhom il-qalb u jlffrekwentaw l-Oratorju, hemm huma jsibu ]afna log]ob u premjijiet. Minbarra grawnd kbir fejn jilag]bu, wa]da mill-akbar attrazzjonijiet hi teatru `kejken. F'dan it-teatru, xi minn daqqiet, it-tfal ji[u mferr]in b'xi tijatrin u varjeta'. Dawn huma apprezzati ]afna mit-tfal, u bis-sa]]a ta' hekk l-istess tfal huma m]arsa tajjeb u jin\ammu mbieg]da minn kull ]a\en".[46]

De Piro fisser li I-Oratorju kien jiddependi biss mill-g]ajnuna volontarja tal-benefatturi. Imma \ied ig]id ukoll li kien hemm xi d]ul ie]or mit-tijatrini ta' xi okka\jonijiet spe`jali. G]al dawn, dawk li kienu jattendu aktarx li kienu l-[enituri u l-qraba tat-tfal innifishom. ll-]las ma kienx ikun ]lief xi soldi: ng]idu a]na, bejn sold u tliet soldi (4m u 1`3). F'dawk I-okka\jonijiet, id-d]ul mill-biljetti aktarx li qatt ma wassal g]as-somma ta' \ew[ liri. Biex ikun hemm xi g]ajnuna o]ra g]all-Oratorju, kienet issir ukoll xi lotterija, bi premju g]ar-rebbie], fost dawk li jag]tu xi sold ie]or biex bih jit]allsu I-ispejje\ tad-dawl u ta' I-affarijiet I-o]rajn tal-palk. L-atturi qatt ma kienu jit]allsu. Fi \mien De Piro, l-atturi, minbarra t-tfal ta' l-Oratorju, bdew ikunu wkoll xi katekisti tag]hom u xi persuni o]rajn li kellhom xi simpatija lejn dik I-opra ta' [id.[47]

Billi dak id-d]ul kien fqir wisq, lil De Piro deherlu, li f'opra so`jali b]al dik, ir-rikreazzjonijiet ma kellhomx ji[u intaxxati, bl-istess mod ta' dawk li I-iskop tag]hom ma jkunx ]lief il-qlig] tal-flus.[48]

De Piro u Casolani: G]an wie]ed li jg]aqqadhom

In-Nutar Casolani sar ]abib tal-qalb ta' Mons. De Piro, u kien dejjem b'idejh miftu]a mieg]u biex ig]inu fl-opri karitattivi tieg]u. De Piro u Casolani ma kellhomx b\onn ta' g]ajnuna finan\jarja g]alihom infushom. Huma kienu jittallbu b'wi``hom minn quddiem g]aliex dak li kienu jitolbu ma kienx g]alihom infushom, imma g]al min kien fil-b\onn. G]al din ir-ra[uni, Casolani kien jag]mel wi``u ma' De Piro u, fejn ]ass li kellu jag]mel xi osservazzjoni g]all-[id, hu kien jag]milha.

Fl-ewwel \mien minn meta I-Oratorju [ie mog]ti f'idejn is-So`jeta' ta' San Pawl, De Piro ma deherx biss b]ala I-Fundatur ta' dik is-So`jeta', imma wkoll b]ala s-Superjur ta' I-Oratorju. Fl-atti legali u fir-rikorsi kollha li saru mis-So`jeta', majidhirx ]lief I-isem ta' De Piro. Fl-ewwel \mien, De Piro kien qieg]ed jibg]at wie]ed mis-sa`erdoti I-aktar \g]a\ag] tieg]u biex ja]dem fl-Oratorju.

Dan kien Dun Karm Azzopardi, mill-Mellie]a. Hu kien [ie ordnat sa`erdot mill-Arcisqof Caruana fit-18 ta' Settembru, 1926.[49] Imma Dun Karm Azzopardi ma kienx joqg]od fl-Oratorju. Hu kien imur mid-Dar ta' San {u\epp u, fi \mien qasir, intbag]at G]awdex.

Wa]da mix-xewqat kbar ta' Casolani kienet li l-quddiesa f'dik il-kappella ta' I-Oratorju ma tonqos qatt. Din kienet qed titqaddes minn Dun Karm Azzopardi. Imma [ara li f'Settembru 1928, f'}add wie]ed, u e\attament fit-23 tax-xahar, dak Dun Karm ma satax imur iqaddes, u fil-fatt ma mar iqaddes ]add. L-g]ada stess, Casolani g]olla I-ilment tieg]u dwar dan, u sa]aq ma' De Piro biex din il-]a[a ma ti[rix i\jed. In-nutar wera li, f'ka\ ta' b\onn, hu kien lest li j]allas il-peda[[ tas-sa`erdot li jmur iqaddes.[50]

iWaqt li tkellem bil-liberta' kollha, Casolani ried ikun \gur li De Piro bl-ebda mod ma ja]seb li hu ried je]odha mieg]u. Kienet kelma bejn ]bieb li jifhmu 'l xuixin. Lil De Piro, Casolani \ied ig]idlu li hu kien i]oss ru]u daqs li kieku kien membru tas-So`jeta' tieg]u.[51]

De Piro wie[bu minnufih, u wrieh li hu nnifsu kellu kull xewqa li l-quddiesa, nhar ta' }add u fil-Festi, ma tonqos qatt fl-Oratorju ta' Birkirkara. lr-rabta li Casolani fisser li kellu mas-So`jeta' ta' San Pawl qanqle lil De Piro biex, lil dak il-bniedem twajjeb u ta' qalb nobbli, ji[bdu i\jed lejn I-istess So`jeta' billi jwassallu xi tag]rif dwarha, u j]ajru jg]in fl-opra vokazzjonali. A]na ma nafux dawn I-affarijiet ]lief mill-a]]ar ittra ta' Casolani lil De Piro, li nkitbet fid-29 ta' Settembru, 1928.[52]

Fi ftit kelmiet, fl-ittra tieg]u, Casolani qallu dan li [ej. Kienet sorpri\a pja`evoli g]alih li s-So`jeta' ta' San Pawl u I-Oratorju ta' Birkirkara, kellhom il-bidu tag]hom fl-istess sena. "Jiena nqis li, aktar minn koin`idenza, il-bidu tas-So`jeta' u l-inawgurazzjoni ta' l-Oratorju jindikaw li, fost l-attivitajiet ta' l-lstitut tag]kom, kellu jkun hemm dik li tmexxu dan l-Oratorju".[53] Casolani a``etta bl-akbar fer] li jag]ti s-sehem tieg]u billi joffri bor\a ta' studju g]all-opra vokazzjonali tas-So`jeta'. Hu ried biss spjegazzjoni ming]and De Piro g]aliex ma kienx jifhem kif kellu jag]mel il-formalitajiet me]tie[a. L-ittra turi wkoll li Casolani u De Piro [ie li kienu jiltaqg]u, u kull meta jin]ass il-b\onn, baqg]u jiktbu lil xulxin.[54]

L-Edukandat Santa Marija

Proprju f'dak i\-\mien li fih Casolani kien xi ftit im]asseb fuq il-futur ta' I-Oratorju, Mons. De Piro kellu f'mo]]u pro[ett ta' ]ajja tassew g]al dik id-dar [dida ta' Birkirkara. Casolani, jekk nitkellmu ta' bnedmin, kellu ra[un jit]asseb ]afna g]all-Oratorju; nistg]u ng]idu li dan in-Nutar fl-Oratorju kien qieg]ed jara I-opra ta' ]ajtu, waqt li g]al De Piro I-Oratorju ta' Birkirkara ma kienx ]lief wa]da mill-]afna opri karitattivi tieg]u. lmma I-fatti kellhom juru li I-pro[etti li kien hemm f'mo]] De Piro fissru li hu kien di[a' qed jorbot qalbu ma' dak I-Oratorju. Casolani kien g]adu kif kitiblu li I-Oratorju ta' Birkirkara "hu opra li, g]alina t-tnejn, tant hi g]al qalbna".[55] U kien hekk tassew.

Sa minn qabel ma Casolani kiteb dik I-ittra tad-29 ta' Settembru, 1928, De Piro kien qieg]ed ja]seb biex jag]mel minn Birkirkara dar ta' formazzjoni g]al dawk li Alla jsej]ilhom biex jid]lu fis-So`jeta' ta' San Pawl b]ala katekisti jew b]ala sa`erdoti. Fil-Kunsill tas-So`jeta' ta' San Pawl, fil-Kongregazzjoni ta' l-4 ta' Awissu, 1928, De Piro tkellem ma\-\ew[ assistenti tieg]u, li kienu Dun {u\epp Spiteri u Dun Mikiel Callus, u ssemma t-twaqqif ta' novizzjat [did g]all-katekisti, ta]t il-]arsien ta' Marija Assunta, il-Patruna ewlenija tas-So`jeta' ta' San Pawl.[56] Imma l-veru novizzjat, fis-sens kanoniku tal-Knisja kellu jibqa' I-lmdina jew fid-Dar ta' San {u\epp ta' Santa Venera, sakemm ma da]lux f'Sant'Agata. Madankollu, fil-laqg]a ta' wara ta' l-istess Kunsill, li kienet fil-11I ta' Awissu, 1928, De Piro fisser lill-membri tal-Kunsill kemm kien me]tie[ li jitwaqqaf Edukandat.

Billi dawn I-atti g]andhom I-importanza tag]hom, inni\\lu hawn il-kelmiet ta' din il-proposta: "ls-Superjur fisser lil dan il-Kunsill il-b\onn kbir ta' Edukandat, fejn jistg]u ji[u milqug]in b]ala edukandi l-aspiranti \g]a\ag] tas-So`jeta'. {iet e\aminata kull ]a[a li jista' jkollha x'taqsam ma' l-edukandat, u dehrilna li t-twaqqif tieg]u jkun ta' [id kbir g]as-So`jeta'. G]alhekk, wasalna g]ad-de`i\joni li dan l-Edukandat jinfeta] fl-Oratorju ta' Birkirkara".[57]

Lil Casolani, De Piro ma qag]ad ig]idlu xejn dwar dan il-pro[ett meta kitiblu madwar xahar wara: f'Settembru 1928. Imma I-Monsinjur kellu tassew fuqiex jibba\a meta \gurah li 'l quddiem il-Quddies ma kienx sejer jonqos f'dak I-Oratorju.[58] Di[a' kien hemm il-]sieb li dak l-Edukandat jinfeta] g]al \mien il-Milied ta' dik is-sena.[59] Imma kien hemm b\onn li jinstab xi]add li ja]dem flok Dun Karm Azzopardi, li kien talab il-permess u ing]atalu ]alli jmur g]al xi \mien f'Bona fit-Tunisija biex jara 'l niesu.[60]

Lejn tmiem dik is-sena, l-Edukandat infeta] tassew. Hu tqieg]ed ta]t il-]arsien ta' Santa Marija, u dan ma kienx sempli`ement g]all-Ver[ni Mbierka, imma g]al Marija Assunta, g]aliex il-poplu malti b'Santa Marija ma jifhimx ]lief Marija Assunta. FI-Almanakk "San Pawl", naqraw: "A]na wkoll illi, sa mill-bidu ta' l-lstitut ]assejna l-g]ajnuna ta' Marija, ]tarnieha b]ala Patruna tag]na l-aktar g]a\i\a, u billi l-lstitut kellu bidu fil-g\ira ta' San Pawl, ]assejna li ma stajniex nag]mlu a]jar milli nqimuha skond l-u\u tant qadim ta ' Malta meta, ta]t it-titlu ta' Santa Marija, ma' kullimkien ti[i ``elebrata t-telg]a ta' Ommna Marija fis-sema. U, metafil-kors ta' l-i\vilupp ta' l-lstitut [ejna biex nift]u l-Edukandat fl-Oratorju ta' Birkirkara, ma stajniex insibulu isem a]jar minn dak ta' Santa Marija".[61]

Fil-bidu, bosta kienu \=\g]a\ag] li da]lu. Dawn tqieg]du ta]t id-direzzjoni ta' Dun Mikiel Callus. Dak l-Edukandat "Santa Marija" kellu jdum g]al madwar sitt snin; dan ifisser li ma damx wisq wara I-mewt ta' De Piro. Imma s-So`jeta' ta' San Pawl kellha tibqa' tgawdi numru sewwa ta' \g]a\ag] li g]addew l-ewwel snin ta' ]ajjithom f'dak I-Edukandat.[62]

Mons. De Piro fera] b'dik il-]ajja [dida li [iet mog]tija lill-Oratorju permezz ta' membri tas-So`jeta' tieg]u. Fl-elo[ju li, aktar tard, hu g]amel g]al Casolani (wara I-mewt tieg]u), De Piro kiteb hekk: "ls-Sur Casolani, b '[enero\ita' l-aktar kbira, mar jag]ti dana l-Oratoriu lill-Kumpaniia tag]na li ma setg]etx ma tilqax bil-fer] dina l-offerta hekk sabi]a, il g]aliex, minbarra l-okka\joni ta' [id li hija issa g]andha li tag]mel ma' tant tfal u ma dawk kollha li jog][obhom jiffrekwentaw dan l-Oratorju, hija wkoll setg]et twaqqaf Edukandat, fejn ji[u mi[burin dawka \-\g]a\ag] li j]ossu ru]hom imsej]in biex jid]lu f'din il-Kumpanija tal-Missjunarji, u hekk ti[i mi\muma ]ajja l-vokazzjoni tag]hom".[63]

G]alhekk, l-Edukandat "Santa Marija" jintrabat intimament ma' l-ewwel \mien li fih is-So`jeta' ta' San Pawl da]let fl-Oratorju b'mod i\jed stabbli. Meta s-So`jeta' kienet taqdi l-Oratorju ta' Birkirkara billi tibg]at xi wie]ed ta' kuljum mid-Dar ta' San {u\epp, ma satax ikollha f'mo]]ha ]lief soluzzjoni provizorja. Mons. De Piro, fil-fatt, qatt ma kien joqg]od f'Birkirkara. Imma hu baqa' jie]u ]sieb ta' l-Oratorju, ming]ajr qatt ma ttraskurah. F'xi okka\jonijiet spe`jali, hu [ie li qaddes fil-kappella ta' dak l-Oratorju.

G]all-aspiranti tas-So`jeta', [rajja mill-aktar li tqanqalhom hi fuq kollox I-Ordinazzjoni Sa`erdotali ta' xi wie]ed minnhom stess. I\-\ag]\ug] Fran[isku Saverju Camilleri, minn Bormla, kien studja fis-Seminarju ta' G]awdex, u l-lsqof Gonzi g]amel [ieh lis-So`jeta', meta fis-26 ta' Ottubru, 1930, nhar Kristu Re, ordnah Sa`erdot, fl-istess Kappella tad-Dar ta' San {u\epp, li s-So`jeta' kienet ]adet f'idejha f'G]ajnsielem.[64] Imma, imbag]ad, l-ewwel quddiesa solenni tieg]u saret fit-2 ta' Novembru, fl-Oratorju ta' Birkirkara, fejn il-festa swiet ta' inkora[[iment g]all-edukandi tas-So`jeta', u ta' fer] g]al tant tfal ta' l-Oratorju li kienu pre\enti.[65]

1931: L-Ewwel Akkademja fl-Edukandat

Dik is-sena 1931 g]andha rabta o]ra ma' l-edukandat ta' Birkirkara. Kienet sena li matulha I-Knisja ``elebrat il-15-il `entinarju mill-Kon`ilju Ekumeniku ta' Efesu: meta I-Padri ddikjaraw li hi domma tal-Fidi li Marija hija 0mm Alla. G]alhekk, De Piro organizza l-ewwel akkademja fl-Edukandat Santa Marija. Dik I-Akkademja saret f'[ieh Santa Marija, il-Patruna spe`jali tas-So`jeta'. F'dik il-laqg]a tant g]a\i\a, ittie]det ir-ri\oluzzjoni li, fi`-`okon tag]ha, is-So`jeta' titlob lill-isqof ta' Malta ]alli jwassal xewqitha quddiem il-Papa. lx-xewqa unanimi tas-So`jeta' ta' San Pawl kienet li Marija ti[i ddikjarata solennement mill-Knisja li hi mtellg]a s-sema bir-ru] u I-[isem. lt-talba tas-So`jeta' ntlaqg]et g]aliex I-Arcisqof Caruana hekk temm id-diskors tieg]u fi Kristu Re ta' dik is-sena: "Malta Kattoli`issima, mi[bura bl-eluf, madwar I-lsqof tag]ha b'qima lil Kristu Re, titlob lill-Missier u l-lmg]allem infallibbli ta' kull min jemmen li jog][bu jwettaq it-twemmin tag]hom ta' bosta mijiet ta' snin billi jiddefinixxi b]ala domma tal-Fidi l-Assunzjoni ta' Marija Santissima fis-sema".[66]

Fil-fatt, i\-\mien lejn id-domma ta' I-Assunta kien qed jimmatura. Ma kienx Piju XI li kien Papa f'dik is-sena 1931, imma kellu jkun is-su``essur tieg]u, Piju XII, Papa msejja] ukoll ta' l-Assunta li, fl-1 ta' Novembru, 1950, wasal g]al din id-domma.

1930: ll-Mulej isejja] 'il Casolani

L-Oratorju kien beda miexi 'l quddiem. lt-tfal, li bil-mijiet kienu jiffrekwentawh, mhux biss kellhom Direttur Spiritwali, imma wkoll, bis-sa]]a ta' l-Edukandat "Santa Marija", sabu \g]a\ag] li, minbarra li jifhmuhom u jg]inuhom fil-formazzjoni tag]hom, setg]u wkoll jie]du sehem mag]hom fl-istess rikreazzjonijiet tag]hom. Mis-sena 1929 'il quddiem, ma kienx hemm i\jed korrispondenza bil-miktub bejn De Piro u Casolani. Imma huma baqg]u qrib ]afna ta' xuixin u kienu sodisfatti bil-g]ajnuna li kienu qed jag]tu lil xuixin fil-]ajja tag]hom mog]tija g]al kull min kien fil-b\onn.

In-Nutar Casolani baqa' jg]in sa I-a]]ar. Hu, mhux biss u\a I-flus tajjeb, imma ried li jkun `ert li jintla]aq il-[id spiritwali li kellu f'mo]]u. Casolani qatt ma kien kuntent li fl-Oratorju ta' Birkirkara jkollu sempli`ement xi klabb so`jali u umanitarju. Minn meta De Piro g]ammar l-Oratorju b'Direttur u b'numru ta' aspiranti, Casolani ]ass li I-hena tieg]u kien s]i]. Hu kien qieg]ed jikber fl-eta', u di[a' kien qorob l-20 anniversarju minn mindu l-Oratorju kien twieled permezz ta' att legali tas-26 ta' Frar, 1910.

F'dak i\-\mien, b'qalbu mfarr[a, in-Nutar Mikiel Lwi[i Casolani sata' jkanta flimkien ma' Xmuni, ir-ra[el [ust li kien qieg]ed jistenna I-fara[ bil-mi[ja tal-Messija. Mieg]u, fi ftu] is-sena 1930, Casolani sata' jg]id: "Issa, o Sid, tista' t]alli l-qaddej tieg]ek imur fis-sliem".[67]

Imma l-20 anniversarju mit-twaqqif ta' I-Oratorju g]al Casolani ma kellux jasal g]ax il-Mulej g]o[bu jsejja]lu biex ida]]lu f'eternita' ta' hena li tant kien jist]oqqlu. ll-marda ta' Casolani ma kenitx ]lief ta' ftit [ranet. Hu miet fid-dar tieg]u ta' Strada Cristoforo fil-belt Valletta fit-3 ta' Frar, 1930. Kienet ]a[a xierqa u dmir lejn benefattur tant kbir li s-So`jeta' ta' San Pawl tkun pre\enti fil-funeral tieg]u. F'dik l-a]]ar tislima, Mons. De Piro nnifsu akkompanja I-fdal ta' Casolani mid-dar tieg]u sa`-`imiterju ta' I-Addolorata f'Ra]al {did, fejn [ie midfun. Is-So`jeta' ta' San Pawl qdiet dmirha lejh meta ``elebrat quddiesa solenni b]ala suffra[ju g]al ru]u fl-Oratorju ta' Birkirkara. Mons. De Piro stess, fit-13 ta' Frar, 1930, qaddes dik il-quddiesa. Hu kien assistit minn \ew[ sa`erdoti tas-So`jeta' tieg]u. G]al dik il-quddiesa, kien hemm pre\enti s-Sinjura {ulja, I-armla tan-Nutar Casolani. Madwar I-artal, kien hemm il-komunita' kollha tad-dar tan-Novizzjat ta' I-lmdina u rappre\entanza mill-Komunita' li kienet ta]dem fid-Dar ta' San {u\epp f'Santa Venera. lt-tfal ta' Birkirkara, li tant kellhom g]ax jafuhulu lil Casolani, [ew mi[burin fl-iskola tal-Gvern u, f'numru kbir, twasslu fl-Oratorju mis-Surmast u g]alliema o]rajn tag]hom. lt-tfal tad-Dar ta' San {u\epp ]adu ]sieb il-kant ta' dik il-quddiesa. Kollox hu xhieda ta' kemm De Piro ried juri apprezzament g]all-opra ta' Casolani billi g]aqqad mieg]u s-So`jeta' tieg]u kollha kemm hi fit-talb lil Alla b]ala suffra[ju g]al ru] dan il-benefattur tat-tfal ta' Birkirkara u tas-So`jeta' ta' San Pawl.[68] Fil-fehma ta' De Piro nnifsu, Casolani kien I-akbar benefattur tas-So`jeta' ta' San Pawl. Dawn huma kelmiet ta' De Piro: "Fost dawk il-benefatturi kollha li sa llum marret tg]odd il-Kumpanija tal-Missjunarji ta' San Pawl, ming]ajr dubju kien i\omm l-ewwel post in-Nutar Michele L. Casolani".[69]

Proprju [img]a wara l-quddiesa solenni g]al ru] Casolani, ]abat, fl-20 ta' Frar, 1920, l-20 anniversarju minn mindu kienet ittie]det id-de`i\joni li jinbena I-Oratorju ta' Birkirkara. Kien anniversarju li g]adda fis-skiet, ming]ajr ebda tifkira spe`jali. Kien \mien meta l-ewwel \ew[ protagonisti ta' I-istorja ta' l-Oratorju ma kenux hemm i\jed biex jifirhu flimkien mat-tfal. II-min[el tal-mewt kien ]asad kemm il-]ajja tal-Kanonku Dun Mikiel Sammut, kif ukoll dik tan-Nutar Mikiel Lwi[i Casolani. Huma t-tnejn kienu veri strumenti f'idejn Alla biex g]enu fit-tqeg]id tal-pedament ta' I-opra, u mexxewha b'im]abba u sagrifi``ju. Kien ukoll mertu kbir tag]hom li huma wittew it-triq g]al ta' warajhom ]alli jkunu \guri li I-opra li bdew ma tmutx mag]hom. lt-tnejn li huma kienu ]admu biex I-opra titmexxa minn Mons. De Piro u mis-So`jeta' ta' San Pawl li kellha tibqa' ta]dem fl-Oratorju ming]ajr waqfien ta' xejn. Dik is-sena tal-mewt ta' Casolani kienet ukoll fi \mien meta n]ass il-b\onn li Mons. De Piro ji``ara x'kienu d-dmirijiet tieg]u dwar it-tag]lim tad-duttrina f'dik il-parro``a kbira ta' Birkirkara.

lt-Tag]lim fl-Oratorju u fil-Museum

Kif jidher b'mod `ar ]afna mill-kuntratti, Mons. De Piro ]a f'idejh I-Oratorju g]as-So`jeta' ta' San Pawl b'mod permanenti u bir-responsabbilta' ta' kulma sata' jinqala'. Dan [ieb mieg]u li s-So`jeta' ta' San Pawl tg]abbiet ukoll bil-pi\ ta' I-opra edukattiva li kienet marbuta ma' dak I-Oratorju.[70] Imma, lejn is-sena 1915, ji[ifieri: madwar 12-il sena qabel ma I-Oratorju [ie f'idejn is-So`jeta' ta' San Pawl, I-istess katekisti ta' I-Oratorju, fil-[ranet ta' matul il-[img]a, kienu jmorru jg]allmu fil-knisja `kejkna ta' San Pawl fi Triq il-Wied. Dik il-knisja kienet imbieg]da sewwa mill-Oratorju, u kienet fil-qalba ta' Birkirkara. G]alhekk, dak it-tag]lim f'San Pawl sewa ta' [id g]aliex xejn ma kien probabbli li t-tfal tan-na]iet tal-Wied ma jsibuhiex diffi`li biex imorru l-Oratorju.

F'dawk I-istess snin, f'Malta kienet bdiet ukoll opra kbira tal-kateki\mu permezz tas-So`jeta' tal-Papidi, mag]rufa b]ala Museum, imwaqqfa mis-sa`erdot Dun {or[ Preca. ls-So`jeta' tal-Papidi bdiet fil-qrib ta' Birkirkara g]aliex kellha I-ori[ni tag]ha fis-sena 1907 fil-parro``a tal-}amrun, fejn Dun {or[ kien sa`erdot. G]alkemm kien hemm, sa mill-ewwel \mien, xi \g]a\ag] karkari\i li kienu jmorru jisimg]u 'l Dun {or[ fl-Oqsma tal-}amrun, kienet g]adha ma nstabitx possibilta' prattika biex il-Museum jifta] f'Birkirkara. G]alhekk, l-ewwel Museum tas-subien ta' Birkirkara ma hux fost l-ewwel g]oxrin li kellha s-So`jeta' tal-Papidi, u kien g]adu ma je\istix meta dik is-So`jeta' g]addiet mi\-\mien diffi`li ta' I-inkjesta tal-Knisja (1916-1917).[71] Imma kien di[a' beda l-qasam tal-bniet g]alkemm il-ferg]a tal-bniet kienet bdiet madwar tliet snin wara dik tas-subien. Dak tal-bniet kien feta] fis-sena 1914.[72] F'dak l-ewwel \mien, il-parro``a ta' Birkirkara kellha l-ewwel kuntatti ma' Dun {or[ g]aliex dan is-sa`erdot qaddis [ie li mar jippriedka fil-Knisja Kolle[[jata ta' Santa Liena.[73] Il-Museum tas-Subien ta' Birkirkara beda lejn il-bidu tas-sena 1918. Imma, g]all-ewwel snin, dan kien b]ala g]aqda g]all-guvintur biss, u dam hekk g]at-tul ta' 12-il sena. F'dak i\-\mien, u e\attament fit-22 ta' Lulju, 1922, in-Nutar Casolani lmenta li t-twaqqif tal-Museum f'Birkirkara ]oloq tfixkil g]all-Oratorju. Hu xtaq li I-Awtoritajiet tal-Knisja jag]alqu l-Museum. Imma I-Museum ma r`ieva l-ebda ordni biex jag]laq. Mhux biss, fis-sena 1930, is-so`ji tal-Museum ]assew ix-xewqa li jibdew ig]allmu lit-tfal ukoll. F'dik is-sena, I-Oratorju di[a' kien ilu tliet snin f'idejn is-So`jeta' ta' San Pawl. Wara xi snin fi Sqaq Bwieraq, il-post tal-Museum kien g]adda f'razzett fi Sqaq Nannuwa ma' Triq }as Sajjied. Din hi x-xaqliba ta' Birkirkara mag]rufa b]ala I-Laqxija: \ona mill-eqdem ta' dak ir-ra]al, imma wkoll, sa fi \mienna, mill-ifqar. Dak il-post tal-Museum ma kienx imbieg]ed ]afna mill-Oratorju tas-So`jeta' ta' San Pawl; imma lanqas ma nistg]u ng]idu li kien fil-qrib tieg]u. G]alhekk, kien hemm b\onn li jsir xi ftehim.[74]

Sabiex is-So`jeta' ta' San Pawl u I-Museum ma jid]lux fuq xulxin, u ma jkunux involontarjament ta' tfixkil g]al xuixin, il-membri tal-Museum ]asbu li jkun tajjeb li jkellmu lil Mons. De Piro. Billi I-parro``a ta' Birkirkara kienet telqet it-tag]lim ta' dawk in-na]iet f'idein il-Katekisti ta' l-Oratorju, is-Superjur u s-So`ji tal-Museum staqsew lil Mons. De Piro, b]ala Superjur tas-So`jeta' ta' San Pawl, jekk kienx isib xi diffikulta' li I-membri tal-Museum jie]du ]sieb ig]allmu t-tfal subien li ma jkunux g]alqu 12-il sena.

F'dan il-ka\ ukoll, Mons. De Piro kien jaf li l-affarijiet ikunu ]afna i\jed `ari jekk isiru permezz ta' kuntratt legali. Imma hu ma ried jag]mel l-ebda kuntratt ming]ajr majie]u I-pariri me]tie[a u ming]ajr ma ji[i awtorizzat mill-Ar`isqof Caruana. ll-Prepostu ta' Birkirkara, li kien Dun Karm Bonni`i, iltaqa' ma' Mons. De Piro, u ftiehmu li jag]mlu rikors lill-Ar`isqof biex huma jkunu jistg]u jag]tu I-fakolta me]tie[a lis-So`jeta' tal-Papidi ]alli tg]allem il-kateki\mu f'xi na]iet ta' Birkirkara. ll-Prepostu u I-Monsinjur tkellmu bejniethom dwar il-kuntratt. De Piro, imbag]ad, ippre\enta I-punti essenzjali ta' dak il-kuntratt fil-Kunsill tas-So`jeta' tieg]u, fis-sitt Kongregazzjoni tas-sena 1930, li kienet fis-26 ta' April. Hu ried jisma' I-fehma ta\-\ew[ assistenti \g]a\ag] tieg]u. Fil-fatt, fuq proposti min-na]a tag]hom, De Piro a``etta li jsir xi tibdil f'dak ir-rikors. Kien Dun Mikiel Callus, is-Segretarju tal-Kunsill, li [ie inkarigat biex iressaq ir-rikors fil-Kurja ta' l-Ar`isqof Caruana.[75] Ta' min jinnota li Karmenu Callus, l-Assistent Superjur {enerali tas-So`jeta' tal-Papidi kien ji[i hu dan Dun Mikiel. L-Ar`isqof Caruana donnu ma riedx jinda]al dwar min kellu jg]allem id-duttrina f'Birkirkara. Fil-fatt, ordinarjament, it-tag]lim tad-duttrina kien dritt tal-Prepostu b]ala rag]aj tal-parro``a. ll-Prepostu sata' jippermetti u sata' ma jippermettix li I-kateki\mu ji[i mg]allem minn laj`i, sakemm ma jkollux xi ordni dirett mill-Ar`isqof. G]alhekk, l-Ar`isqof wera lil De Piro li ma kienx be]siebu jo]ro[ xi digriet jew ordni dwar dak it-tag]lim tal-kateki\mu. Imma, fl-istess ]in, l-Ar`isqof fisser Iil De Piro li hu ma kienx kontra I-fatt li jsir kuntratt bejn il-Prepostu, il-Monsinjur, u s-So`jeta' tal-Papidi. G]alhekk, ir-rikors ta' De Piro [ie rtirat.[76]

Dak in-nhar stess li De Piro ressaq il-ka\ fil-Kunsill tas-So`jeta' ta' San Pawl sar il-kuntratt quddiem in-Nutar Lwi[i Gauci Forno. Kien il-11 ta' {unju, 1930: erba' xhur biss wara I-mewt ta' Casolani, il-Fundatur ta' I-Oratorju.

Ftehim bejn De Piro u Dun {org Preca

Fil-11 ta' {unju, 1930, fid-Dar ta' San {u\epp f'Santa Venera, in[abru I-Kanonku Dun Karm Bonni`i, b]ala Prepostu tal-Parro``a ta' Birkirkara, Mons. De Piro, b]ala Superjur tas-So`jeta' ta' San Pawl u Direttur ta' I-Oratorju, u Dun {or[ Preca, b]ala Direttur u Kap tas-So`jeta' tal-Papidi, mag]rufa b]ala Museum.

ll-Prepostu u Dun {or[ Preca [[udikaw li I-Museum ta' Sqaq Nannuwa kien imbieg]ed sewwa mill-Oratorju. Huma qablu wkoll li jkun ta' [id kbir g]at-tfal ta'dik in-na]a li jkollhom Museum fejn jitg]allmu d-duttrina. G]alhekk, kemm il-Prepostu kif ukoll De Piro kienu tal-fehma li dak it-tag]lim tal-katekizmu ma jiqafx. Imma, sabiex I-affarijiet imorru tajjeb, deher li jaqbel li jkun hemm kondizzjonijiet `ari.

L-Oratorju ta' Birkirkara baqa' xorta wa]da bir-responsabbilta' tat-tag]lim tal-kateki\mu b'delegazzjoni mog]tija mill-Prepostu lil dak li jkun Direttur ta' I-imsemmi Oratorju. G]alhekk, g]alkemm il-Museum kellu jibqa' mwaqqaf, id-Direttur ta' I-Oratorju kellu kull setg]a li jmur i\ur il-klassijiet tad-duttrina fi Sqaq Nannuwa, u sata' wkoll, jibg]at delegat tieg]u. B'hekk, il-parro``a ta' Birkirkara tqassmet fi tliet postijiet biex fihom isir il-kateki\mu: I-Oratorju, il-knisja ta' San Pawl, u I-Museum. lt-tfal li jmorru I-Museum kellhom ikunu ta' anqas minn 12-il sena fl-eta. Barra minn hekk, fil-Museum ma kellhomx ji[u a``ettati tfal li joqog]du fil-qrib ta' I-Oratorju jew tal-knisja ta' San Pawl. Kull e``ezzjoni kellha ssir biss mid-Direttur ta' l-Oratorju; imma dan ma kellux jag]mel e``ezzjonijiet ]lief g]al ra[unijiet serji.

L-e\ami u I-approvazzjoni tat-tfal kollha ta' Birkirkara li jitressqu biex jag]mlu I-pre`ett u jir`ievu s-sagrament tal-Gri\ma ta' l-lsqof kellhom isiru biss mid-Direttur ta' I-Oratorju, u ta]t is-sorveljanza tal-Prepostu ta' Birkirkara.

Fil-}dud u I-Festi b'obbligu tal-quddies, it-tfal tal-Museum u ta' I-Oratorju kellhom ji[u mi[burin g]all-quddiesa u t-tqarbina fil-kappella ta' I-Oratorju. Kien mixtieq ukoll li g]allanqas wie]ed mis-so`ji tal-Museum isie]eb it-tfal g]al dik il-quddiesa. Kien ukoll mistenni li t-tfal imorru wkoll fl-Oratorju g]at-tifsir tal-Van[elu u g]all-barka ta' wara nofs in-nhar.

Meta, imbag]ad, it-tfal li kienu jmorru I-Oratorju u I-o]rajn tal-Museum ta' Sqaq Nannuwa kienu jie]du sehem f'xi pur`issjoni jew dimostrazzjoni pubblika, kollha kemm huma kellhom jimxu wara I-bandalora ta' I-Oratorju. Dak i\-\mien, in]ass ukoll li I-Museum ma kellux jifta] f'xi na]a o]ra ta' Birkirkara li tkun qrib I-Oratorju jew tal-knisja ta' San Pawl. Jekk dan kellu ji[ri, il-permessi li ng]ataw lil tal-Museum b'dan il-kuntratt kellhom jitqiesu li ma jg]oddux i\jed.

Dun {or[ Preca, f'isem il-Museum, a``etta li jg]allem il-kateki\mu lit-tfal foqra ta' Birkirkara li kienu joqog]du fl-in]awi ta' Sqaq Nannuwa. Hu ntrabat ukoll li joqg]od g]al dawk il-kondizzjonijiet li hawn issemmew bid-dettaiji kollha.[77]

Benniena ta' vokazzjonijiet

Fost tant affarijiet, fis-sena 1931, dwar Birkirkara, twasslitilna xi korrispondenza bejn De Piro u xi Avukati. Ma humiex problemi ta' pastorali. Huma trattattivi dwar il-]lasijiet li kien hemm fuq I-art li kienet ittie]det b'`ens perpetwu; f'dak i\-\mien, il-]las kien isir lil Karmenu Farru[ia.[78]

Dawn I-ittri, g]alkemm g]all-istorja ma humiex importanti wisq, jibqg]u b]ala xhieda ta' kemm De Piro ]abb I-Oratorju ta' Birkirkara. ll-Fundatur tas-So`jeta' baqa' jie]u fuq spallejh dawk it-trattattivi ma' I-Avukati g]aliex is-sa`erdoti tas-So`jeta' ta' San Pawl kienu g]adhom ma t]arr[ux bi\zejjed f'dawk il-problemi legali. Barra minn hekk, I-istess presti[ju li kien igawdi Mons. De Piro kien qieg]ed jiswa ta' [id kbir g]as-So`jeta'. ll-pre\enza tieg]u we]idha kienet i[[ib qima kbira f'dawk kollha li kienu jittrattaw mieg]u.

Imma s-So`jeta' ta' San Pawl g]andha rabtiet ma' I-Oratorju li huma ]ajjin wisq i\jed minn dawn I-ittri u minn dawn il-kuntratti. L-Oratorju ta' Birkirkara ta s-sehem tieg]u biex fih baqg]et tixxettel u tikber I-istess So`jeta' ta' San Pawl. De Piro kien qed jag]mel ]iltu biex lil dawk il-postulanti tieg]u jxennaqhom g]as-sbu]ija tal-]ajja reli[ju\a, sa`erdotali, u missjunarja. Kif kellu jinkiteb f'dawk is-snin, Mons. De Piro, sa minn `kunithom, kien qieg]ed ikabbarhom b'g]o\\a u m]abba sabiex ma tintilifx fihom il-vokazzjoni missjunarja. G]alhekk, f'dawk I-a]]ar snin tal-]ajja ta' De Piro, I-Oratorju ta' Birkirkara sar tassew b]al benniena ta' vokazzjonijiet.[79]

ll-Fundatur ]ass fara[ kbir meta f'Settembru 1931, \ew[ \g]a\ag] wara \mien ta' t]ejjija f'dak l-edukandat Santa Marija ta' Birkirkara, telg]u fid-dar ta' I-lmdina ]alli jibdew in-novizzjat.[80] Dawk i\-\ew[ \g]a\ag] kienu {or[ Xerri minn }al-Qormi u {wanni Xuereb mix-Xewkija (G]awdex). Huma bdew in-novizzjat tag]hom fit-30 ta' Settembru, 1930. Aktar tard, xi snin wara I-mewt ta' De Piro, it-tnejn waslu biex [ew ordnati sa`erdoti.[81]

F'dak i\-\mien, Mons. De Piro, lil wie]ed mi\-\g]a\ag] tas-So`jeta' tieg]u, di[a' kien rabtu b'mod spe`jali ma' Birkirkara. Billi kien hemm Oratorju g]at-tfal u edukandat g]all-postulanti, kien me]tie[ li Dun Mikiel Callus, is-Superjur Lokali, ikollu xi]add li jg]inu mill-qrib. G]alhekk, De Piro ]a ]sieb biex lill-istudent Wistin Grech, fis-sena 1930, qabel ma beda tiela' t-tara[ ta' l-artal, bag]tu biex ig]in fl-Oratorju ta' Birkirkara. ll-pre\enza ta' dan i\-\ag]\ug] f'Birkirkara kienet b]al okka\joni g]al Mons. De Piro biex jistieden lill-Isqof ta' Malta ]alli j\ur 'il dik id-dar [dida tas-So`jeta'. L-Ar`isqof Mawru Caruana a``etta li jag]ti l-ewwel \ew[ Ordnijiet Minuri lill-kjerku Wistin Grech f'dak I-Oratorju ta' Birkirkara. Hu r`ieva t-tonsura klerikali fil-Palazz ta' l-lsqof fl-lmdina fit-3 ta' Ottubru, 1931. L-Ordinazzjoni fl-Oratorju ta' Birkirkara kienet g]as-6 ta' Ottubru. Dik il-[urnata kienet wa]da ta' fer] g]al Mons. De Piro u g]as-So`jeta' ta' San Pawl kollha kemm hi.[82] Mons. De Piro kellu I-okka\joni li jippre\enta s-So`jeta' tieg]u lill-Isqof ta' Malta. Wara l-Ordinazzjoni ta' l-Ostjarjat u tal-Lettorat, tkompliet il-quddiesa. Fi tmiemha, Dom Mawru Caruana ttie]ed fis-salun ta' I-Oratorju flimkien mal-mistednin I-o]rajn. Hu wera ru]u sodisfatt bil-progress li s-So`jeta' ta' San Pawl kienet qieg]da tag]mel. ll-prezenza ta' l-Ar`isqof u I-kelma tieg]u, mhux biss imiew bil-fer] il-qalb ta' kull min kien pre\enti, imma f 'kull wie]ed tnissel ukoll kura[[ u tama qawwija fl-opri li Alla ried jafda f'idejn is-So`jeta' ta' San Pawl.[83]

Kull tar[a ta' kjerku \ag]\ug] lejn I-artal hi b]al ra[[ ta' tama g]all-fatt li I-konsagrazzjoni s]i]a lil Alla g]ad-dinja permezz tas-sa`erdozju tkun qed toqrob. Mons. De Piro, b]ala Fundatur ta' So`jeta', g]ex ]ajtu kollha mxennaq g]as-sa`erdoti. Hu xtaq jibg]at xi sa`erdoti biex ja]dmu fl-Oratorju ta' Birkirkara, u fl-opri I-o]rajn tas-So`jeta'. Imma n-nuqqas ta' sa`erdoti kien wie]ed mill-akbar atti ta' rassenjazzjoni li kellu jag]mel quddiem Alla. Fil-fatt, kontra dak li kien jixtieq, De Piro qatt ma kellu tant sa`erdoti daqs kemm I-opri tas-So`jeta' tieg]u kienu je]tie[u. Nisimg]u kumment ta' De Piro dwar ix-xewqa tas-sa`erdoti fis-So`jeta' ta' San Pawl: "ld-dehra ta' bniedem [did fil-familja [[ib fer] kbir, u hija u\anza tal-familji kollha li dak in-nhar ting]amel festa. Xejn anqas ma ji[ri fl-lstitut tag]na g]ad-dehra ta' sa`erdot [did fil-]dan tal-Kumpanija: wisq aktar meta dina g]adha fil-bidu tag]ha u wisq me]tie[a mis-sa`erdoti, li jkunu jistg]u ja]dmu fil-g]alqa ta' Kristu u jsalvaw l-erwie]".[84]

Dawn il-kelmiet kellhom rabta spe`jali ma' I-Oratorju ta' Birkirkara. I\-\ag]\ug] Wistin Grech, li kien ]a l-ewwel Ordnijiet Minuri fl-Oratorju, wasal g]as-sa`erdozju. Wara li kien baqa' ja]dem fl-Oratorju ta' Birkirkara, Dun Wistin Grech, fl-24 ta' Settembru, 1931, [ie ordnat sa`erdot fil-Katidral ta' l-Imdina.[85] Min]abba r-rabtiet li kellu ma' I-Oratorju ta' Birkirkara, skond kif kien mistenni u mixtieq, Dun Wistin Grech. fil-25 ta' Settembru, 1932, I-g]ada stess ta' l-Ordinazzjoni tieg]u, i``elebra l-Ewwel Quddiesa Solenni fl-Oratorju ta' Birkirkara.[86]

Sa`erdot [did g]all-Oratorju u g]as-So`jeta' kien b]al nifs ie]or g]al De Piro biex I-opri karitattivi tieg]u ma jaqtg]ux. G]al kull min kien fil-b\onn. De Piro kien sar b]al tallab, u g]amel il-qalb lilu nnifsu biex jirba] il-mist]ija.[87] FI-Almanakk ta' San Pawl, li hu kien beda jippubblika biex is-So`jeta' tieg]u ssir xi ftit i\jed mag]rufa, De Piro kiteb ukoll dwar il-Fieri li bdew ji[u organizzati g]all-b\onnijiet ta' din is-So`jeta'. Dwar fiera fl-Oratorju, De Piro kiteb hekk: "ll-Kalekisti ta' l-Oratorju ta' Birkirkara huma wkoll bejniethom jifformaw Kumitat ie]or u jag]mlu premura mhux ftit, kollha kemm huma, biex l-affari tirnexxi".[88] Fis-sena 1932, fl-okka\joni ta' wa]da minn dawn il-fieri, in[ibdu wkoll ]afna ritratti, u De Piro jidher qalb folla r[iel u tfal.[89]

L-a]]ar ]sebijiet g]al Birkirkara

Minkejja dan kollu, a]na ma nafux bi\\ejjed x'g]amel De Piro g]all-Oratorju ta' Birkirkara. Hu fatt `ert li hu baqa' ja]dem, ukoll meta g]al ]afna [ranet ma kienx jidher fl-Oratorju. ll-korrispondenza legali ma' xi Avukati, b]alma kienu I-Avukat Lwi[i Galea minn Tas-Sliema u F.N. Butti[ie[ mill-Belt, baqg]et proprju sa I-a]]ar \mien ta' ]ajtu. L-a]]ar nota li bag]atlu l-Avukat Butti[ie[ kienet tal-11 ta' Settembru, 1933: sitt ijiem biss qabel il-mewt ta' De Piro.[90]

ll-Fundatur t]abat ukoll ma' xi Dipartimenti tal-Gvern biex, kemm jista' jkun, dan l-Oratorju ma jittaqqalx b']afna pi\ijiet ta' ]lasijiet ta' taxxi g]all-fatt li hu g]andu ji[i kkunsidrat, kif hu tassew, b]ala opra so`jali g]al g\iritna. L-a]]ar ittra li kienet waslitlu dwar dan kienet mid-dipartiment tat-telefon bid-data tat-3 ta' Frar, 1933.[91]

De Piro qatt ma sab xi diffikulta' biex jag]ti I-permessi me]tie[a meta n]ass il-b\onn li l-Oratorju ji[i mg]ammar bil-b\onnijiet li dik I-opra kienet te]tie[. G]alhekk, fil-Kunsill tas-So`jeta', hu ta I-kunsens tieg]u lil Dun Mikiel Callus, l-ewwel Superjur Lokali ta' l-Oratorju, ]alli dan ikun jista' jixtri magna tal-films g]ar-rikreazzjoni tat-tfal li jiffrekwentaw l-Oratorju. Mill-kaxxa tas-So`ieta', [iet mog]tiia s-somma ta' £32, bil-kondizzjoni li ting]ata lura bil-kwota ta' £5 fis-sena mid-d]ul li kien hemm mill-istess Oratorju. Dan jidher fl-atti tat-23 t'April, 1932.[92]

Imma I-istess De Piro, li dejjem apprezza l-edukazzjoni li tista' ting]ata permezz tar-rikreazzjoni wkoll, qag]ad attent ]afna li ma jkunx hemm min jinqeda bI-Oratorju g]al xi kultura li forsi tkun kaw\a ta' xi kritika g]as-So`jeta' ta' San Pawl. lttra tas-26 ta' Jannar, 1932, miktuba minn }al Balzan minn `ertu Oscar Vella, segretarju tal-G]aqda FGCM turi li I-Oratorju kien mixtieq minn barranin biex fih ji[u organizzati xi [ranet ta' studju. lt-talba saret lil De Piro, b]ala Superjur tas-So`jeta'.[93] De Piro ma kien isib l-ebda diffikulta' li I-Oratorju ta' Birkirkara jintu\a minn barranin ukoll g]al skopijiet tajbin. Imma hu ried ikun `ert li dak li ji[i organizzat ma jkunx kontra I-ispirtu ta' I-lstitut. De Piro ddiskuta I-ka\ mal-Kunsill tieg]u fil-Kongregazzjoni tat-22 ta' Frar, 1932. F'dik il-laqg]a, is-Superjur u I-Assistenti tieg]u ftiehmu li ma ting]atax twe[iba definittiva qabel ma ji[i kkonsultat I-Assistent Ekklesjastiku Federali ta' dik I-g]aqda, li kien Dun Albert Pantalleresco.[94] B'dan it-ton kienet, g]alhekk, it-twegiba ta' De

Piro. Lil dak is-Segretarju wie[bu li I-imsemmi Dun Albert jag]mel tajjeb jekk imur jitkellem mieg]u b]ala Superjur tas-So`jeta', sabiex jaslu fi ftehim fuq kull ]a[a.[95]

Mons. De Piro ma satax ma jkollux attenzjoni kbira fuq kulma jsir fl-Oratorju, la kien hemm \g]a\ag] li kienu qed ji[u ffurmati g]as-So`jeta'. L-Atti tal-Kunsill juru ta' sikwit li De Piro beda jressaq numru ta' \g]a\ag] biex ji[u ammessi fl-Edukandat Santa Marija.[96] Bosta minnhom kellhom i]allu s-So`jeta' ta' San Pawl. Imma, xorta wa]da, dak i\-\mien twil jew qasir tag]hom f'Birkirkara g]enhom fil-formazzjoni tag]hom u sewa ta' [id g]all-Oratorju. Lejn xahrejn qabel il-mewt tieg]u, skond l-Atti tat-18 ta' Lulju, 1933, il-Fundatur beda jkollu tant talbiet minn \g]a\ag] biex jid]lu b]ala aspiranti b'mod li l-Edukandat ta' Birkirkara ma baqax jesag]hom i\jed. Kien \mien meta nbeda l-pro[ett kbir ta' Sant'Agata fir-Rabat. Il-Fundatur fi \mien qasir ]afna, kellu jibda jag]mel u\u mill-ewwel bi``a li kienet inbniet. G]alhekk, hu u l-Kunsill tieg]u dde`idew li ma jirrifjutawx il-vokazzjonijiet min]abba `-`okon tal-post. Lil x'u]ud, minflok fl-Edukandat ta' Birkirkara, kienu sejrin iqeg]duhom f'Sant'Agata.[97]

G]alhekk, I-a]]ar diskussjoni ta' Mons. De Piro dwar Birkirkara kienet wa]da ta' fara[ u ta' tama. Kien ta' inkora[[iment g]alih li s-So`jeta' jkollha b\onn ta' djar aktar kbar. Kif inkiteb wara mewtu, Alla ma riedx li s-So`jeta' tissa]]a] fi \mien il-Fundatur tag]ha. ll-problemi kibru g]all-Oratorju ta' Birkirkara wkoll wara I-mewt ta' Mons. De Piro. Hu kellu l-g]ajnuna tal-benefatturi; imma, ta' kull [img]a, kien i\id ukoll minn butu. G]alhekk, wara I-mewt tieg]u, wie]ed mill-ulied spiritwali tieg]u kiteb hekk: "Meta kien ]aj hu, g]alkemm konna qeg]din ng]ixu b'ekonomija I-i\jed kbira u fil-faqar ukoll, qatt ma naqasna dak li tassew me]tie[ g]all-]ajja. L-Edukandat ta' Birkirkara u n-Novizzjat ta' Sant'Agata kienu mexjin 'il quddiem bil-flus tieg]u u bil-g]ajnuna tal-benefatturi. Ma' dak li kien ida]]al hu bil-karita' ta' nies twajba, kien ikollu ta' kull [img]a j\id minn tieg]u, g]aliex, g]alkemm il-Kumpanija g]andha l-benefatturi tag]ha, ma kenitx tista' \\omm u tg]ix bil-karita' biss li dawn kienu jag]mlu mag]ha. Mo]]na kien dejjem mistrie] g]aliex konna nafu li dak li jonqos ta' kull [img]a g]all-ilbies, g]all-]ajja, u g]all-iskola, kien itihulna hu minn butu".[98]

ls-sena ta' wara I-mewt tal-Fundatur kienet ta' prova kbira. Dwar Birkirkara, inkiteb hekk: "Ma nixtequx nisfrattaw l-Edukandat ta' Birkirkara, fejn jinsabu, barra mid-Direttur u laj`i, studenti qeg]din jitg]allmu fl-iskola tal-{i\witi biex [urnata jid]lu fin-Novizzjat".[99]

Kien \mien ta' bi\a' li ma jkunx hemm I-g]ajxien g]all-]ajja. L-istess e\istenza ta' I-Oratorju kienet imhedda. Imma Alla waqaf mas-So`jeta' ta' San Pawl. Din baqg]et miexja 'l quddiem u ]adet ir-ru]. Deher li kienet opra ta' Alla, u g]alhekk il-bnedmin, sakemm Alla jridha, ma j[arrfuhiex. L-Oratorju ta' Birkirkara baqa' dejjem fuq ri[lejh.

L-Edukandat Santa Marija kellu jispi``a mill-Oratorju. Tieg]u ma fadalx ]lief tifkira fil-bandalora, li g]al tant \mien intu\at fil-pur`issjonijiet. F'dik il-bandalora, hemm il-kelmiet "Educandato S. Maria". L-istudenti u I-Fratelli, bi\-zmien, kellhom jibdew jintbag]tu biex jag]tu I-g]ajnuna tag]hom lid-Direttur ta' I-Oratorju. Imma, sa fi \mienna, I-Oratorju baqa' bla qatt ma tilef I-g]an ewlieni tieg]u: li qieg]ed fl-edukazzjoni tat-tfal ta' Birkirkara. G]alhekk, sostanzjalment, I-Oratorju ta' Birkirkara g]adu qed imexxi 'I quddiem dik I-opra li nbdiet fis-sena 1910 min-Nutar Casolani, u, mis-sena 1927, tkompliet minn Mons. De Piro u mis-So`jeta' ta' San Pawl.