vol 2 chapter 11

L-opra missjunarja kienet il-]olma ta' Mons. De Piro sa minn \mien i\-\g]o\ija. Hu ma kienx jaf kif jaqbad iwaqqaf So`jeta'. Ma kienx jaf jag]milhiex bil-voti jew le. Imma hu kien dejjem `ert minn ]a[a wa]da: kien hemm b\onn li tkun So`jeta' Missjunarja fil-veru sens tal-kelma. Lis-So`jeta' ta' San Pawl, sa mi\-\mien meta kien g]adu diffi`li ]afna li jkollha I-missjunarji tag]ha, hu dejjem sej]ilha: "Istitut g]all-Missjonijiet ta' Barra". Dwar I-ideali missjunarji ta' Mons. De Piro u I-problemi li nqalg]ulu, di[a' rajna bi\\ejjed fl-ewwel volum ta' din il-]ajja.[1]

Mons. De Piro ]ass li kellu d-dmir li jrawwem 'l-ulied spiritwali tieg]u fil-]e[[a missjunarja. G]alhekk, sabiex dan l-Istitut tieg]u ji[i mag]ruf, fis-sena 1922, hu beda jippubblika almanakk, li sejja]lu hekk: San Paul: Almanacc ta' l'lstitut tal missioni. Fid-Da]la ta' l-ewwel numru, Mons. De Piro fakkar li f'Malta "[ie mwaqqaf Istitut fejn ji[u ffurmati missjunarji, li [urnata jkunu jistg]u jmorru jie]du ]sieb l-erwie] f'artijiet o]ra".[2] Sa mill-ewwel pa[na, lis-So`jeta' `kejkna tieg]u, hu beda u baqa' jsej]ilha Istitut tal-Missjoni.[3] G]alkemm hu kien g]adu xi ftit imba\\a' mill-u\u ta' sikwit ta' l-espressjoni "Missjonijiet ta' Barra", madankollu, hu ried ifakkar kontinwament li s-So`jeta' kienet destinata g]al artijiet imbieg]da.[4]

Mons. De Piro ma kienx jaf kienx hemm futur g]al dak l-Almanakk tieg]u. B]ala bniedem li ma jg]ix fil-fantasija, hu kien jaf tajjeb li ma tantx seta' jag]mel pro[etti g]aliex il-forzi tas-So`jeta' tieg]u kienu g]adhom `kejknin. Kien, g]alhekk, almanakk li ]are[, mhux ming]ajr bi\a', i\da bit-tama.[5]

Mons. De Piro ried li, qabel kul]add, bil-kitbiet tieg]u jintlaqtu I-membri \ag]\ag]tas-So`jeta' tieg]u. G]alhekk, lilhom hu ried ifakkar kontinwament fil-kelmiet ta' Kristu jew tal-Kotba Mqaddsa favur il-missjoni kbira ta' dawk il-bnedmin li jxandru l-kelma ta' Alla. A]na nsibu siltiet b]al dawn: "Kemm huma sbie] ri[lejn dawk li j]abbru l-[id",[6] "Il-]sad huwa kbir, i\da l-]addiema ftit";[7] "Kullmin i]alli 'l daru jew 'Il ]utu jew 'il missieru jew 'I ommu jew 'I uliedu jew ir-raba' tieg]u min]abba f'ismi, jer[a' jir`ievi kollox g]al mitt darba aktar, u jie]u b'sehmu l-]ajja ta' dejjem".[8]

ll-kelmiet tal-Papiet dwar il-missjoni jimlew il-pa[ni ta' dan l-Almanakk. G]alhekk, Mons. De Piro jsemmi ta' sikwit i\-\ew[ papiet ta\-\mien li kienu Benedittu XV u Piju XI. Hu kkummenta L-ittra tal-Papa Benedittu XV fuq il-Missjoni.[9] Ta' min jinnota li dan hu l-ewwel artiklu ta' I-Almanakk. Imma tqanqal ]afna i\jed it-talba tal-Papa Benedittu g]all-missjonijiet; din, fost I-o]rajn, fiha dawn il-]sebijiet: "Kemm [nus g]adhom jinsabu fid-dlam ta' l-injoranza! Kemm [nus g]adhom fid-dell tal-mewt! Kemm hu ta' niket jekk ixxebbah in-numru ta' dawk li jemmnu man-numru bil-bosta akbar ta' l-infidili". "Lilek nitolbu, Mulej, biex i\\id in-numru tal-missjunarji, biex tkabbar il-]e[[a tag]hom, u biex tbierek ix-xog]ol tag]hom, sabiex i\-\errieg]a tajba tal-kelma divina tag]ti frott bil-kotra, li jin[abar fl-im]a\en tas-sema".[10] Malli, imbag]ad, la]aq il-Papa Piju XI, tant mag]ruf g]all-]idma missjunarja tieg]u, De Piro minnufih [ieb silta mill-ewwel en`iklika tieg]u: "ll-Vigarju tar-Rag]aj Divin ma jistax ma jtennix u ma jag]milx tieg]u l-kelmiet im]e[[in u sempli`i li juru l-]erqa tax-xewqa divina: 'Lilhom ukoll je]tie[ li ni[bor', u ma jistax ma jifra]x bil-]elwa profezija li biha fer]et bil-bosta l-qalb divina: 'U huma jisimg]u le]ni, u jkun hemm mer]la wa]da, u rag]aj wie]ed' ".[11]

Mons. De Piro nnifsu ta s-sehem tieg]u biex ig]in lill-emigranti maltin mifruxin mad-dinja.[12] I-Almanakk ta' San Pawl, hu bedajfa]]ar il-[enero\ita' tal-Maltin li kienu qed ig]inu b'kull mezz lil ]uthom li kienu emigraw f'xi art imbieg]da. II-Maltin, fi \mien I-Ar`isqof Pietru Pa`e, kien taw I-g]ajnuna tag]hom lill-kolonja maltija li kien hemm f'Korfu': g\ira fil-punent tal-Gre`ja, ta' 637 kilometri kwadrati. Imma, imbag]ad, fis-sena 1922, il-Maltin taw g]ajnuniet kbar lil dawk ]uthom emigranti billi bag]tu I-offerti tag]hom g]all-bini ta' knisja fuq dik il-g\ira. Sabiex il-Maltin jissoktaw jitqanqlu, Mons. De Piro [ieb fI-Almanakk tieg]u traduzzjoni ta' I-ittra ta' ringrazzjament li l-Ar`isqof ta' Korfu', Mons. Leonardo Brindisi, bag]at lill-Ar`isqof Mawru Caruana. Fost I-o]rajn, fiha nsibu dawn il-kelmiet: "Ma bqajtx ma g]edtx kemm l-Ar`idjo`esi ta' Malta g]amlet sa minn \mien Mons. Pa`e, ta' memorja qaddisa, g]al din il-kolonja maltija, u kif ukoll l-E``ellenza Tieg]ek uriet premura g]all-b\onnijiet tag]na ... intant. A]na \guri li l-qalb tajba tal-benefatturi tag]na trid tkompli ta]seb fina".[13] |mien qabel, fis-sena 1911, il-Papa Piju X, bi \ball, kien ]aseb li I-membri tas-So`jeta' ta' San Pawl kienu di[a' qeg]din fost dawk il-Maltin ta' Korfu', u kien bierek il-]idma tag]hom b'ittra awtografa.[14]

L-Almanakk ta' San Pawl kien b]al g]ajn ta' informazzjoni g]all-]idmiet li kienu jsiru fost l-emigranti maltin. Jidher tajjeb li I-]sieb ta' De Piro kien li I-Maltin emigranti f'artijiet o]ra jibqg]u jg]o\\u I-fidi nisranija mwassla lilna minn San Pawl. Fost l-o]rajn, hu fakkar il-kelmiet ta' Ugo Abela Hyzier, rapprezentant tal-kolonja maltija fl-E[ittu. F'Ottubru 1922, dan kien qal hekk: "A]na wkoll, bog]od minn pajji\na, in\ommu immakulata l-imqaddsa Reli[jon tag]na: il-vera, il-kbira Reli[jon t'Alla lilna mog]tija minn Pawlu".[15]

De Piro fakkar ftit i\jed fit-tul dak li kien qieg]ed isir mill-emigranti maltin ta' Detroit fl-lstati Uniti ta' I-Amerka. Fis-sena 1923, g]alkemm ma kienx ilhom wisq li waslu, di[a' kienu qed ja]sbu biex jibnu knisja li tkun xhieda tar-Reli[jon tag]hom.[16] Fis-sena 1922, \ew[ patrijiet kapu``ini: Patri Ful[enzju u Patri Fortunat, marru g]amlu ]idma missjunarja fosthom, biex isa]]uhom fil-fidi tag]hom. Kien ta' [ieh kbir g]alihom li l-ewwel kappillan tag]hom. Dun {or[ Caruana, intg]a\el lsqof ta' Puerto Rico. ll-Maltin ta' Detroit ma kenux fi stat li jittallbu flus. lt-tieni kappillan tag]hom. Dun Mikiel Bor[, feta] qalbu ma' Mons. De Piro u fissirlu x'kienu I-b\onnijiet I-i\jed kbar ta' dawk il-Maltin. Waqt li bag]at offerta g]as-So`jeta' ta' San Pawl, hu wrieh kemm kien jixtieq li jkollu sa`erdoti minn din is-So`jeta' li ja]dmu fost dawk ]uthom maltin. De Piro jikkummenta hekk dwar dan: "Nisperaw ukoll li x-xewqat tieg]u tant sbie], li huma anki tag]na, g]ad ji[u 'I quddiem mitmuma, kif a]na b'qalbna kollha nixtiequ f'Sidna {esu' Kristu".[17] ll-kolonja maltija, imwaqqfa fis-sena 1919, kienet qed tgawdi I-]idma ta' Patri Alfons Cauchi u Patri Ew[enju Fiteni, Agostinjani; kien hemm ukoll Patri Ful[enz Kapu``in.[18]

BI-istess entu\jasmu, Mons. De Piro fa]]ar i\-\jara ta' Mons. Mikiel Gonzi, lsqof ta' G]awdex li, fil-21 ta' Novembru, 1928, mar fost il-Maltin ta' Tripli fil-Libja, flimkien mal-Kappillan tar-Rabat, Dun Nerik Bonni`i. Dik kienet I-okka\joni tal-konsagrazzjoni tal-Katidral [did ta' Tripli. Imma Mons. De Piro jikkummenta fuq kollox dwar il-[id spiritwali li kien sar lill-Maltin b'dik il-missjoni li saret fosthom: "ll-kolonja maltija [ewwa Tripli tag]mel ma' l-elfejn ru], u nistg]u ng]idu li kwa\i kollha approfittaw irwie]hom mill-mi[ja ta' Mons. Gonzi, u g]amlu [id kbir lil ru]hom. Il-}add ta' wara filg]odu, saret fl-istess knisja priedka o]ra mill-Kappillan tar-Rabat ta' Malta, li kien mar ma' l-isqof Gonzi, g]all-Maltin, u dawna. Fer]anin li jaraw fosthom sa`erdot malti, urew bl-im[iba tag]hom il-fer] li kellhom f'qalbhom".[19] G]al darb'o]ra, Mons. De Piro j\id il-kumment tieg]u li juri kemm kienet kbira x-xewqa ta' qalbu li jkun hemm sa`erdoti li jmorru ja]dmu fost il-Maltin: "Ta' min ifa]]arhom tassew, dawn il-qassisin li jmorru f'artijiet fejn jinsabu l-Maltin g]aliex ma jistg]ux ma jag]mlux ]afna [id lil ]uthom li jinsabu bog]od minn pajji\hom.[20]

Sakemm ma nqalg]etx I-okka\joni li jintbag]at membru tas-So`jeta' ta' San Pawl f'art ta' missjoni f'[ens ma]kum mill-Mawmettani, Mons. De Piro kien g]adu qed jimma[ina li l-ewwel ]idma tal-membri tas-So`jeta' tieg]u kienet sejra tkun fost l-emigranti maltin. Hu nnifsu kiteb hekk: "Il-fini ta 'l-lstitut tag]na huwa l-missjonijiet ta' barra, u aktarx li l-ewwel ma jibdew iservu jkunu l-Maltin imbieg]da minn pajji\hom".[21]

Meta De Piro kiteb dawk il-kelmiet, il-mo]] tieg]u kien g]adu mimli bit-tifkiriet ta' appostolat li hu nnifsu kien g]amel g]al \mien qasir fost l-emigranti maltin. ll-Maltin ta' Tunes xtaqu jorganizzaw festa f'[ieh I-appostlu San Pawl, u g]aliha jistiednu numru ta' sa`erdoti maltin, mill-i\jed mag]rufin. I\-\mien mag]\ul kien ix-xahar ta' Mejju tas-sena 1922. G]alkemm i`-`elebrazzjoni kienet festa ta' San Pawl, il-]sieb kien li ssir missjoni ta' [id fost l-emigranti. Fost il-Maltin li marru kien hemm Mons. De Piro. ll-grupp tal-Maltin tmexxa mill-isqof Dumnikan An[lu Portelli. Imma, g]all-okka\joni, kien hemm Monsinjuri o]rajn tal-Katidral. Dawn kienu I-Monsinjuri Dun Alwi[ Attard, Dun Alwi[ Farru[ia, Dun Alwi[ Camilleri, u Dun {u\epp Gau`i. Mag]hom mar Dun {u\epp Camilleri, b]ala `erimonjier. Intg]a\el ukoll predikatur spe`jali g]al dik I-okka\joni li kien id-Dumnikan Patri Klement Portelli. G]addew flimkien ]amest ijiem ta' priedki, funzjonijiet, u kant, li g]alqu b'pur`issjoni mill-i\jed solenni. Imma I-festi rnexxew tassew g]aliex, fuq kollox, il-Maltin resqu g]as-sagramenti tal-qrar u t-tqarbin. Kien hemm b\onn li jsir u\u, mhux biss mill-Katidral, imma wkoll mill-knejjes tas-Salib lmqaddes u tal-Madonna tar-Ru\arju. ls-sa`erdoti maltin [rew fil-parro``i kollha, fl-lstituti tal-Freres u f'dawk tas-Sorijiet. ll-mod kif il-Maltin emigranti ]adu sehem u resqu lejn is-sagramenti [ieb fara[ kbir f'kul]add, u Ikoll raw li dawk il-festi rnexxew kif xtaquhom. ll-[ranet 10, 11, 12 ta' Mejju kienu [ranet ta' tridu f'[ieh San Pawl: is-Sibt, 13 tax-xahar, kien lejliet il-festa, u I-}add, 14, kien nharha. ll-Primat ta' l-Afrika nnifsu, I-Ar`isqof Lemaitre, ]a sehem f'dawk il-festi.[22]

F'dik I-okka\joni, kienu marru wkoll xi laj`i mag]hom. Fosthom, kien hemm Wenzu Grixti, qaddej ta' Mons. De Piro. Dan il-qaddej, fi xju]itu, wasslilna wkoll xi rakkonti u xi avventuri marbutin ma' dik il-mawra f'Tunes. Wie]ed mir-rakkonti, jurina li Mons. De Piro sab okka\joni biex jixtri xi affarijiet g]at-tfal foqra ta' I-lstitut Fra Diegu. L-lstituti I-o]rajn kienu g]adhom ma [ewx f'idejh.

lr-rakkont li wasal hu dan. Waqt li matul il-[urnata, Mons. De Piro kien iddedikat g]al ]idma pastorali fost il-Maltin, hu t]ajjar ukoll biex darba wa]da jmur mal-qaddej tieg]u f'xi postijiet tal-G]arab, u jgawdi onestament fid-divertimenti li kienu jsiru f'dik il-belt kbira ta' Tunes. F'wa]da minn dawn l-okka\jonijiet, il-Monsinjur mar f'post li fih kien hemm minn kull xorta ta' log]ob. Waqt li hu beda jnewwel I-flus lil Wenzu biex jilg]ab f'din u f'dik il-log]ba, il-]in tal-lejl beda jtir ming]ajr lanqas biss ma jinduna. Imma, kif inteb]u li kienu qab\u t-tlieta ta' filg]odu, Mons. De Piro u I-o]rajn qabdu j]affu lejn l-Hotel De France, fejn kienu allo[[jati, flimkien mal-Maltin I-o]rajn kollha. Il-Monsinjur u Wenzu bdew mexjin ftit 'il quddiem we]idhom biex, mat-triq, ig]idu r-Ru\arju. F']in minnhom, il-Monsinjur dar fuq Wenzu, u qallu: "Qed tara b]ali? M'intix tara \ew[ G]arab quddiemna?" Kull meta I-Monsinjur u Wenzu kienu jieqfu, dawk i\-\ew[ persuni kienu jieqfu huma wkoll; jekk, imbag]ad, i]affu I-pass, huma kienu j]affuh b]alhom. Mons. De Piro tba\\a' xi ftit, u kien se jimxi lura biex ikompli t-triq mal-Maltin I-o]rajn. Imma, kif rawhom mexjin lura, wie]ed minn dawk it-tnejn ta' quddiem sejja] lil Mons. De Piro b'ismu. Il-Monsinjur baqa' mistag][eb meta semag]hom isej]ulu, u rahom resqin lejh. Kienu \ew[t ir[iel im[issmin. Kif waslu fuqhom, dawk it-tnejn qalulhom: "A]na mexjin quddiemkom g]ax konna nafu li intom qeg]din hawn, u ridna nkunu \guri li ]add ma jittantakorn". Imma Mons. De Piro staqsa: "Imma lili kif tafuni?" Wie]ed minnhom wie[eb: "Int mhux dak ta' Fra Diegu, li dejjem tkun imdawwar bit-tfal? Jiena nafek g]ax mi\\ewwe[ wa]da mill-}amrun, u [ie li rajtek hemm". L-g]ada, imbag]ad, Mons. De Piro mar ma' dawk it-tnejn biex xtara sapun u fwie]a minn ]anut tal-G]arab g]all-bniet u g]at-tfajliet ta' I-lstitut li kellu f'idejh.[23]

Dik l-esperjenza personali ta' ftit [ranet kompliet sa]]et ix-xewqa li x'u]ud fost uliedu jmorru ja]dmu f'art barranija: mhux biss fost Maltin, imma wkoll fost dawk il-[nus li g]andhom b\onn li jsibu 'I min jag]tihom l-g]ajxien tal-kelma ta' Alla. ll-]idma fost il-Maltin setg]iet tifta] it-triq, biex, imbag]ad, imorru wkoll f'artijiet o]ra: "'L Alla ... nitolbuh ukoll biex iqajjem suldati dejjem [odda f'dana l-lstitut, illi dawna, bil-g]ajnuna tieg]u, jag]tu ru]hom g]ax-xog]ol tal-Van[elu, u hekk, mhux biss i\ommu, i\da wkoll ikabbru f']uthom dana l-ispirtu ta' l-lmqaddsa Reli[jon tan-Nazzarenu".[24]

Waqt qtig] il-qalb min]abba I-problemi kbar li s-So`jeta' `kejkna tieg]u kienet g]addejja minnhom, Mons. De Piro ma naqasx milli jittama: "Jalla jse]] li dan l-lstitut `kejken ta' Malta jkollu l-[ieh li jibg]at missjunarji qalb l-infidili, u fid-dinja kollha kemm hi"![25]

B]ala sa`erdot iddedikat ukoll g]all-appostolat tat-tag]lim, De Piro qalleb il-kotba tat-teolo[ija nisranija, u g]amel ]iltu biex ig]arrex ]alli jfittex fihom kelmiet li juru lill-ulied tieg]u kemm hu ta' siwi g]alihom ukoll li jintefg]u fuq I-appostolat missjunarju: De Piro jaqbad I-argument tieg]u minn silta mill-Ktieb tal-Proverbji, fejn insibu miktub li l-lm]abba lejn Alla u lejn il-proxxmu g]al Alla tiswa ]afna biex lilna jin]afrulna dnubietna. Minn dan, bir-ra[un hu jo]ro[ I-argument li wie]ed mill-aqwa atti ta' karita' hu li ng]inu I-missjonijiet. G]alhekk, g]ajnuna lill-missjunarji tfisser ukoll li I-bniedem ikun qed inaqqas mid-dejn li g]andu ma' Alla min]abba dnubietu.[26] De Piro jg]allem ukoll li San {u\epp hu patrun spe`jali tal-missjonijiet. Dan il-qaddis [ie ma]tur b]ala Patrun tal-Knisja; g]alhekk, b'mod spe`jali hu g]andu jkun il-patrun tal-missjonijiet g]aliex imkien daqs fl-artijiet ta' missjoni ma jin]oloq tfixkil tant kbir g]all-Knisja ta' Kristu.[27] ll-bniedem, jikteb De Piro, ukoll jekk ma ja]sibx, ming]ajr ma jrid ifittex dejjem il-pa`i tal-qalb. Imma din il-pa`I s]i]a ma naslux g]aliha ]lief fil-]ajja ta' dejjem. Din il-]ajja ta' dejjem ting]ata bi premju spe`jali lil dawk li j]allu kollox biex ja]dmu f'art ta' missjoni. ll-Missjunarju, jikteb De Piro, bosta drabi ma jkollux lanqas dak li jen]tie[ g]all-]ajja. Madankollu, hu jkollu g]al mitt darba i\jed dak li jag]ti g]aliex, f'din I-art ukoll, hu j]oss il-pa`i tal-qalb. F'nofs it-ta]bit, tbatijiet, u persekuzzjonijiet, hu g]andu f'qalbu I-pa`i t'Alla, li d-dinja qatt ma [arrbet, u g]alhekk ma tafx tag]tiha.[28]

Bosta siltiet li hu j[ib mit-tag]lim tal-qaddisin ig]inu biex hu jsawwar qlub missjunarji f'dawk kollha li jaqrawhom. Hu jag]mel tieg]u I-kelmiet ta' Santa Tereza ta' Avila, li kitbet: "Alla jag]ti lilu nnifsu kollu kemm hu lil dawk li j]allu kollox g]all-im]abba tieg]u".[29]

lx-xewqa ta' De Piro li jara missjunarji tieg]u li jmorru lejn artijiet imbieg]da kienet tikber ]afna i\jed meta kien jilma] jitilqu 'l dawk ta' Istituti Reli[ju\i o]rajn. Bi tqanqil spiritwali, hu ddeskriva t-tluq ta' erba' kapu``ini li, fis-sena 1923, ]allew Malta biex marru l-lndja. Dawn kienu I-Patrijiet {or[, Deodat, {u\epp, u Fran[isk Saverju. De Piro xtaqilhom kull barka, u I-awgurju tieg]u tfisser b'dawn il-kelmiet: "Xog]ol kbir g]andhom dawn il-missjunarji, illi huma b'qalb kbira di[a' bdew jag]mlu. A]na mill-fond ta' qalbna nixtiqulhom mis-sema kull barka, bl-isperanza li [urnata wkoll l-lstitut tag]na jkollu x-xorti sabi]a li jibg]at x'u]ud mill-membri tieg]u biex huma wkoll, b]al dawn l-erba' appostli [odda, ixerrdu \-\errieg]a tal-kelma ta' Alla f'dawk l-artijiet fejn Huwa, g]all-]niena tieg]u, ikun g]o[bu jibg]athom".[30]

Sa minn qabel ma ntbag]at l-ewwel missjunarju, De Piro tkellem kontinwament dwar "Istitut tal-Missjoni". ll-Fundatur qies li kienet wa]da mill-akbar [rajjiet g]al dan l-lstitut meta, fis-27 ta' Mejju, 1924, ir-relikwa tad-drieg] ta' San Fran[isk Saverju, wie]ed mill-missjunarji I-i\jed kbar, twaqqfet g]al ftit sig]at fid-Dar tas-So`jeta' fl-lmdina u fid-Dar ta' San {u\epp, f'Santa Venera. ll-fer] kien akbar g]aliex, ming]ajr ma stennewh, dak id-drieg] twaqqaf g]al darbtejn fid-Dar ta' San {u\epp. G]al De Piro, il-waqfa providenzjali kienet it-tieni wa]da g]aliex ir-relikwa kienet hemm g]all-membri tas-So`jeta' ta' San Pawl biss. ll-pre\enza tag]ha fosthom u g]alihom kabbret fihom I-im]abba lejn il-missjoni: "Dina t-tieni mi[ja ta' dana l-appostlu [ewwa d-dar tag]na [iebet fer] mhux \g]ir fil-missjunarji, li ma naqsux li jipprofittaw ru]hom minn dik l-okka\joni hekk sabi]a, u jag]mlu xi talb spe`jali g]all-b\onnijiet tag]hom u tal-missjunarji l-o]ra kollha, li jinsabu jit]abtu fuq il-kamp tal-missjoni".[31] Ta' min jinnota hawn li, lill-membri tas-So`jeta' tieg]u, di[a' jqishom missjunarji, I-istess b]all-o]rajn imxerrdin mad-dinja. Fil-fatt, hu xtaq li huma j]ossu ru]hom hekk, u hekk ji[u meqjusa mill-Maltin g]aliex ]sebijiethom kellhom ikunu dejjem merfug]in lejn il-missjonijiet. Dan hu `ar ]afna i\jed f'kelmiet li hu kiteb dwar il-vokazzjoni missjunarja. Dawn huma kelmiet ta' e\ortazzjoni g]al kul]add. "Il-vokazzjoni Missjunarja hija ta' dinjita' kbira. I\da s-sagrifi``ji li hija titlob huma wkoll kbar. ll-Missjunarju je]tie[lu jkun mifrud mid-dinja, minn art twelidu, u minn niesu. U madankollu, dawk li huma msej]in jimxu fer]anin fit-triq tas-salib, jag]mlu bil-qalb dan is-sagrifi``ju kbir, u j]allu kollox g]al {esu', u, wara dan, i]ossuhom tant ]enjin. }a[a hekk tal-g]a[eb nammirawha, u ng]inuha, billi nit]addtu fuq il-missjonijiet, billi nxerrdu l-istampa missjunarja, billi nressqu lejn l-lstituti Missjunarji \-\ag]\ag] ta' rieda tajba, billi nfakkru lill-missirijiet u lill-ommijiet illi ja]tu meta jfixklu l-vokazzjoni ta' wliedhom, u ji`]du lil Alla ]addiem fil-qasam tieg]u, billi ng]inu xi \ag]\ug] li a]na nafu fit-t]ejjija tieg]u g]al missjunarju, li hija tant twila u tiswa tant, billi ng]inu xi bor\a ta' l-istudju biex biha jkun jista' jit]ejja \ag]\ug] g]al missjunarju. }idma ta' dina l-g]amla ti[bdilna fuq ru]na [id liema b]alu f']ajjitna, f'mewtna, u wara mewtna wkoll. Kemm hu tabil]aqq li ma`-`a]da jimxi l-[id fil-vokazzjoni missjunarja".[32]

Meta Mons. De Piro kiteb dawk il-kelmiet, hu kien fi \mien li sata' jag]mel wi``u xi ftit i\jed quddiem il-Maltin li bdew jag]arfu s-So`jeta' tieg]u dejem a]jar. Ra[[ ta' dawl kien idda fuq is-So`jeta', u Mons. De Piro, g]alkemm xtaq li jkun [eneru\ dejjem i\jed ma' Alla, kellu I-fara[ fil-qalb tieg]u g]aliex il-]idma missjunarja bdiet tassew.

Kienu g]addew 25 sena minn dik il-[urnata g]a\i\a tat-2 ta' Marzu, 1902, meta {u\eppi De Piro, fl-a]jar ta' \g]o\itu, [ie kkonsagrat sa`erdot g]al dejjem. Wara dawk is-snin ta' ]idma bla waqfien, I-isem tieg]u kien mag]ruf minn kul]add. G]alhekk, kif kien mistenni, il-Knisja, il-Gvern, u I-poplu malti kollu kemm hu ma setg]ux ma jifir]ux mieg]u fil-[ublew tas-sa`erdozju tieg]u.

Mons. De Piro ``elebra l-quddiesa tal-[ublew sa`erdotali tieg]u, it-Tnejn ta' fuq I-G]id il-Kbir, 18 ta' April, 1927, fil-Knisja Katidrali ta' Malta. Kien hemm pre\enti I-Ar`isqof Mawru Caruana flimkien mal-Kapitlu Metropolitan kollu kemm hu. II-parrinijiet ta' l-okka\joni kienu s-Senatur Alfons Marija Galea u l-Baruni l[ino De Piro, (]u I-Monsinjur, imma wkoll Senatur tal-Parlament). Ma ntbag]tux inviti; imma \ew[ Ministri (Adami u Mifsud Bonni`i) marru biex jirrappre\entaw il-Parlament Malti. Mons. B. Scicluna g]amillu I-priedka ta' I-okka\joni. Kienu pre\enti flimkien mal-persuni tant mag]rufin, il-membri kollha tas-So`jeta' ta' San Pawl u numru kbir ta' tfal mill-lstituti li Mons. De Piro kellu fi ]siebu. In-Nobbli Ursola De Piro, g]alkemm kbira ]afna fi\-\mien, riedet tkun pre\enti biex dak in-nhar titqarben minn idejn binha.[33]

Fi \mien dak il-[ublew tal-fidda tas-sa`erdozju tieg]u, il-qalb ta' Mons. De Piro kienet imfawra bil-fer] g]aliex il-]olma ta' \mien twil qabel kienet sejra tibda sse]]. l`-`kejkna So`jeta' ta' San Pawl kienet waslet biex ti\\ejjen bl-ewwel missjunarju tag]ha. Kien sejjer isir l-ewwel pass, u mhux fost l-emigranti maltin, b]alma kien issoppona Mons. De Piro nnifsu, imma f'missjoni fil-veru sens tal-kelma, skond kif tifhimha I-Knisja. Missjunarju tieg]u kien sejjer jitlaq lejn art ta' missjoni fl-Afrika ta' Lvant.

Ma kenitx l-ewwel darba li Mons. De Piro t]abat biex jibg]hat qassisin ja]dmu 'l bog]od minn Malta. Di[a' rajna li hu kien bag]at xi qassis fost emigranti maltin. Lilu [ie li raddewlu ]ajr bl-og]la tif]ir g]al dak li kien g]amel meta t]abat biex jibg]at xi qassis tad-djo`esi ta' Malta. In[ibu hawn silta wa]da biss minn ittra li ntbag]tet lilu minn Mons. Domenico Darmanin, Ar`isqof ta' Korfu': "Jiena nroddlok ]ajr minn qalbi g]all-[id tassew straordinarju li int g]amilt lil din il-kolonja maltija tag]na: kemm g]al dawk li jg]ixu fl-ibliet kif ukoll g]al dawk li jg]ixu fil-kampanja. ll-wisq g]a\i\ Dun A. Galea hu missjunarju mimli ]e[[a, u ma jiqafx mument wie]ed milli ja]dem fost l-erwie] biex iressaqhom lejn Alla".[34] Imma l-[rajja tas-sena 1927 tatu sodisfazzjon akbar.

Fl-Afrika ta' Lvant hemm firxa ta' art kbira mag]rufa b]ala Somalja. ll-firxa tat-territorju twassal g]al fuq 600,000 kilometru kwadrat; il-kapitali hi Mogadishu, ll-popolazzjoni ta' \mienna taqbe\ it-tliet miljuni. Imma s-SomaIja li sejrin nitkellmu dwarha kienet wisq i\jed `kejkna. Hi bi``a mis-SomaIja li kienet g]adha ta]t I-Abissinja, illum Etjopja. Kienet art ta' faqar li jwa]]ax. }add ma kien jaf kemm kienet il-popolazzjoni. Imma, fis-sena 1927, x'u]ud kienu ja]sbu li s-SomaIja li kienet taqa' ta]t l-Abissinja kienet twassal g]al madwar 250,000. O]rajn ig]idu li kienet ]afna akbar. Fil-fatt, kienet akbar tassew g]aliex, flimkien mas-Somali, fuq I-istess territorju kien hemm il-popolazzjoni abissina u galla. Kien hemm ukoll ]afna ta]lit ta' razez.[35] L-Abissini u s-Somali, g]alkemm ig]ixu qrib xuixin, bilkemm kienu jissaportu lil xulxin. Bi``a mis-SomaIja [iet fdata f'idejn il-Kapu``ini Maltin. Huma [ew mog]tijin tliet stazzjonijiet prin`ipali: {ibuti, Sofi, u {i[i[a. F'dik is-sena 1927, il-Patrijiet Kapu``ini ma kenux ]lief tlieta. Kien hemm ukoll xi sorijiet terzjarji fran[iskani. ll-Vi`i Prefett Appostoliku kien il-Kapu``in Patri An[ Mizzi. Kattoli`i aktar kien hemm minn fost l-Ewropej, milli mill-indi[eni. Skond ir-rapport ta' Patri An[, kien hemm 347 Kattoli`i Ewropej, u 193 mill-indi[eni. ll-Kapu``ini kellhom erba' skejjel, tliet knejjes, u tliet `imiterji f'idejhom. Fl-iskejjel, kien hemm fuq 130 tifel u tifia li kienu mitmug]in u mlibbsin ming]ajr ma j]allsu xejn. Kien hemm ukoll skola tas-snajja, sptar, u erba' postijiet fejn jitqassmu I-medi`ini. Fil-qrib, kien hemm il-Missjoni Galla li hi kienet f'idejn il-Patrijiet Kapu``ini Fran`i\i.[36]

Patri An[ Mizzi, li kien qed jag]ti sura lil dik il-missjoni maltija, kien dejjem konvint li bil-ftit patrijiet li kienu, ma setg]ux ila]]qu max-xog]ol tal-missjoni. l`-`irkustanzi laqqg]uh ma' Mons. De Piro. Billi nteba] kemm kien kbir l-entu\jasmu ta' Mons. De Piro g]all-]ajja missjunarja, hu g]amel wi``u u talbu numru ta' katekisti f'daqqa wa]da. L-ewwel ittra ta' Patri An[ inkitbet fl-4 ta' Marzu, 1927. Hu kitiblu hekk: "Nixtieq li tibg]atli katekisti li jkunu kapa`i jg]allmu l-iskola lit-tfal tag]na. Hemm numru ta' stazzjonijiet li huma neqsin minn katekisti. Jiena nkun kuntent li nqieg]ed wie]ed jew tnejn f'kull wa]da mill-iskejjel tag]na". Nafu li I-iskejjel kienu ]arnsa. G]alhekk, Patri An[ lil De Piro kien qed jitolbu bejn ]ames u g]axar katekisti!

Dan il-Kapu``in imma[ina li De Piro kellu xi ri[ment ta' reli[ju\i x'jibg]at fl-Afrika. Infatti, I-ittra tieg]u kompliet hekk: "Dawn il-katekisti jkunu jistg]u joqog]du mag]na: fid-dar tag]na, il-Kapu``ini, g]allanqas sakemm ikunu numeru\i bi\\ejjed f'kull post biex jiffurmaw komunita' g]al rashom. Kull wie]ed minnhom ikollu l-kamra tieg]u fejn jorqod u jistudja. Imma, g]alissa, huma jieklu fuq l-istess mejda tag]na, u jirre`itaw it-talb tag]hom fl-istess kor tag]na".

ll-missjoni maltija kellha titwaqqaf b'mod uffi`jali fi \mien qasir. G]alhekk, biex kollox ikun `ar, Patri An[ ried ikun jaf affarijiet o]rajn ming]and Mons. De Piro. Hu staqsieh dwar il-kondizzjonijiet li jag]mel g]all-ispejje\ tal-vja[[ u g]all-]las ta' dawk ir-reli[ju\i tas-So`jeta' ta' San Pawl. Din kienet ittra konfidenzjali; u kien hemm b\onn li kollox jibqa' fis-skiet. Ming]and Mons. De Piro, Patri An[ ried persuni li jkunu tajbin g]all-]ajja missjunarja. Hu ried persuni li jkunu Maltin biex bihom iwaqqaf missjoni tassew maltija. Imbag]ad, hu qallu kelmiet importanti: "Dan li qieg]ed nitolbok hu skond l-iskop missjunarju ta' l-opra tieg]ek". Il-Kapu``in kien jaf li ppretenda ]afna; imma hu ttama li Mons. De Piro jag]tih twe[iba li tag]millu l-qalb u tkun ukoll bl-akbar [enero\ita' possibbli.[37]

Sakemm I-ittra waslet Malta g]adda kwa\i xahar. Mons. De Piro xtaq ]afna li jkun [eneru\ ma' dik il-missjoni \ag]\ug]a ta' l-Afrika. Imma hu sata' jg]in biss skond il-limiti tal-possibiltajiet tieg]u. B]alma kien jag]mel fil-ka\ ta' ittri importanti, Mons. De Piro \amm kopja ta' l-ewwel twe[iba tieg]u lil Patri An[. L-ittra ta' De Piro [[ib id-data tal-5 ta' April, 1927. Sejrin inni\\luha s]i]a kif inhi, imma maqluba mit-taljan. ll-korrispondenza bejn De Piro u I-Kapu``ini tal-Missjoni tas-SomaIja kienet ta' sikwit bit-taljan, u, xi drabi, bil-fran`i\, ingli\, jew malti.

lr`evejt l-ittra tieg]ek tal-4 ta' Marzu, 1927, u apprezzajtha ]afna. Kif inti tlabt ming]andi, jiena rrid inkun [eneru\ mieg]ek. Nittama li nkun nista' nibg]atlek missjunarju wie]ed. Dan il-wie]ed, jekk ikollu l-barka tal-Mulej fuqu, ma jonqosx li ji[bed o]rajn g]al warajh. Int, min-na]a tieg]ek, qanqal it-tfal `kejknin tas-SomaIja biex jitolbu. Irre[istra t-talb tag]hom fuq din il-formula li qieg]ed nibg]atlek, u ag]milli l-pja`ir li tibg]athieli lura. B'esperjenza personali, ng]idlek li, minn mindu qanqalt g]at-talb 'it-tfal `kejknin li huma milqug]in fl-lstituti ta' benefi`enza, i`-`kejkna opra missjunarja ssa]]et i\jed.

Ma nitlob xejn b]ala ]las g]all-]idma tal-persuna li sejjer nibg]atlek. Jalla l-Mulej ibierek l-opra tag]na. Imma ma nistax nag]mel l-istess offerta g]all-vja[[, g]aliex l-opra tag]na g]adha kemm twieldet. Li kieku din l-opra tieg]i m'g]adhiex daqshekk `kejkna, kont inkun jien innifsi li nsie]eb 'il dan l-ewwel wie]ed li sejjer jitlaq. ll-mi[ja tieg]i fis-Somaliland kien ikollha mnejn tiswa biex timla o]rajn bil-kura[[.

Din it-twe[iba tag]tina ]afna dawl g]all-istorja. Hu kien sejjer jibg]at missjunarju, imma xtaq ukoll li jkun hemm o]rajn li jkollhom il-kura[[ li jo]or[u minn art twelidhom. Hu emmen ]afna fil-qawwa tat-talb ta`-`kejknin; imma ried ukoll li jkun hemm o]rajn li jitqanqlu g]at-talb; g]alhekk, hu xtaq li jinfurmawh liema talb fil-prattika kien qieg]ed isir g]all-missjoni. Hu ried din l-informazzjoni sabiex fl-Almanakk tieg]u jni\\el dan it-talb b]ala offerti mog]tijin g]all-missjoni. Fost I-offerti li [ew mog]tijin lil Mons. De Piro, insibu mni\\lin dawk ta' I-lskola ta' Santa Dorotea fl-lmdina, I-lstitut Fra Diegu tal-}amrun, l-lstitut tal-Venerabbli Adelajde ~ini, il-}amrun, I-lstitut tal-Madonna tal-Providenza fil-Knisja tal-Pilar, il-Belt, is-Sorijiet Terzjarji Fran[iskani, id-Dar ta' I-Adorazzjoni tal-Belt, il-Konservatorju Vin`enzo Bu[eja, I-Orfanatrofju tas-Sorijiet Terzjarji Fran[iskani ta' Troina fi Sqallija, u ta' I-lstituti kollha li kienu f'idejh. Ma kellhomx idumu ma jibdew I-offerti tat-tfal tal-missjoni tas-Somalja wkoll. L-offerti ta' dawn it-tfal u tas-sorijiet kienu quddies, tqarbin, ru\arju, vija sagra, aspirazzjonijiet, [akulatorji, sagrifi``ji, ora santa, studju, sawm, u rikreazzjonijiet.[39]

L-a]]ar kelmiet ta' De Piro f'din I-ittra juru wkoll li f'dik is-sena 1927 hu kien im]abbat ]afna bix-xog]ol tas-So`jeta' ta' San Pawl. ls-So`jeta' kienet g]adha kemm bdiet tinfirex, u kien qed ji[i pro[ettat il-post li kellu jkun id-dar `entrali tag]ha. G]alhekk, kontra qalbu, ma kienx possibbli g]alih li ji``aqlaq minn Malta. In\idu wkoll li Mons. De Piro, g]alkemm kien bniedem li ma jafx jistrie], fl-eta' ta' 50 sena kien di[a' g]ajjien ]afna. Ftit xhur qabel, f'Ottubru tas-sena 1926, hu kien kiteb hekk lill-Ar`isqof Caruana: "Kif inti taf, is-sena l-o]ra jiena ntlaqatt minn attakk ta' nevrastenija li dg]ajjifni ]afna; naqsitni l-ener[ija u s-sa]]a fl-attivitajiet tieg]i. Imma, min-na]a l-o]ra, ix-xog]ol tieg]i, bil-mod il-mod, baqa' ji\died minn kullimkien b'mod spe`jali fis-So`jeta' ta ' San Pawl".[40]

L-ittra ta' De Piro ]adet fuq [img]atejn biex waslet f'idejn Patri An[. Dan wie[eb minnufih mill-Missjoni Kattolika ta' Sofi, qrib Harrar. L-ittra hi tat-23 ta' April, 1927. ll-Kapu``in kien entu\jasta g]aliex, kif stqarr fil-kitba tieg]u: "Jiena mrringrazzjak ]afna u ]afna g]aliex l-ittra nisslet fija l-akbar fer] li qatt jista' jkollu Superjur ta' Missjoni".[41] Imma, sa dak il-waqt kien g]adu ma ssemma l-ebda isem. Ma kienx mag]ruf jekk il-missjunarju mwieg]ed kienx sejjer ikun sa`erdot jew katekist. Patri An[ kien ]erqan ]afna li jkollu sa`erdot. Dawn huma l-kelmiet tieg]u: "Nittama lil-ewwel sagrifi``ju ta' l-lstitut tieg]ek, li hu ta' tant merti, g]al din il-Missjoni Maltija fdata f'idejja jkun ta' sa`erdot. Sa`erdot tal-Mulej jaghti l-akbar servizzi f'kull post li jista' jintbag]at. Imma wkoll jekk ma hux sa`erdot, jiena xorta wa]da nroddlok ]ajr tassew minn qalbi. Sempli`i Katekista wkoll jista' jg]inna f'elf ]a[a".[42]

L-isem tal-missjunarju kien g]adu ma ssemmiex; imma l-Kapu``ini tas-SomaIja kienu di[a' mimlijin im]abba lejh, u b']erqa kienu qed jixtequh. G]alhekk, fl-istess ittra nkiteb: "lktibli malajr, u g]idli kulma jinteressani li nkun naf dwar dan il-missjunarju l-[did, li hu l-iben spiritwali tieg]ek. Ag]millu l-qalb f'ismi. |gurah li lkoll kemm a]na, sa`erdoti u tfal tal-Missjoni Somala, mhux biss qed nistennewh bla sabar, imma qeg]din nitolbu wkoll 'I Alla li jag]tih il-grazzji u l-barkiet kollha li jistg]u jag]mlu minnu Appostlu tassew tas-Somali".[43]

Dwar I-ispejje\ tal-vja[[, Patri An[ qal lil De Piro li l-missjoni maltija t]allas dak kollu li jidde`iedi dan il-Monsinjur. Lilu Patri An[ qallu jmur g]and is-Sur Fons Marija Galea, ku[in ta' dan il-Patri Kapu``in, biex jitolbu I-flus li kellu b\onn. Is-Sur Fons kien b]al Amministratur ta' Patri An[. Dan kellu jiktiblu u jinfurmah b'kollox. De Piro [ie wkoll mistieden biex jie]u l-ittra ta' Patri An[ mieg]u.[44]

Mons. De Piro ma satax jidde`iedi wa]du. ls-So`jeta' ta' San Pawl kienet djo`esana. G]alhekk, kien hemm b\onn li I-Ar`isqof Caruana ji[i nfurmat. Billi l-ewwel talba ta' Patri An[ semmiet katekisti biss, De Piro ma tkellimx fuq sa`erdoti ma' I-Ar`isqof. Hu kellmu fuq katekisti li 'I quddiem setg]u jing]ataw dar g]al rashom biex jiffurmaw komunita' g]alihom. Billi dak kien \vilupp [did fil-]ajja tas-So`jeta' ta' San Pawl, I-Ar`isqof u Mons. De Piro dde`idew li jibdew billi jibag]tu wie]ed. ld-de`i\joni kienet li jintbag]at Fra {u\epp Fran[isk Caruana: fratell li kien matur fil-]ajja reli[ju\a g]aliex ]addan is-So`jeta' ta' San Pawl sa mit-twelid tag]ha fis-sena 1910.[45] L-ittra miktuba minn Patri An[ fl-4 ta' Marzu u t-twe[iba ta' Mons. De Piro bid-data tal-5 ta' April, 1927, [iet re[istrata fl-Atti tal-Kunsill tas-So`jeta' ta' San Pawl, li kien g]adu qed jitwieled proprju f'dak i\-\mien.[46]

Fit-30 ta' April, 1927, Patri Ang kiteb mill-gdid lil De Piro biex raddlu ]ajr talli, fi \mien xahar, kien sejjer jibg]atlu l-ewwel missjunarju. L-awgurju kien doppju: "Il-Mulej ini\\el fuqek kull barka mis-sema sabiex l-opri tieg]ek jikbru, u jkollhom il-]ila jag]tu dak il-frott li, bir-ra[un, inti u l-Knisja kollha qed jistennew".[47] lrnma I-isem ta' l-ewwel Missjunarju kien g]adu ma wasalx fis-SomaIja. Fl-4 ta' {unju, 1927, Patri An[ kien jaf li l-Missjunarju kien sejjer ikun Katekista. Imma hu ried ikun jaf l-isem, kunjom, eta', u kwalitajiet ta' dan il-Katekista biex jitni\\lu fl-Arkivju tal-Missjoni. Patri Pawl De Pasquale, Kapu``in, kien se jg]addi minn Malta lejn l-20 ta' Lulju. Patri An[ ]aseb li jkun tajjeb li De Piro jafda f'idejh il-missjunarju tieg]u, biex ma jinqalg]ulux diffikultajiet. Patri An[ i``ara wkoll lil De Piro li hu l-Vi`i-Prefett tal-Missjoni, u mhux il-''Prefett".[48]

De Piro kien di[a' bag]at I-informazzjonijiet tieg]u fl-ittra ta' l-1 ta' {unju, 1927, li naturalment kienet g]adha ma waslitx fid-destinazzjoni tag]ha. Din ukoll hi ittra importanti, u g]alhekk De Piro ]a ]sieb li j\omm kopja tag]ha. G]all-ewwel darba, jissemma I-isem, u jitni\\lu I-kwalitajiet li kienu j\ejnu 'l din il-persuna. Hu kiteb hekk: "Jismu Fra {iu\epp Fran[isku Caruana. Hu membru tas-So`jeta' ta' San Pawl. G]andu 36 sena. Nara fih bniedem spiritwali ]afna, u hu kapa`i jadatta ru]u ]afna mat-tfal. Jaf jag]milha wkoll ta' infermier. Hawnhekk, jiena sejjer nitlef l-g]ajnuna tieg]u; imma nag]mel dan is-sagrifi``ju minn qalbi bi`-`ertezza li l-Mulej ma jonqosx li jibg]atli o]rajn minfloku".[49] Kummenti o]rajn dwar Fra {u\epp, insibuhom imni\\lin fl-Almanakk ta' San Pawl. De Piro, fost I-o]rajn kiteb hekk: "Jiena perswa\ li dawk kollha li kienu iafuh, jafu bi\\ejjed x'isarraf dan il-[uvni qalbieni u ta' ]idma l-aktar kbira lejn l-lstitut, u spe`jalment lejn il-Kumpanija g]a\i\a minn tieg]u, li minn `kunitu dejjem ]abbha ferrn: b 'im]abba b]alma t-tifel i]obb l-omm minn tieg]u .... X'xorti u grazzja l-aktar kbira kellu dan il-Katekisia, li jkun l-ewwel missjunarju ta' din il-kumpanija. Verament, sa mill-ewwel [urnata li da]al f'dan l-lstitut, kien dejjem jitlob 'I Alla li jibag]tu l-missjoni. U hekk, araw kemm verament jismag]na Alla. lx-xewqa tieg]u, wara sbatax-il sena, [iet milqug]a, u tah il-grazzja li talbu, g]ax, minn mindu da]al fil-Kumpanija, sakemm telaq g]all-art tal-missjoni, dejjem kien jitolbu, u qatt ma qata' qalbu".[50] G]alkemm dawn il-kelmiet i[ibu I-firma ta' Tifel Minnhom, jidher tajjeb li fihom hemm I-id ta' Mons. De Piro. Huma kelmiet li jispi``aw b'awgurju u b'talba lil Alla g]as-So`jeta' ta' San Pawl: "Nitolbu b]alu biex Kristu jibg]at ]afna missjunarji fil-vinja minn tieg]u, u spe`jalment f'din il-Kumpanija Maltija ta' San Pawl, li l-Fundatur tag]ha huwa malti wkoll, biex g]ad [urnata tag]mel [id kbir fl-erwie] u unur lil Malta u lill-Knisja ta' {esu' Kristu".[51]

Sadanittant, Mons. De Piro kien qed jara kif jippjana l-vja[[ g]al dak il-missjunarju. Sa minn qabel ma kellu jiktiblu Patri An[ fit-18 ta' {unju, De Piro b'xi mod kien di[a' jaf li ma kellux joqg]od jistenna lil Patri De Pasquale.[52] Fil-bidu ta' {unju, De Piro kien qed jara liema vapur sata' jkun l-aktar adattat g]al dak il-vja[[ lejn I-Afrika. Wie]ed mill-vapuri li kienu jaqbdu dik ir-rotta kien i[ib I-isem ta' Mandala. Imma, fis-7 ta' {unju, 1927, ir-rappre\entant ta' I-A[enzija ta' Thomas Cook, ta' n.308 Strada Rjali, il-Belt, g]arrfu li dak il-vapur kien g]adu kemm telaq il-[urnata ta' qabel.[53] Dwar I-ispejje\ tal-vja[[, inqalg]u xi diffikultajiet mas-Sur Fons. Biex it-tluq ma jtawwalx bla b\onn, De Piro ]a ]sieb li jo]ro[ kollox hu, u mbag]ad jistenna li Patri An[ jipprovdihomlu lura b'xi mod ie]or. ll-vapur "seconda classe", minn Malta g]al Aden, kien ji[i £40. Imbag]ad, minn Aden sa Harrar, fis-SomaIja, kien hemm spi\a li ma kenux jafu kemm kienet. Lil Fra {u\epp, hu kien sejjer jag]tih £10 o]ra f'idejh. Ma' I-ittra ta' I-a]bar li t-tluq ta' Fra {u\epp kien fil-qrib, De Piro ]alla 'l min jittama li 'l quddiem g]ad jibg]at ukoll xi sa`erdot: "ll-Mulej ma jonqosx mill-weg]da tieg]u, u jibg]atlek ukoll xi sa`erdoti. Imma g]alissa, hu katekista dak li jien qed nibg]atlek. lnsellimlek b'awgurju g]all-Missjoni Tieg]ek u g]as-So`jeta' tag]na".[54]

ll-funzjoni tat-tluq saret it-Tlieta, 21 ta' {unju, 1927, fl-lstitut ta' San {u\epp, Santa Venera. Kienet okka\joni ta' niket u ta' fer] fl-istess ]in. ll-membri kollha tas-So`jeta' ta' San Pawl kienu se jinfirdu minn wie]ed minn ]uthom li tant ]abbewh. Imma kienet ukoll okka\joni ta' fer] meta huma raw li s-So`jeta' g]amlet pass 'il quddiem fl-ideal tag]ha. Kien ta' fara[ meta huma raw li dak l-ewwel missjunarju, bil-kura[[ li tatu I-grazzja ta' Alla, kellu I-]ila jinfired minn missieru u ommu, minn ]utu, u minn ]biebu biex imur f'art 'il bog]od li ma kien jaf xejn dwarha, ma kienx jaf jitkellem I-ilsien tag]ha, u g]alhekk ma kienx jaf ma' xiex kien sejjer jiltaqa'.[55]

Dak in-nhar stess, it-Tlieta, Fra {u\epp Fran[isk Caruana[56] telaq minn Malta. Hu kien bniedem li lanqas id-dettaiji I-i\jed `kejknin ma kienu ja]arbulu. G]alhekk, minn dan i\-\mien 'il quddiem, beda jibg]at numru ta' ittri li Ikoll flimkien iwasslu g]al mijiet. ll-]ajja missjunarja tieg]u tista' tinkiteb bil-partikularitajiet kollha mill-kontenut ta' dawn I-ittri. L-ewwel ittra tieg]u bdiet tinkiteb fl-24 ta' {unju, 1927, u tiddeskrivi l-vja[[ minn Malta sa Dirre Dawwa, u minn hemm g]al Harrar u Sofi. Mons. De Piro, tant beda jifra] b'dawk I-ittri, b'mod li hu beda jippubblika fl-Almanakk ta' San Pawl l-essenzjali ta' dak li kienu ji[bru fihom.[57]

Minn dak i\-\mien 'il quddiem, Mons. De Piro ma kellux problemi i\jed biex ifittex materjal dwar il-missjoni g]all-Almanakk tieg]u. L-istorja tal-missjoni maltija tas-SomaIja, u b'mod spe`jali I-appostolat ta' Fra {u\epp imlew il-pa[ni ta' dak I-Almanakk. L-Ar`isqof Mawru Caruana wkoll bierek dik il-]idma missjunarja, u raha b]al barka spe`jali mis-sema g]al Mons. De Piro f'eg]luq il-25 sena mill-Ordinazzjoni Sa`erdotali tieg]u. Wara li fakkar it-tluq ta' Fra {u\epp, l-Ar`isqof issokta hekk: "Kull mibdi mitmum. G]andi mitt sena li nag]ti s-salib ta' missjunarju lil dawk il-qalbenin li, b]all-Appostlu Missierna San Pawl, imorru ji[[errew mad-dinja, fejn tmexxihom il-Fidi u fejn twassalhom l-im]abba biex ixerrdu ma' l-isem ta' {esu s-saltna ta' Alla".[58]

De Piro, b'wi``u i\jed minn quddiem, sata' jitkellem dwar So`jeta' Missjunarja. L-g]ajnuna li hu kien qed jir`ievi ming]and il-benefatturi tat l-ewwel frott tag]ha. Fost I-o]rajn, hu kiteb hekk: "Alla xe]et fuq l-lstitut ra[[ ta' m]abba spe`jali u tah il-grazzja illi, g]all-opra ta' wie]ed mill-Fratelli Katekisti tieg]u, sata' jifrex idu, u rnexxielu jtawwalha sakemm po[[ieha fuq il-muntanji ta' l-Abissinja: dak il-pajji\ li jag]raf b]ala Appostlu tieg]u l-kbir Evan[elista San Mark".[59]

L-ittra ta' Fra {u\epp li fiha ddeskriva l-wasla tieg]u tibda bid-data ta' 1 ta' Lulju, 1927.[60] Imma dak in-nhar, hu kien g]adu ma wasalx fejn kienu I-Kapu``ini Maltin. Fl-istess [urnata, Mons. De Piro kiteb lil Patri An[ fejn qallu: "Meta tir`ievi din l-ittra tieg]i, Fra {u\epp ikun qieg]ed mieg]ek. Nawguraw li jkollu bidu tajjeb, u nitolbu 'I Sid il-]sad biex jibg]at ]addiema o]ra fil-g]alqa tieg]u". Sadanittant, is-Sur Fons kien wassallu l-£50 tal-vjagg.[61] Il-wasla tieg]u f'Dirre Dawwa kienet fit-3 ta' Lulju. Kienet sorpri\a kbira g]ax ]add ma kien jistennieh dak in-nhar. Huma ma kenux [ew mg]arrfin bit-tluq tieg]u minn Malta. Patri An[ iltaqa' mieg]u fis-7 ta' Lulju. Hu laqqg]u wkoll ma' l-lsqof Andrea Jarosseau.[62]

Dan kien il-bidu tal-]ajja missjunarja ta' Fra {u\epp Caruana, u f'ismu tas-So`jeta' ta' San Pawl. ll-]ajja missjunarja tieg]u kienet sejra tkun wa]da twila: sakemm miet fit-23 ta' April, 1975, fl-eta ta' 83 sena. Hu qatt ma [ie lura lejn Malta: lanqas g]al xi [ranet ta' mistrie].

Kif beda I-]idma tieg]u fis-SomaIja, u e\attament f'Sofi, Fra {u\epp beda jara b'g]ajnejh kemm kien me]tie[ li jkun jinqala' g]al tant affarijiet. Imma I-]ila ma kenitx bi\\ejjed. Hu kien qed i]ossu nieqes minn kollox. Kellu b\onn ta' I-istrumenti kollha tax-xog]ol. Kien ukoll mimli bit-tama qawwija li hu ma jkunx ]lief l-ewwel wie]ed. }afna o]rajn kienu mixtieqa li jmorru warajh, u hu sa mix-xahar ta' Lulju 1927 beda j]ejjilhom it-triq. Imma, billi hu beda jag]raf kemm kien hemm b\onn li jmidd g]onqu g]al kollox, lil De Piro Fra {u\epp fil-21 ta' Lulju, kitiblu hekk: "Irrikmanda lil ]uti biex jisfurzaw u jitg]allmu kemm jistg]u snajja, spe`jalment il-Fratelli; hawn, ]add ma hawn min jag]millek xejn; sal-]wejje[ trid ta]sel int".[63] Imma, fuq dik I-art barranija, Fra {u\epp, l-ewwel ma ]ass kien I-i\vanta[[ li ma satax jitkellem. G]alhekk, lil De Piro, hu talbu hekk: "lbg]atli mill-aktar fis dizzjunarju mill-Malti g]all-Ingli\, g]ax qisni mutu. Bis-sinjali ma nistax niftihem mag]hom".[64] Lil Mons. De Piro, Fra {u\epp sejja]lu dejjem bit-titlu ta' Missier: kif kien tassew.

Mons. De Piro kien sin`ier meta, f'kull okka\joni, hu fa]]ar lil Fra {u\epp. Imma, billi dan il-Fratell Katekista da]al g]al ]ajja diffi`li, il-Fundatur kien mixtieq ]afna li jisma' dwaru ming]and il-missjunarji kapu``ini ta' I-Afrika. L-ewwel kummenti ntbag]tulu ming]and Patri An[. Fl-ittra tat-23 ta' Lulju, 1927, hu kitiblu hekk: "Fra {u\epp-Fran[isk hu kuntent ]afna li kkonsagra ru]u g]all-erwie]. Hu ntafa' b'ru]u u [ismu fuq l-istudju ta' l-ilsien tas-Somalja u fuq il-Fran`i\. Barra minn hekk, hu jirregalalna l-ikel ta' k`ina maltija mill-a]jar, u dan, bi\-\mien, jer[a' jag]tina sa]]itnal".[65] Ma' dan, fil-31 ta' Lulju, il-Kapu``in issokta j\id: "Fra {u\epp jag]milha wkoll ta' infermier u dentista mill-a]jar. In\id ukoll li qed jit]ejja biex ikun katekist tajjeb. Di[a' g]andu tliet katekumeni f'idejh; lil dawn, hu qed ig]allimhom it-talb bil-lingwa galla".[66] F'anqas minn xahar, fis-27 ta' Awissu, Patri An[ lil De Piro ra[a' kitiblu u qallu: "Nirringrazzja 'I Alla talli Fra {u\epp tant qed i[ib ru]u tajjeb. Hu qed ja]dem ]afna. lt-tliet katekumeni tieg]u [ew mg]ammdin fit-8 ta' Setlembru".[67]

L-ittra bil-Fran`i\, miktuba fl-14 ta' Settembru, 1927, mill-lsqof Kapu``in Mons. Andre Jarosseau, li minnu kienet tiddependi I-Missjoni Maltija tas-SomaIja, hi ta' valur akbar g]aliex ti[bor fiha ]afna. L-isqof lil De Piro qallu hekk: "Kien imissni rringrazzjajtek aktar malajr g]ar-rinforz appostoliku li Int g]o[bok tibg]at lill-Missjoni Afrikana tag]na tas-Somalja, bil-persuna ta' Fra {u\epp Fran[isk Caruana, li hu tant adattat. Dan il-Fratell twajjeb g]andu spirtu reli[ju\ profond, flimkien ma' kwalitajiet tant prezzju\i li jag]mlu minnu spi\jar ta' ]ila, ]addiem ta' l-idejn tajjeb, u ekonomu ta' kuxjenza. Hu g]alina ta'

Fra {u\epp kien missjunarju tassew g]aliex emmen li ma satax jag]ti dak li ma jkollux hu nnifsu. Hu kien konvint li ma satax jag]mel [id fir-ru] u fil-[isern lil dak il-poplu fqajjar ta' l-imperu ta' I-Abissinja jekk l-ewwelnett ma jibqax jie]u ]sieb li jg]ix il-]ajja reli[ju\a tieg]u.

Fil-25 ta' Frar, 1928, Patri An[ Mizzi kiteb hekk dwaru: "G]all-grazzja t'Alla, Fra {u\epp hu dejjem tajjeb ]afna. Hu ferrie]i, twajjeb, dejjem jie]u bis-serjeta' kulma g]andu x'jaqsam mal-]ajja spiritwali, u hu e\att ]afna fl-osservanza tar-Regolament tieg]u. llkoll kemm a]na hawn, mhux biss ninsabu kuntenti bih, imma j]allina wkoll edifikati ]afna".[69] Patri {wakkin, missjunarju kapu``in ie]or, fil-ftit kelmiet ta' l-ittra tal-31 ta' Di`embru, 1931, jag]mel I-istess elo[ju: "{img]a ilu, jiena kont fil-kumpanija ta' Fra {u\epp, li hu tant twajjeb. Jiena ammirajt l-ispirtu reli[ju\ u missjunarju tieg]u".[70]

Sor Marija Kleofe ta' {esu' Nazzarenu, Terzjarja Fran[iskana, fl-ittra tag]ha tal-21 ta' Di`embru, 1931, li kitbitha hekk kif waslet fis-SomaIja, \iedet ]afna dettalji o]rajn, u ming]andha nafu wkoll dwar I-g]ajnuna li Mons. De Piro kien qed jag]ti lil Fra {u\epp. Dawn huma xi kelmiet mill-ittra: "Nhar il-{img]a li g]addiet, lejn filg]axija, ]adt gost li ltqajt mat-twajjeb Fra {u\epp, l-iben tant g]a\i\ tieg]ek. G]all-grazzja tal-]anin {esu', hu tajjeb ]afna u kuntent. Hu jaf il-postijiet u d-drawwiet tan-nies ta' hawn, daqs li kieku kien tal-post. Kul]add hu mi[nun warajh, u hu lest g]al kull sagrifi``ju biex iressaqhom lejn Kristu. Lilu tarah dejjem lest li jid]ol ukoll g]al dak li hu iebes u ta' tbatija. Kif lemahni, hu minnufih staqsieni dwarek, u dwar l-eg]\ie\ tieg]ek. Hu qalli li int dejjem lest biex tibg]atlu kulma jkollu b\onn. Hu wrieni l-bag]al sabi] li akkwista bis-sa]]a tal-g]ajnuna tieg]ek. Hu rrakkuntali affarijiet tant sbie] dwar il-konver\jonijiet u l-erwie] li bag]at il-[enna bl-appostolat tieg]u. Jiena staqsejtu g]aliex ma jirrakkuntax kollox lilek. Imma hu jilmenta li ma g]andux \mien bi\\ejjed".[71]

Min-na]a tieg]u, Mons. De Piro baqa' jmexxi 'l dak il-Fratell fit-triq tal-]ajja reli[ju\a. ll-Fundatur, meta sama' kemm Fra {u\epp kien im]abbat, fera] u t]asseb fl-istess ]in. Hu ma riedx li x-xog]ol ikun I-okka\joni li Fra {u\epp i]alli barra xi dmir reli[ju\ tieg]u. Fost I-o]rajn, hu kellmu fuq I-obbligu ta' l-irtir tas-sena. Imma t-twe[iba ta' Fra {u\epp, bi-ittra tas-7 ta' Mejju, 1932, ferr]et il-qalb tal-Fundatur Qaddis tas-So`jeta' ta' San Pawl. Minnha, hu fehem li, kemm il-Kapu``ini tas-SomaIja kif ukoll Fra {u\epp innifsu kienu ja]sbuha b]alu. Fra {u\epp kitiblu hekk: "In kwantu g]all-irtir, tie]u ]sieb xejn, g]aliex, qabel ma la]aq Superjur Patri {wakkin, t]additna xi]a[a fuq kemm huwa ne`essarju l-irtir g]all-missjunarju, u g]edtlu wkoll kemm inti tie]u pja`ir bih, u li ta' sikwit tirrikmandahuli. Milli stajt nifhem, ]a pja`ir ferm li qbilna f'din I-opinjoni".[72]

Patri {wakkin serra] ras Monsinjur De Piro billi fissirlu li hu qed jaqdi dmiru billi jara li Fra {u\epp, mhux biss ig]ix ta' reli[ju\, imma wkoll ta' iben is-So`jeta' ta' San Pawl. Fit-22 ta' Mejju, 1932, hu kitiblu hekk lil De Piro: "Ftit [ranet ilu, jiena r`evejt I-ittra g]a\i\a tieg]ek, fejn int, b']erqa kbira tant irrikmandajtli lill-wisq ma]bub Fra {u\epp. Kun `ert li jiena nag]mel kulma hu possibbli sabiex Fra {u\epp ig]ix I-ispirtu tas-So`jeta' tieg]u, li hu tant i]obb".[73]

Fra {u\epp baqa' j[ib fuqu s-suttana tas-So`jeta' ta' San Pawl. }afna mir-ritratti li hu bag]at, u li [ew ippubblikati wkoll fl-AIrnanakk ta' San Pawl, juruh b'din is-suttana.[74] Imma, f'dik il-missjoni tas-SomaIja, ma kienx possibbli li hu j[ib fuqu s-suttana kontinwament. Madankollu, Fra {u\epp juri mal-Fundatur li xewqtu kienet li min jara ritratt tieg]u jarah bis-suttana tas-So`jeta' ta' San Pawl. G]alhekk, fis-7 ta' Mejju, 1932, hu kiteb hekk: "lr-ritratti ma tantx nista' ne]odhom bil-libsa tal-Kumpanija g]aliex, fil-bi``a l-kbira, ne]duhom g]al g]arrieda u barra mid-dar".[75] Ma' dan in\idu li Fra {u\epp kien jifra] meta Mons. De Piro kien jibg]atlu ftit a]barijiet dwar is-So`jeta' ta' San Pawl. Waqt li wera dan il-fer] tieg]u, fit-13 ta' April, 1931, Fra {u\epp issokta jg]id: "Nispera li s-Sinjur iberikha biex tikber, u tag]ti l-frott tag]ha".[76]

L-ewwel ]sieb ta' Fra {u\epp, meta hu telaq lejn I-Afrika, kien li jirba] l-erwie] g]al Kristu. G]alhekk, I-ittri tieg]u juru li kien ta' fer] kbir g]alih meta se]]lu jipprepara 'l dawk is-Somali biex jir`ievu I-Mag]mudija, jew meta g]ammed xi tarbija.

Fl-24 ta' Frar, 1928, Fra {u\epp irrakkonta kif g]ammed l-ewwel tarbija g]ax kienet tinsab fil-perikiu li tmut. Hu kiteb hekk: "lr`evejt i-ittra tieg]ek fil-]in sewwa li kont qieg]ed ng]ammed l-ewwel tarbija. Ilma]t mara b'tarbija mge\wra wara daharha. G]edtilha xi trid. Qaltli: 'Biex tara 'l binti'. Da]]altha fil-kamra, u sibt li t-tarbija kienet ]a\in. Qbadt allura l-friskatur, tfajt fih l-ilma, u b'tajjara bdejt taparsi na]sel g]ajnejn it-tarbija li kienu ma]mu[in. Meta deherli, g]amilt tliet slaleb bl-istess tajjara, u tajtha I-forma".[77] Imbag]ad, fl-14 ta' April, 1928, Fra {u\epp kiteb: "Kelli g]at-tieni darba x-xorti li ng]ammed ra[el ti\iku: li konna ilna nikkurawh xi erba' xhur. Semmejtu Alessandru g]all-papa'."[78] Patri An[ Mizzi nnifsu [ie li ]alla f'idejn Fra {u\epp xi mag]mudijiet ta' trabi fil-perikiu tal-mewt. Fl-4 ta' Awissu, 1928 dan il-Kapu``in kiteb hekk lil De Piro: "ll-}add li g]adda u tlitt ijiem ilu, ]allejt f'idejh \ew[ mag]mudijiet ta' trabi li kienu fil-pont tal-mewt, u l-[enituri tag]hom ma nteb]u b'xejn. Issa, huma qeg]din quddiem Alla jitolbu g]al Fra {u\epp u g]al min tah il-formazzjoni tieg]u u bag]tu l-missjoni".[79] Fil-[rajjiet ta' ]ajja missjunarja ta' I-img]oddi, konna naqraw ta' sikwit dwar mag]mudijiet ta' din I-g]amla.

lr-rakkonti li jqanqluna I-i\jed fil-]ajja ta' Fra {u\epp huma dawk li juruna I-mard u I-faqar ta' dak il-[ens, u dak li hu g]amel biex itaffi xi ftit minn dik il-mi\erja. Meta bdew g]addejjin is-snin minn fuq il-]ajja ta' Fra {u\epp b]ala missjunarju, hu beda jinteba] li l-esperjenza qatt ma setg]et tkun bi\\ejjed g]alih g]all-mard li beda jiltaqa' mieg]u. Kontra qalbu, mhux dejjem kien ikun jaf kif ifejjaq, u tabib ma kienx jinstab. G]alhekk, fis-26 ta' Frar, 1932, hu kiteb hekk lil Mons. De Piro: "Padre, ara, jekk jog][bok, tiddubbalix ktieb bit-taljan: nofsu bil-mard u I-medi`ina g]all-marda, u nofsu bil-medi`ini u g]al liema marda".[80]

Fra {u\epp innifsu [ie li ntlaqat minn xi marda li g]alih kienet [dida. Nisimg]uh jokrob bi-u[ig] meta, fit-3 ta' Lulju 1928, jir`ievi ittra ming]and Mons. De Piro u, waqt li jwie[bu ig]idlu dawn il-kelmiet: "Jiena kont qieg]ed fl-istazzjon, min]abba ri[lejja. G]andi ri[li ju[ag]ni min]abba d-dud zg]ir krudil li hawn. Dana jkun daqs ponta ta' labra, u, meta jaqbad mieg]ek, jibqa' die]el [ewwa l-la]am. Jekk ma tkunx taf bih, ma tindunax, b]alma [rali jien l-ewwel darba; t]oss biss ]akk kbir f'ri[lejk, li tant kemm t]okk tislo] il-[ilda, u ddenniha. Hawn, fejn t]okk, jiddenna malajr. {ie li ri[lejhom jikkankrawlhom. Dan il-lejl, kelli ri[li minfu], b'daqsxejn ta' barxa li g]amilt bil-]akk, il-lejl ta' gabel".[81]

Snin i\jed tard, Fra {u\epp beda jbati wkoll bl-ernja. Fil-11 ta' Marzu, 1934, hu kiteb hekk: "Xi sena ilu, [ejt fi stat li, fil-vja[[ jkolli nieqaf, u ninxte]et wi``i 'l fuq fl-art sa ma jg]addili l-attakk ta' l-ernja. Allura, kont nist]i minn min ikun g]addej u jarani. Kelli nirrikorri g]and Patri {wakkin, u dan ipprovdieli `intorin ming]and it-tabib Ferun. Pero', bil-g]araq, g]oddu sp``ali".[82]

Dawn it-tbatijiet ta' Fra {u\epp swew ]afna biex hu jifhem a]jar lill-imsejknin indi[eni li kemm-il darba ntlaqtu minn mard ikrah, u serju wisq i\jed minn tieg]u.

Rajna li l-lsqof Jarosseau u Patri An[ Mizzi sej]u lil Fra {u\epp spi\jar u infermier. Fil-fatt, il-bidu ta' infermerija sar wa]da mill-opri ewlenin tieg]u fil-]ajja missjunarja. Mons. De Piro apprezza ]afna din il-]idma ta' l-ewwel missjunarju g]al min hu batut. Minn Malta, hu kien ig]inu bla waqfien. FI-Almanakk ta' San Pawl, hu g]amel minn kollox biex iqanqal Maltin o]rajn ]alli jg]inu f'din I-opra. Hu kiteb dwar I-infermerija sa]ansitra qabel ma rrakkonta l-vja[[ li g]amel Fra {u\epp minn Malta g]all-Abissinja. Fil-bidunett tal-wasla ta' Fra {u\epp f'Sofi, kienu di[a' marru 41 persuna biex jiddewwew, u dawn baqg]u ji\diedu g]aliex, f'Awissu 1927, marru 85, u f'Settembru, 193. Fra {u\epp malajr inteba] li I-mag]mudija ta' xi persuni ma hix ]lief l-ewwel pass. Hu kellu b\onn jibqa' jie]u ]siebhom. Bla waqfien, ]afna kienu jibqg]u jmorru jittallbu l-flus. G]andhom ]afna mill-verita' I-kelmiet tieg]u meta qal: "Biex tag]mel xi ftit tal-[id, trid tkun flus, u daqs kemm ikollok flus, daqstant ie]or tag]mel [id". Meta kiteb dawn il-kelmiet, hu kien qed jixtieq li xi]add

jipprovdilu xi]a[a sewwa ]alli hu nnifsu jibni infermerija.[83] Kif il-kelmiet ta' Fra {u\epp waslu f'widnejn il-Maltin permezz ta' Mons. De Piro, ]afna kienu dawk li bdew jibag]tu I-g]ajnuniet tag]hom.[84] Kif wie]ed jistenna, l-ewwel ma ]a ]sieb fih kien De Piro nnifsu. Hu kiteb hekk: "U ilg]aliex jaf imidd idejh f'kollox, di[a' bag]atnielu l-g]odda ta' mastrudaxxa u ta' skarpan ukoll; bag]atnielu tajjar, garza, u g]a\el qadim ]a jkollu biex idewwi, g]ax l-infermerija hija bil-bosta g]al qalbu".[85]

ld-deskrizzjonijiet ta' Fra {u\epp dwar il-mard huma tassew ]ajjin. Fit-3 ta' Lulju, 1928, hu kiteb dan: "G]andna b\onn ferm ta' infermerija, spe`jalment dan il-mument li {esu' g]o[bu j\urna bil-mard. Dawk it-tfal li kont g]edtlek li ddubbajna, kienu bi``a minnhom morda, u s'issa di[a' mietu erbg]a, u g]andi wie]ed ie]or qieg]ed fl-a]]ar. Na]seb li din il-gimg]a nidfnuh. Qeg]din ji[u wkoll xi nsara morda. Sofi qisu sptar dan il-mument".[86] Dak il-[ens kien qed jintlaqat ukoll mill-mard I-i\jed ikrah: b]alma hu I-[diem. F'dik il-missjoni tas-SomaIja, Fra {u\epp deher I-aktar wie]ed adattat biex ji[i fdat bi sptar fejn jin[abru dawn I-imsejkna morda. Hu nnifsu kien jaf li bdew ja]sbu fih, imma kien ja]seb ukoll li ma tantx hu possibbli g]aliex ma j]alluhx jitlaq minn fejn kien. Dawn huma kelmiet tieg]u tal-11 ta' Novembru, 1931: "L-lsqof sikwit jirrikmandali biex nie]u kura ta' l-im[iddmin, u Patri {wakkin jixtieq jag]milli sptar g]alihom. Pero, na]seb li, meta jasal Patri An[, je]odni mieg]u {i[iga jekk imur hemm, u jekk jibqa' hawn, na]seb li nibqa' mieg]u g]ax iridni mieg]u kulfejn imur".[87]

Madankollu, ix-xnieg]a ta' sptar g]all-im[iddmin f'idejn Fra {u\epp kienet di[a' xterdet sewwa. Fl-14 ta' Jannar, 1932, is-Soru Terzjarja Fran[iskana Marija Kleofe kitbet hekk lil Mons. De Piro: "Hawn f'Bursuna, g]andna l-]sieb li jinbena sptar g]all-im[iddmin u jit]alla f'idejn Fra {u\epp Caruana, l-ewwel iben tieg]ek fi Kristu. Hu j]ossu entu\jasta li din l-g]a\la taqa' fuqu".[88]

Dan il-Missjunarju kien qed jinteba] li kien hemm rabta kbira bejn il-mard u I-g]aks li wie]ed ma jistax ifissru bil-kliem. Nisimg]u 'I Fra {u\epp jitkellem dwar il-[uh kbir li waqa' fuq il-pajji\. L-ewwel silta hi minn ittra tat-3 ta' Lulju, 1928: "lr-raba', din is-sena, tana daqqa ta' ]arta. |rajnieh l-ewwel darba, u kiluh id-dud u l-ag]safar. Er[ajna irajnieh; nibet [mielu; il-kampanja kollha ]adra kien fiha pja`ir. F'daqqa wa]da, imtela kullimkien bid-dud tal-farfett: b]al dak tal-[dur. Tant kienet il-kwantita' ta' dud, li l-]itan kont tarahom ]odor. Tista' ta]seb qalb il-kabo``i, u l-qamh ir-rum, x'kien hemm! F'erbat ijiem, il-kampanja u x-xag]ri saru b]alma kienu fis-sajf. Id-dud kiel sa l-eg]ruq. }abtu aktar ]a\in l-annimali g]aliex bil-[u] ferm. Fuq hekk, il-qarabo`` skarsa, u ]ob\ ftit insibu. Ter[a', dak li nsibu jimbuttak minn sitt passi bog]od minnu, bir-ri]a tinten li fih. lmnalla li nsibu ]ob\ fran`iz minn Harrar g]alina, g]ax mur ara, povri, sorijiet, kemm kienu jbatu".[89]

Xahar wara, fit-2 ta' Awissu, 1928, Fra {u\epp ikkummenta hekk: "Dan il-mument hawn g]aks wisq. In-nies qieg]da tiekol il-]axix g]aliex qarabo`` ma hawnx. Bag]tu j[ibu mill-indja. Kul]add qieg]ed jistenna b]al ru] tal-purgatorju. In-nies saru g]adma u [ilda. Mard kullimkien. Sikwit imutu".[90]

Mons. De Piro kien qieg]ed jinkwieta g]al Fra {u\epp. Dan it-tag]rif baqa' mo]bi g]ax ma ried jallarma 'I ]add: spe`jalment lil nies Fra {u\epp. Tag]rif b]al dan ma jidher qatt fil-pa[ni ta' l-Almanakk ta' San Pawl. Imma ma' Fra {u\epp, De Piro ma naqasx li jg]idlu li kien qed jib\a' li hu wkoll ibati I-[u] u jibqa' jbati mill-mard. Madankollu, Fra {u\epp ma kienx qed jag]mel f'qalbu min]abba I-]ajja iebsa tas-SomaIja. Lil Mons. De Piro, hu serra]lu rasu billi, fil-15 ta' Awissu, 1928, kitiblu: "Ta]sibx fija. Jiena kuntent ferm. In kwantu g]all-ernja, jiena rassenjat mal-volonta' t'Alla. Xi trid tag]mel? Hekk Alla jrid. Ibg]at g]idli li kkwitajt g]aliex jiena, issa, inkwitat. Na]seb li int qieg]ed tkabbar l-affari aktar milli hi. In kwantu li kont marid xi ftit, min]abba l-imxija li kien hawn, kien ta' [id g]aliex bag]atna xi erba' trabi l-[enna. Mela \\idx mat-ta]bit li g]andek tieg]i wkoll, g]aliex jiena tajjeb ferm, u ma nistax inkun kuntent aktar milli jien".[91] Madankollu, g]alkemm Fra {u\epp ried iserra] ras Mons. De Piro, il-[u] issokta jikber. G]alhekk, fl-istess ittra, hu ssokta: "Hawn g]aks wisq, u biex tag]qad re[g]u [ew il-[urati bi kwantita' tant kbira, li l-art ma kenitx bi\\ejjed g]alihom. Kellhom jirposaw ukoll fuq is-si[ar il-kbar. Veru skantajna! Ma kontx tisma' ]lief xg]ir u ag]jat! Povri nies!".[92]

Din I-ittra g]andha l-valur tag]ha biex turina x'kienu jiswew kemm Mons. De Piro kif ukoll Fra {u\epp. F'De Piro, naraw il-qalb kbira ta' missier li jbati g]al uliedu. U fih ma kenitx sempli`i tbatija li [[ieg]lu jsofri, imma tbatija li tqanqlu biex jag]ti dejjem i\jed I-g]ajnuna tieg]u b'mod konkret, kif g]ad naraw 'il quddiern. Fi Fra {u\epp, naraw il-bniedem li kapa`i jaffronta kull sitwazzjoni diffi`li. Mhux biss ma kienx qed jitba\\a' mill-mard, il-[u] u I-faqar, imma kiber fih il-hena g]aliex ]ass li I-[id li sata' jag]mel kien i\jed kbir. Fra {u\epp jog]xa fir-rakkonti imma hu ma riedx li min jisimg]u joqg]od jinkwieta bli jg]idlu.

lx-xog]ol ta' Fra {u\epp baqa' ji\died, u fih kien isib il-fer] tieg]u. Lil Mons. De Piro, Fra {u\epp ried jurih li kien studja wkoll it-taljan. G]alhekk, g]al darba wa]da, lill-missier spiritwali tieg]u hu kitiblu bit-taljan. Dan kien fid-29 ta' April, 1928. Kienet qed toqrob il-festa tal-Patro`inju ta' San {u\epp, li kienet issir fit-tielet Erbg]a ta' fuq I-G]id. G]alhekk, Fra {u\epp bag]at l-awguri sin`ieri tieg]u, li fihom juri kemm kienet kbira I-istima tieg]u lejn Mons. De Piro. Fost I-o]rajn, hu qallu hekk: "Minn dan il-post imbierek, jiena niftakar fik ta' sikwit, u niftakar ukoll fl-e\ortazzjonijiet ta' g]erf u fil-pariri g]aqlin li kont tag]tina".[93] Imma Fra {u\epp ma kitibx i\jed bit-taljan g]aliex il-kelmiet tieg]u lil Mons. De Piro kienu jo]or[ulu ]afna i\jed naturali bil-malti: I-ilsien ta' art twelidu.

F'ittri o]rajn, Fra {u\epp tkellem dwar ix-xog]ol tieg]u. Fi ftit kelmiet, fl-ittra tat-2 ta' Mejju, 1928, Fra {u\epp [abar ix-xog]ol tieg]u ta' dak i\-\mien: "Patri An[ tani l-iskola: erba' sig]at kuljum, ir-raba': xi 40 tomna, kura tat-tfal, u xi xog]ol g]al Sofi u g]al Golol`ia... Akkaw\a li mitulna l-gniedes kollha, swielna wisq ix-xog]ol tar-raba'. ll-baqar kwa\i ta' kul]add mietu. A]na baqg]alna wa]da, u kienu ]afna li baqg]u b'xejn".[94]

Madankollu, Fra {u\epp li tant kien qed jag]mel [id fost l-indi[eni somali, kien imba\\a' mill-Ewropej. Dawn ma kenux qed ikunu ta' [ieh g]ar-Reli[jon Nisranija. Fost I-o]rajn, dwarhom, fit-13 ta' Settembru, 1929, hu kiteb hekk: "Dan il-progress qieg]ed ibe\\ag]na li 'I quddiem ma nkunux nistg]u nag]mlu [id daqs kemm imissna nag]mlu. Fejn ikun hemm l-Ewropej jonqos il-[id min]abba fl-iskandli li jag]tu".[95]

Quddiem bniedem b]alma kien Fra {u\epp li, bit-tbissima fuq xufftejh, b'qalb kbira u bla ma jistrie], kien imidd idejh g]al kollox, ma nistag][bux li kemm l-lsqof Jarosseau, kif ukoll l-erba' kapu``ini: Patri An[, Patri {wakkin, Patri Irinew u Patri Pawl reduh mag]hom biex ig]inhom, jew biex sa]ansitra jmexxi xi xog]ol li jafdawlu f'idejh. L-ittri tieg]u lil Mons. De Piro juru li I-missjunarji kienu qishom dejjem qed i[ebbdu fih, u j[erruh minn hawn g]al hemm. Ukoll jekk kien jippreferixxi xog]ol minn ie]or, ma jidhirx li hu qatt issikka lil dan jew lill-ie]or biex i\ommu mieg]u jew biex jibag]tu f'xi post partikulari. Hu mar biex ja]dem f'dik il-missjoni g]aliex bag]tu Mons. De Piro, u kien dejjem konvint li I-a]]ar kelma dwar id-destinazzjoni tieg]u f'dik il-missjoni kienet f'idejn il-Vi`i Prefett li kien tqieg]ed mill-isqof. Nafu li s-Superjur tal-Missjoni, fl-ewwel \mien, kien Patri An[, u mbag]ad, dan inbidel, u la]aq minfloku Patri {wakkin mi\-|ejtun. Dwar din id-dispo\izzjoni ta' Fra {u\epp li j]allihom jibg]atuh fejn ikun hemm b\onn, ukoll jekk ikun post ta' tbatija, in[ibu silta wa]da biss mill-ittra tas-27 ta' Ottubru, 1928: "Patri Irinew, ta' slkwit, jikteb lill-isqof u lil Patri An[ biex jibg]atni mieg]u. L-isqof ikkuntenta li jibg]atni meta jasal Fra Feli`. Hu post tat-tbatija, imma ta' [id kbir g]all-erwie]. Nispera f'Alla li jag]tini l-forza biex nag]mel xi flit [id ma dawk l-imsejknin nies abbandunati".[96]

Fra {u\epp Caruana g]ad jibqa' jissemma f'dawn il-pa[ni. Imma, fl-eg]luq ta' din il-kitba dwar il-]idma qaddisa tieg]u, forsi ma je\istux kelmiet li joqog]du biex jiddeskrivu 'I dan il-missjunarju a]jar minn dawk li nkitbu minn Sor Kleofe fl-14 ta' Jannar, 1932: "Fra {u\epp Caruana hu ta' natural tassew tajjeb. Hu j]obb is-sagrifi``ju, u l-g]axqa tieg]u hi li jag]mel il-[id spiritwali u temporali lill-proxxmu. Hu iben tassew denn ta' Mons. De Piro. Hu kien is-sie]eb tieg]i fil-vja[[ minn Bursum sa {i[i[a, u lura. Tul it-triq, jekk konna niltaqg]u ma' xi ra[el jew mara jokorbu b'xi u[ig], hu kien jin\el minnufih minn fuq il-bag]al tieg]u biex jag]ti l-g]ajnuna. Kien ig]idilhom kelma tajba, idewwihom b'xi medi`ina, u jnewlilhom xi bi``a flus biex jixtru flit ]alib".[97]

Quddiem dan I-iben ta' Mons. De Piro, ma nistg]ux ma nist]ajluhx jag]mel tieg]u I-kelmiet ta' San {akbu fl-ittra tieg]u fejn ig]idilna: "X'jiswa ]uti, li wie]ed ig]id li g]andu l-fidi jekk ma jurihiex fil-g]emil tieg]u? Jaqaw tista' ssalvah din il-fidi? Jekk ]uk jew o]tok ikunu g]arwenin u neqsin mill-ikel ta' kuljum, u wie]ed minnkom ig]idilhom: 'Morru bis-sliem, is]nu u kulu sa tixbg]u', bla ma jag]tihom dak li hu me]tie[ []all-[isern, dan x'jiswa? Hekk ukoll il-fidi: jekk tkun we]idha u ma jkollhiex l-g]emil, tkun mejta".[98]

Kif infet]et it-triq g]all-]idma f'art ta' missjoni, Mons. De Piro kiteb dawn il-kelmiet fl-Almanakk ta' San Pawl: "II-Missjunarju, mhux la kemm tibag]tu u ter]ilu; i\da trid tkompli mieg]u, u tag]tih dik l-g]ajnuna li jin]tie[, g]ax inkella, jinsab wa]du, fost ]afna nies li ma jafuhx, u forsi anki kontra tieg]u. Hu \gur dejjem li jistennew minnu. Jekk ma jsibx f'idejh dawk il-mezzi li jin]tie[u, il-]erqa tal-g]emil tieg]u, bil-ftit il-ftit, tisfa' fix-xejn".[99]

A]na u nqallbu I-ittri li Mons. De Piro r`ieva mill-missjoni maltija tas-SomaIja, ninteb]u li aktar hi ]a[a ]afifa li ng]idu x'ma talbuhx, milli x'talbuh. Kul]add kien jaf bil-]erqa missjunarja ta' Mons. De Piro g]aliex, minbarra Fra {u\epp, il-Patrijiet Kapu``ini u s-Sorijiet Terzjarji Fran[iskani fissrulu bla waqfien x'kienu I-b\onnijiet tag]hom. L-Isqof Jarosseau wkoll ]assu fil-b\onn li jfittex I-g]ajnuna ta' dan il-benefattur kbir ta' dik I-art missjunarja. Jidher ukoll sa mill-bidunett li n-nobbli Ursola De Piro qieset din I-opra missjunarja tas-So`jeta' ta' San Pawl daqs li kieku kienet tag]ha. Fra {u\epp Caruana bilkemm kien g]adu rifes fuq I-art ta' I-Abissinja, meta, fil-21 ta' Lulju, 1927, raddilha ]ajr f'isem it-tfal imsejknin tas-SomaIja. lt-tfal ta' Sofi baqg]u skantati j]arsu lejn Fra {u\epp meta rawh sempli`ement isewwi \arbun b'dik il-ftit g]odda li kellu. G]alhekk, hu malajr inteba] li kien sejjer ikollu b\onn ta' kollox biex i]addem il-kwalitajiet tajbin tieg]u. Hu ma kellux ]lief xifa, spag, lan\it, u ftit xemg]a. Minn din I-ittra jidher ukoll li omm Mons. De Piro kellha pro[ett kif tg]in lill-missjoni maltija. Patri An[ Mizzi, il-Vi`i Prefett tal-missjoni, fera] ]afna bil-pro[ett tag]ha.[100]

Mill-ittra ta' Fra {u\epp, ma nafux xi pro[ett kien. Imma ma hemm l-ebda dubju x'kien dak li Ursola De Piro pproponiet. Dan jidher `ar mill-kitba ta' Patri An[ lill-Monsinjur, fil-31 ta' Lulju, 1927. Hi xtaqet to]loq f'Malta mezz ta' g]ajnuna lil dik il-missjoni. Imma, sabiex il-Maltin ji[u sensibilizzati dejjem i\jed g]all-b\onnijiet tal-missjoni, omm Mons. De Piro pproponiet li ji[i ffurmat f'Malta Mu\ew tas-Somalja. Patri An[, fl-entu\jasmu naturali tieg]u, beda minnufi] jibag]tilha ruxxmata ta' kartolini, u weg]edha li ma kellux idum ma jibg]at ukoll numru ta' ag]safar ibbalzmati.[101] Imbag]ad, fl-ittra tas-27 ta' Awissu, 1927, jissemma g]all-ewwel darba I-Laboratorju Missjunarju. Hawn I-opra titqies ta' Mons. De Piro. G]alhekk, jidher tajjeb li I-Monsinjur u ommu kienu qed ja]dmu id f'id g]al dik I-opra missjunarja. Dawn huma I-kelmiet ta' Patri An[: "Ninkora[[ik ti\viluppa l-opra li qbadtu tal-Laboratorju Missjunarju. Din i-opra tkun ta' siwi materjali kbir g]at-tfal tag]na, u ta' appo[[ morali f'Malta. Nittama li l-isqof, lejn l-a]]ar tal-[img]a d-die]la.jikteb lill-mama nobbli tieg]ek. Jiena, minn issa, qed inqisha benefattri`i kbira tag]na. Meta inti tag]tini l-isem ta' dik li qed tg]inha, jiena nikteb lilha wkoll biex nag]mlilha l-qalb u nirringrazzjaha".[102]

Kull bidu g]andu I-iebes tieg]u. ll-post pro[ettat g]al-Laboratorju Missjunarju kien id-Dar ta' San {u\epp, f'Santa Venera. Imma dak il-post hu tad-djo`esi ta' Malta, u I-g]an prin`ipali tieg]u hu li jkun b]ala orfanatrofju g]at-tfal. G]alhekk, I-Ar`isqof Mawru Caruana sab xi diffikultajiet biex jag]ti I-permess tieg]u; imma, imbag]ad, tah, u lejn Ottubru 1927, il-Laboratorju kien beda jie]u s-sura tieg]u. ll-Laboratorju tqies b]ala mwaqqaf minn Mons. De Piro, bil-g]ajnuna mog]tija lilu min-nobbli Ursola De Piro.[103]

Mons. De Piro ]abbar lill-poplu malti t-twaqqif ta' dan il-Laboratorju: "A]na wkoll, issa, li qeg]din immissu kemm kemm mal-kamp tal-missjoni, bil-barka tal-ma]bub lsqof tag]na, ]sibna u waqqafna Laboratorju `kejken Missjunarju, li di[a' ta l-frott tieg]u. ll-Presidenta tieg]u hija s-Sinjura Ursola De Piro, is-Segretarja hi s-Sinjorina Lwi\a Caruana, u l-kaxxiera hi s-Sinjorina Mary Asphar".[104] Sadanittant, Patri An[ bag]at xi kannestri biex ji[u esposti fil-rnu\ew, u mijiet u mijiet ta' kartolini li setg]u jing]ataw lil xi benefatturi u jinbieg]u fost dawk li j\uru I-mu\ew.[105]

G]alkemm ta' sikwit jissemmew il-Laboratorju u I-Mu\ew, dawn kienu \ew[ affarijiet differenti minn xulxin. Laboratorju, kif tfisser il-kelma nnifisha, hu post tax-xog]ol. lx-xog]ol kien f'idejn xi nisa, li bdew jissej]u Dami tal-Laboratorju tas-Somalja. Aktarx li fil-bidu ma kienx hemm [ranet fissi meta jiltaqg]u. Imma, bi\-\mien, [ie stabbilit li jiltaqg]u kull tielet Tnejn tax-xahar. Qabel ma spi``at is-sena 1928, [ie ffurmat a]jar il-kumitat responsabbli. lt-tlieta fuq imsemmija \ammew I-uffi``ju tag]hom; imma \diedu wkoll Agnes Asphar b]ala Vi`i Segretarja; da]lu mag]hom is-Sinjura Mary Pa`e Axiak flimkien ma' wliedha xebbiet. Fil-laqg]a, huma kienu jfissru lil xulxin dak li g]amlu mill-a]]ar li Itaqg]u. ll-laqg]a tag]hom kienet tkun wa]da ta' xog]ol ukoll; kienu jqattg]u xi sag]tejn jew tlieta spe`jalment fuq ix-xog]ol tal-]jata. Xi ittra li tkun waslitilhom mill-Afrika kienet tinqara g]al kul]add biex huma jifhmu a]jar il-b\onnijiet ta' dik il-missjoni, u jit]e[[u aktar biex ig]inuha. Fl-a]]ar tal-laqg]a, dawk id-dami kienu jie]du xi bi``a xog]ol mag]hom biex, meta jer[g]u jiltaqg]u, i[ibuha lesta. Kulma jin]adem jew jin[abar ming]and benefatturi kien jitqieg]ed [ewwa kaxxa kbira. Tul l-ewwel sena li Fra {u\epp kien f'dik il-missjoni, di[a' kienu n[emg]u ]afna affarijiet. Huma lestew ]afna ]wejje[, spe`jalment g]at-tfal. Imma dik il-missjoni, bis-sa]]a ta' Fra {u\epp, akkwistat isem tajjeb ]afna b]ala infermerija wkoll. G]alhekk, dawn il-benefatturi bdew ja]sbu g]al kull ]a[a li tg]in biex iddewwi jew tfejjaq il-morda. In\idu wkoll li t-tfal tas-Somalja ma kenux jafu x'inhu ]elu; imma, malli bdew iduquh, huma riedu dejjem i\jed.

Meta I-kaxxa tiestiet b'kull xorta ta' o[[etti li jg]oddu g]all-missjoni, inqalg]et il-problema dwar kif se tintbag]at. Fis-sajf, il-vapuri ma tantx imorru lejn dawk I-in]awi. Imma \jara bla ]sieb ta' Fra Feli`, Kapu``in missjunarju fis-SomaIja, malajr solviet kull problema. Fra Feli` ]alla xi]a[a o]ra g]all-Mu\ew, u offra li jie]u mieg]u dik il-kaxxa kbira u o]rajn ukoll g]ax il-kaxxi, minn wa]da, saru erbg]a. L-ispi\a kienet ]afna i\jed `kejkna g]ax dak i\-\mien I-a[enziji tal-vapuri kienu jag]mlu riduzzjonijiet spe`jali g]all-missjunarji. Hekk, minn Ottubru 1928, bdew jintbag]tu kaxxa wara I-o]ra, u I-missjunarji kollha b']erqa kienu jkunu jistennewhom biex iqassmuhom bejniethom skond il-b\onnijiet.[106]

In\idu wkoll li, fis-17 ta' Di`embru, 1927, Patri An[ bag]at ringrazzjamenti "spe`jalissmi" lil Mons. De Piro g]aliex hu kien qed jag]mel ]iltu ]alli jikkonvin`i lill-Madre {enerali tas-Sorijiet Terzjarji Fran[iskani biex jibag]tu Sorijiet o]rajn fil-missjoni. Fil-fatt, malajr intbag]tet soru o]ra, u ma kellhomx idumu wisq ma jer[g]u jibag]tu grupp ie]or. ll-missjoni maltija kienet twieldet tassew, g]alkemm in-numru li kellha qatt ma kien bi\\ejjed, u ntbag]tu kemm inbag]tu affarijiet, dawn qatt ma la]]qu mal-b\onnijiet ta' I-indigeni.[107]

Fost it-talbiet kbar li Patri An[ g]amel lil De Piro, naraw dik ta' meta hu talbu \ew[ qniepen. It-talbiet bdew isiru lil De Piro u lil-Laboratorju. Fis-sena 1929, Mons. De Piro r`ieva kartolina li kellha fiha dawn il-kelmiet: "M'g]andniex qniepen la f'{i[i[a u lanqas Golol`ia. F'Sofi, g]andhom wa]da mhux ]a\in g]all-istazzjon. Jekk inti, Monsinjur, tkun tista' tipprovdilna tnejn g]a\-\ew[ stazzjonijiet imsemmijin tikkuntenta 'I ]afna minna. A]na hawn madwar 200 nisrani li tant qed nixtiequ qanpiena f'{i[i[a u f'Golol`ia. G]all-kappelli tag]na, \ew[ qniepen ta' 40 kilo 'I wa]da jkunu bi\\ejjed g]al ]afna snin".[108] Malli din it-talba waslet, Mons. De Piro malajr beda jippjana kif jikkuntentahom. Naqraw dan li [ej: "ll-Laboratorju sejjer ja]seb ukoll jibg]at qanpiena, illi a]na offrejna g]all-knisja ta' Golol`ia in suffra[ju ta' ]una Dun Santin".[109] U l-qanpiena waslet. Patri Irinew, fit-2 ta' Settembru, 1930, radd ]ajr lill-Monsinjur "g]all-qanpiena mill-aqwa li hu g]o[bu jibg]at g]all-istazzjon ta' Golol`ia''.[110] Imma huma aktar poeti`i I-kelmiet li I-istess Patri Irinew kiteb lil Fra {u\epp, fil-31 ta' Di`embru, 1930: "Kemm kien kbir il-fer] tag]na meta nstama' g]all-ewwel darba l-le]en ta' dik il-qanpiena fil-lejl tal-Milied! In-nies tal-kampanja, billi ma kienu jafu xejn b'dik il-qanpiena, ]asbu li kienu qed jisimg]u xi sinjal misterju\ li ]abbar il-mewt tieg]i jew il-mewt ta' l-lsqof! Imma x-xjaten kienu jafu x'kien [ara. Minn dak in-nhar kellna aktar pa`i fuq l-art. Il-le]en tal-qanpiena jinstama' jidwi minn muntanja g]all-o]ra ta' Golol`ia, b]allikieku l-muntanji qed ikantaw lil xulxin: 'Glorja 'I Alla fil-g]oli tas-smewwiet'".[111]

ld-dami twajbin tal-Laboratorju kienu qed jibag]tu kulma lilhom kien jidhrilhom me]tie[ g]all-missjoni. Imma Mons. De Piro ried ikun prattiku i\jed. Hu kien jifra] i\jed meta jibg]at dak li kienu jitolbuh g]aliex, b'hekk, kien ikun i\jed `ert li jag]tihom il-b\onnijiet I-i\jed essenzjali. lx-xewqa ta' Patri An[ kienet li l-kaxxi jintbag]tu f'ismu b]ala s-superjur ta' dik il-missjoni. Imma, imbag]ad, il-kontenut tal-kaxxi kien ikun b'g]add ta' pakki g]al din jew dik il-persuna. De Piro kien jipprova jissodisfa l-b\onnijiet ta' kul]add. Lejn I-a]]ar tas-sena 1930, il-Monsinjur xtaq li Patri An[ ig]idlu liema kienu I-b\onnijiet l-i\jed ur[enti ta' dik il-missjoni. Il-Kapu``in ]atfu fil-kelma, u, fit-30 ta' Di`embru, 1930, hu bag]atlu lista twila ta' affarijiet li, flimkien, \gur li kienu jiswew mijiet ta' liri ta' dak i\-\mien, u kwantita' ta' kaxxi biex l-affarijiet ji[u ppakkjati fihom. Fost I-affarijiet li talbu nsibu: a) ilbies g]at-tfal li kellhom mag]hom f'Sofi, {i[i[a, Bursum, u Golol`ia, b) ampulluzzi g]all-inbid u ilma tal-quddiesa, `) kapep ta' diversi kuluri litur[i`i, d) pitturi kbar g]al mal-hitan tal-knisja, e) statwi ta' mhux i\g]ar minn metru, u jissemmew I-i\jed mixtieqa: San {or[ (il-Patrun ta' I-Abissinja), Sant'Antnin, San Duminku, Santa Klara, San Mikiel, u San Pawl, u, mat-talba ta' dawn \diedet ukoll il-kelma "e``etra"! Patri An[ \ied ig]id ukoll li, bil-g]ajnuna ta' Alla, hu jittama li, minn hawn u minn hemm, jibg]atulu aktar milli jistenna! Imma, fl-istess ittra, hu \ied li kellhom b\onn ta' magni tal-]jata; xtaq li wa]da, g]allanqas, tkun [dida, biex tintu\a ]alli jg]allmu lit-tfal kif i]itu. Ma' dawn it-talbiet, hu qieg]ed o]rajn ta' spi\a wisq i\jed kbira. Patri An[ kien qed ja]seb biex jifta] skola tas-snajja. G]alhekk, hu ried li Mons. De Piro jibda ja]siblu biex jakkwistalu kull xorta ta' strumenti li jiswew g]al stamperija, legatorija, xog]ol ta' mastrudaxxa, ta' ]ajjat, u ta' ]addied.[112]

Ittra ta' radd il-]ajr mill-missjoni tas-SomaIja kienet tissokta timla bl-ener[ija lil Mons. De Piro u lill-e\er`tu `kejken li kellu mieg]u f'din il-]idma missjunarja. G]alkemm Patri An[ kien jikteb personalment ukoll lill-benefatturi tal-missjoni tieg]u, il-messa[[ier ewlieni tieg]u kien Mons. De Piro. Dan kien isir b'mod spe`jali meta jasal xi rigal kbir li jkun tant mixtieq: b]alma kien dak ta' armonju g]al {i[i[a.[113] Minn sena g]all-o]ra, I-istess De Piro kien i]obb ida]]al ftit tag]rif fl-Almanakk ta' San Pawl dwar dak li kien qed jintbag]at. G]alhekk, dwar is-sena 1931, hu kiteb hekk: "ll-Laboratorju Missjunarju, din is-sena wkoll, offra x-xog]ol tieg]u g]all-[id tal-missjoni fost is-Somali, u bag]at kemm il-kaxxa fuq il-kamp tal-missjoni. Kien partikularment ta' g]ajnuna lil dana l-a]]ar grupp ta' missjunarji, illi telaq f'Ottubru li g]adda ma Patri Mizzi".[114] ll-missjunarji [odda li jissemmew kienu Sorijiet Fran[iskani.

L-affarijiet baqg]u jintbag]tu sa I-a]]ar tal-]ajja ta' Mons. De Piro, u kienu ta' varjeta' mill-i\jed kbira. Hu bi\\ejjed li ng]idu li fis-sena 1932 intbag]tu 11-il kaxxa. Patri {wakkin, fis-26 ta' Settembru, 1932, kiteb hekk lil De Piro: "ll-lejla, ir`evejt l-ittra tieg]ek, fejn g]arraftni li ntbag]tu 11-il kaxxa g]al din il-missjoni. ll-kaxxi li ntbag]tu qabel: kemm lil Patri Mizzi kif ukoll lill-ma]bub Fra {u\epp kienu waslu".[115] {ie li jkollna nitbissmu g]al dak li jitolbu 'l De Piro, b]al meta Fra {u\epp kitiblu fit-2 ta' Ottubru, 1930, u qallu: "Nitolbok tag]milli pja`ir tibg]atli \ew[ pupi j]arrku g]ajnejhom biex nirregalahom lit-tfal tal-Gvernatur, g]aliex obbligati ferm lejh, u biex wie]ed i\omm kemm jista' l-]biberija mieg]u".[116] {ie li ntbag]tu xi affarijiet bla b\onn g]ax il-benefatturi ma setg]ux ikunu jafu li, minn `erti affarijiet, fil-missjoni ma kenux neqsin. G]alhekk, fl-14 ta' April, 1933, Patri An[ kiteb hekk: "Hawnhekk, \ejt insibu, u g]alhekk a]jar li nixtruh minn hawn, milli noqog]du nir`evuh minn Malta, bi spejje\ g]at-trasport tieg]u. Dawk ikunu flus mo]lija. ll-fehma tieg]i hi li, minn Malta, jintbag]at biss dak li ma nsibux hawn".[117] {ieli nqala' xi ftit ta' ta]wid dwar l-affarijiet li ntbag]tu; xi kaxxi ma waslux, xi o]rajn infet]u, u xi affarijiet flok f'indirizz marru f'ie]or.[118]

Mons. De Piro deher b]ala I-akbar benefattur ta' dik il-missjoni. Hu g]en biex bag]at il-b\onnijiet g]all-knejjes. Fra {wann Xuereb, fid-19 ta' Settembru, 1930, raddlu ]ajr talli r`ieva ming]andu sitt kandlieri.[119] Meta, fis-sajf tas-sena 1931, Patri An[ Mizzi kien Malta, xi benefatturi kienu ]adu ]sieb li jaqtg]ulu xewqtu u jordnawlu Vija Sagra g]and skultur mag]ruf ta' G]awdex. F'Marzu, 1932, din il-Vija kienet g]adha ma waslitx: "Nixtieqek li tg]arraf lil Wistinu Camilleri, statwarju mag]ruf, li qieg]ed dejjem nistenna l-Vija Sagra. Billi inti, Monsinjur, g]andek ir-Reli[ju\i tieg]ek f'G]awdex, tista' tag]milli dan il-pja`ir, g]aliex dik il-Vija Sagra kienet di[a' lesta, qabel ma jiena tlaqt minn Malta".[120]

Minbarra I-]afna b\onnijiet tal-]ajja ta' kuljum u biex ilibbsu t-tfal li kellhom mag]hom, il-Missjunarji fittxew lil De Piro ]alli dan ig]inhom ukoll biex ikunu jistg]u jivvja[[aw minn post g]all-ie]or. Huma kienu jivvja[[aw fuq dahar ta' bag]al; imma bag]al wie]ed ma kienx bi\\ejjed. Nisimg]u I-kumment ta' Fra {u\epp, fl-ittra tal-31 ta' Di`embru, 1930: "I\-\ew[ liri li bg]attli se nerfag]hom biex, meta jkolli s-somma me]tie[a, nixtri bag]al u arnies, g]aliex Patri An[ dejjem barra; allura, a]na nibqg]u dejjem ming]ajr bag]al, billi jie]du mieg]u".[121] Imma f'dak i\-\mien, Fra {u\epp kien di[a' mixtieq minn xi]a[a i\jed moderna. Fit-18 ta' Mejju, 1930, hu di[a' kien g]amel din il-proposta: "Ara hemmx xi ru] tajba li g]andha xi mutur. Kemm kieku jista' jag]mel [id fil-pjanura ta' {i[i[a, li hi mimlija bl-ir]ula".[122] Imma, Fra {u\epp ma damx ma [arrab esperjenza ta' xi jfisser mutur fis-SomaIja. Jista' jfisser li jkollok ]sara, u ma ssewwihiex malajr. Fit-22 ta' Marzu, 1922, hu kiteb dan li [ej: "Nhar it-Tlieta, mort Au Barre bil-mutur ta' Muhammed Ali; fit-triq kellna l-]sara, u domna ma wasalna sal-4 ta' filg]odu, billi kellna nkomplu bil-mixi".[123] Madankollu, Fra {u\epp, g]alkemm kien xtara bag]al ta' £4, xorta wa]da kien qieg]ed i]oss il-b\onn ta' mutur g]ax dan sata' jiswielu biex, nhar ta' }add, ikun jista' jmur jisma' l-Quddiesa. Jidher, g]alhekk, li f'dak i\-\mien, fit-13 ta' April, 1931, hu kien qieg]ed wa]du; imma xejn ma kien imdejjaq: kul]add kien i]obbu, u I-kap tad-dwana kien qisu missieru, u kien ja]siblu wkoll g]al ftit ]ob\ milli kienu ja]mu fl-Abissinja.[124] Meta I-mutur tant mixtieq wasal, kienet qisha [urnata ta' festa. Fil-11 ta' Novembru, 1931, Fra {u\epp, kollu fer]an, kiteb hekk: "Lejliet il-Qaddisin kollha, in\ilt {i[i[a biex no]ro[ mid-dwana l-famu\ mutur li bg]attli. Wara li ]ri[tu u armajtu, mort sa l-istazzjon bih, bi briju l-aktar famu\, g]aliex, malli t-tfal somali rawh, in[abru madwari, u x'u]ud minnhom bdew jimbuttawni".[125]

L-g]ajnuna mog]tija minn Mons. De Piro u mid-Dami tal-Laboratorju ti[bor storja s]i]a, u hawn ma nkitbux ]lief ftit intietef. Mons. De Piro, hekk kif kien jir`ievi xi ittra, kien jaqraha, u, fuq bi``a karta, kien jinnota x'inhu dak li jkunu talbu ming]andu. Imbag]ad, hu nnifsu, jew permezz ta' ]addie]or, kien jipprovdi kulma kien possibbli. Xi wa]da minn dawn il-karti waslet f'idejna wkoll. ls-Sinjura Ursola, xi ]add mill-a]wa tal-Monsinjur, u I-membri kollha tal-Laboratorju jissemmew kontinwament. Darba minnhom jidher ukoll I-isem ta' Fra Santi, li [ie nkarigat minn De Piro biex ja]seb g]al xi affarijiet li kellhom jintbag]tu lil Fra {u\epp.[126]

Billi ma jidhirx li Mons. De Piro qatt g]amel affarijiet minn rasu fl-g]ajnuniet li kien qed jibg]at, nag]alqu dan I-argument b'kumment ta' I-istess Monsinjur, fejn ji``araw bosta affarijiet. Hi ittra tad-19 ta' Di`embru, 1932, li tag]ha Mons. De Piro ried i\omm kopja.

Kien \mien meta s-So`jeta' ta' San Pawl kienet bdiet il-bini tad-dar `entrali: li hi Sant'Agata, ir-Rabat. G]alkemm De Piro kiteb I-ittra tieg]u mid-Dar ta' San {u\epp, g]all-ewwel darba, il-Laboratorju jing]ata isem: jissejja] "Laboratorju Sant'Agata". Ta' bniedem li jaf kif imorru I-affarijiet, Mons. De Piro fisser lil Patri An[ li kull meta ma tqeg]ditx id-destinazzjoni ta' xi o[[etti, dawn dejjem kellhom jitqiesu g]alih, b]ala I-bniedem responsabbli mill-missjoni maltija. De Piro ammetta li sata' qieg]ed xi]a[a li dwarha xi wa]da mid-Dami tal-Laboratorju ma kenux fehmuh tajjeb; imma kollox kien qed ji[i rimedjat. Xejn ma kien qed jintbag]at jekk ma jkunx hemm I-awtorizzazjoni tas-Superjur tal-Missjoni. Dawn il-benefatturi ta' Malta kienu qed i]allsu I-ispejje\ tat-trasport minn Malta sa Aden. L-ispi\a kienet qed titla' g]al madwar £20 kull darba. L-ispi\a minn Berbera sa {i[i[a, f'g]ajnejn il-Monsinjur dehret esa[erata; imma, possibilment, dwar dan, il-Missjoni tas-Somalja kellha tie]u ]sieb hi biex tara x'tag]mel.

Billi kien hemm l-ilment ta' \ejt li ntbag]at bla b\onn, Mons. De Piro ``ara li l-Laboratorju ma kienx qed jibg]at ]lief dak li jkun hemm fil-lista ta' Patri An[, u naturalment dak li jkun intalab minn xi missjunarju g]all-b\onnijiet personali tieg]u. G]alhekk, jekk intbag]at i\-\ejt, ifisser li xi]add kien talbu.

L-iskop tal-Laboratorju Sant'Agata kien li jqajjem entu\jasmu missjunarju b'mod spe`jali f'dawk id-Dami li kienu mda]]lin fih. Imma De Piro ma qabilx mal-fehma ta' Patri An[ meta qallu jibdel il-metodu. Il-Kapu``in ippropona li, flok ma jibg]atu affarijiet, huma jiffumaw so`jeta' li ti[bor il-flus g]all-missjoni tas-Somalja. Din il-proposta, li kieku kellha ti[i a``ettata, kient to]loq inkwiet u problemi ma' l-Opri Missjunarji Pontifi`ji, li kienu mitfug]in fuq bosta attivitajiet [odda, b'dipendenza mi`-`entru tag]hom f'Ruma. Jekk jitbiddel il-metodu tal-Laboratorju, dan aktarx li kien jasal biex jispi``a fix-xejn.[127]

Kif turi t-twe[iba twila ta' Patri An[, bl-ittra tal-14 ta' April, 1933, dan a``etta li s-sistema ma jinbidilx. Hu \ied biss li, meta jing]ataw affarijiet li ma jiswewx g]all-missjoni, De Piro sata' jwarrabhom, u jag]tihom lil xi]add fil-b\onn, u li sata' jag]mel u\u tajjeb minnhom.[128]

Madankollu, jekk fuq l-affarijiet materjali, Patri An[ u De Piro kienu jiftiehmu ming]ajr ebda diffikulta', kien hemm xi]a[a o]ra li dwarha il-Kapu``in baqa' jilmenta kontinwament. Mons. De Piro, bir-rieda tajba li kellu, qatt ma sata' jikkuntenta lil Patri An[ f'li kien qed jitolbu.

Lejn tmiem is-sajf tas-sena 1927, Fra {u\epp Caruana kien g]adu kemm beda l-]idma missjunarja tieg]u. Imma kemm il-Kapu``ini kif ukoll l-Isqof Jarosseau di[a' kienu bdew japprezzaw is-siwi kbir tieg]u g]al dik I-art tant fil-b\onn. Rajna kif I-ittri min-na]a tal-Kapu``ini u tas-Sorijiet Frangiskani ma kenux neqsin. Imma l-lsqof Jarosseau personalment ried jirringrazzja lil Mons. De Piro, u ried ukoll jitlob xi]a['o]ra ming]andu li tissokta turi kemm I-ideal tas-So`jeta' ta' San Pawl hu tassew missjunarju.

L-ittra ta' l-lsqof inkitbet minn Harrar, fl-14 ta' Settembru, 1927, bi-ilsien fran`iz. Minnha, sejrin nittradu`u I-bi``a I-i\jed importanti: "Wara l-gwerra u wara \mien ta' pulitka kontra r-Reli[jon li,fi Franza, ]raxet, g]al snin twal, il-persuni li jaqdu fil-missjoni tag]na bdew i]ossu dejjem i\jed li ma humiex bi\\ejjed biex jaqdu l-opra ta' l-evangelizzazjoni li hi fdata f'idejna, fost il-popli ta' Galla u tas-Somalja fl-Imperu ta' l-Abissinja. Bit-tama li nsibu rimedju g]al dan in-nuqqas tag]na, jiena qabbadt lil Patri An[ Mizzi biex isibilna 'l min ig]inna mill-g\ira tant kattolika ta' Malta. Il-le]en ta' dan il-Patri twajjeb ma nstamax g]alxejn fost l-ulied nobbli ta' art twelida, u f'widnejn l-erwie] [eneru\i. B'mod spe`jali, le]nu kellu d-diwi tieg]u fik, Reverendissmu Monsinjur. L-isem tal-Monsinjur Kanoniku Marki\ De Piro sar g]alina wie]ed li jimlielna qalbna b'sens ta' gratitudni. Fik, a]na qed naraw is-Sammaritan it-tajjeb: it-tabib mimli ]lewwa u li ]aqqu kull qima. Int hu b]al barka tal-Mulej fuq din l-art ta' l-Afrika tant minsija: fejn a]na, [urnata i\jed minn o]ra, qed in]ossu ru]na mitluqin, u fl-istess qag]da ta' dak il-bniedem midrub ta' {eriko. F'din is-sitwazzjoni, dixxiplu tas-Sammaritan it-tajjeb hu s-sa`erdot ta' {esu' Kristu: bniedem li jaf i]oss g]all-o]irajn, wie]ed li jdewwi l-[rie]i tag]na u li jag]tina l-fejqan mixtieq. Fi kliem ie]or, qed nistennew sa`erdot li jsawwab fuqna \-\ejt ta' l-im]abba ta' Kristu, li jg]amlilna tant [idu jsa]]a]na bl-g]ajnuna [eneru\a tieg]u".[129]

lt-twe[iba ta' Mons. De Piro lill-isqof Jarosseau hi ta' importanza g]aliex turi x'kienu I-intenzjonijiet tieg]u, u ma' liema diffikultajiet kien qed jiltaqa'. Hi ittra tat-30 ta' Ottubru, 1927, u nkitbet bil-fran`i\. Minnha nie]du I-a]jar bi``a.

"L-apprezzament li inti g]amilt g]all-g]ajnuna `kejkna ]afna min-na]a tag]na hu g]alina ta' fara[ kbir. Dak li a]na nixtiequ nag]mlu hu ]afna i\jed minn dak li s'issa nistg]u nag]mlu. Imma l-]arsa tag]ha hi mitfug]a lejn il-futur meta, bil-g]ajnuna tal-Mulej ]anin, a]na nkunu nistg]u nag]mlu xi]a[a i\jed. L-lstitut tag]na g]adu fid-diffikultajiet tal-bidu, u s'issa kellu jaqdef kontra l-kurrent. Min jitwieled fi g\ira hu marbut wisq ma' art twelidu. Billi l-istituzzjoni tag]na g]adha djo`esana, hi tiddependi mill-isqof ta' Malta. G]alhekk, kelma min-na]a tieg]ek lill-Ar`isqof Caruana tiswa biex tifta] it-triq g]all-futur. Meta a]na nitkellmu, il-missjoni afrikana tas-Somalja hi dejjem fuq fommna, u wisq i\jed, tid]ol dejjem fit-talb tag]na, g]aliex 'Jekk il-Mulej ma jibnix id-dar, g]alxejn jit]abtu l-bennejja'. G]andna b\onn kbir li nitolbu 'I Sid il-]sad biex jag]tina l-g]ajnuna tieg]u, u li jag]mel li tasal malajr dik il-[urnata li fiha naqtg]u l-akbar xewqat li g]andna. L-akbar xewqat tag]na huma li, fil-missjoni, nibag]tu qassisin ukoll".[130]

L-isqof semma 'l Patri An[ Mizzi, u qal li ]alla f'idejh biex i[iblu I-missjunarji minn Malta. G]alkemm t]abat aktar milli fela], Patri An[ qatt ma ]ass li I-]idma tieg]u ]alliet il-frott mixtieq. Lilu se]]lu jie]u numru ta' sorijiet u xi \ag]\ug] li j]alli tama g]all-futur; imma raha diffi`li wisq biex isib sa`erdot li jaqbad triqtu lejn I-Afrika, u jikkonvin`ih imur ja]dem fis-Somalja. Li kien g]alih, Mons. De Piro bag]at sa`erdot minnufih, meta Fra {u\epp bilkemm kien g]adu wasal fid-destinazzjoni tieg]u. Dan jidher mill-ittra tat-13 ta' Lulju, 1927.[131]

Jidher li Patri An[ kien qed jinforma ru]u tajjeb. Malli [ieh xaqq ta' dawl, hu ma kellux is-sabar joqg]od jistenna twe[iba g]all-a]]ar ittra tieg]u. Hu tkellem ma' Fratell Kapu``in u ma' Fra {u\epp, u dawn semmewlu isem ta' sa`erdot tas-So`jeta' ta' San Pawl, li kellu x-xewqa li jmur il-missjoni. G]alhekk, fl-20 ta' Lulju, 1927, Patri An[ kiteb hekk lil De Piro: "Ma ktibtlekx ]lief flit [ranet ilu. Imma qed niktiblek mill-[did biex nitolbok b'tama kbira li tismag]ni u b 'sens ta' ur[enza kbira ]alli tag]mel sagrifl``ju u tibg]at wie]ed mis-sa`erdoti tieg]ek g]al din il-missjoni li qed titwieled. Hawnhekk, Fra {u\epp Marija Bu[eja u Fra {u\epp Fran[isk Caruana jifta]ru ]afna b'Dun Callus, li jidhirli li b]alissa hu Superjur tad-dar ta' G]awdex. Dawn ig]idu li l-akbar xewqa tieg]u hi li jsir missjunarju. G]alhekk, il-kwalitajiet tajbin, anzi mill-a]jar, ma j]alluli l-ebda dubju dwar il-]ila tieg]u. lmma lanqas ma hemm xi dubju dwar kemm huma ur[enti l-b\onnijiet ta' din il-missjoni [dida tal-Maltin. G]alhekk, ner[a' nitolbok biex ma titnikkirx milli tag]mel dan is-sagrifi``ju g]all-im]abba ta' Alla, u n\id ukoll g]all-im]abba tieg]ek lejn l-g]a\i\ u meqjum Istitut jew So`jeta' ta' San Pawl".[132]

Aktar 'l isfel, fl-istess ittra, hu \ied ig]idlu: "Ftakar ukoll li l-ewwel skop tas-So`jeta' meqjuma tieg]ek hu li tg]in lill-missjonijiet maltin. Hawn g]andek quddiemek l-a]jar okka\joni g]al dan l-g]an tant nobbli. G]alhekk, ag]tini l-g]a\i\ tieg]ek Dun Callus, u hu jsir ukoll tant g]a\i\ g]alija".[133] F'dawk il-[ranet, Patri An[ kien bla sabar. Fi \mien [img]a, fit-28 ta' Lulju, 1927, hu ra[a' kiteb: "Issa, a]na tnejn li qed nissikkawk biex tag]tina malajr sa`erdot tas-So`jeta' ta' San Pawl. Ag]mel kulma hu possibbli: anzi l-impossibbli wkoll g]aliex hawn Alla u l-erwie] fin-nofs".[134]

Patri An[ kien jaf li De Piro kien bniedem ta' kelma, u kien g]adu wkoll jiftakar li kien g]amillu weg]da b'kelmiet `ari u konkreti. G]alhekk, fis-27 ta' Awissu, 1927, il-Kapu``in ried ifakkru fil-weg]da tieg]u: "Jiena qed indejqek bit-twer\iq u bis-suppliki tieg]i, u b'talb li ma jaqtax. Jiena `ert li, fl-a]]ar, ikollok tibg]atli xi sa`erdot. Sadanittant, infakkrek li, l-a]]ar li jien kont Malta, fil-mument tat-tluq, int g]edtli: 'g]alissa, nag]tik wie]ed, u f'Jannar 1928, ie]or'. Imbag]ad, fl-ittra li fiha ]abbart li l-wasla tal-g]a\i\ Fra {u\epp, inti tennejtli li, bil-g]ajnuna tas-sema, tibg]atli sa`erdoti wkoll. G]alhekk, bil-qawwa kollha, nittama: anzi jiena `ert li s-sa`erdot jasal".[135]

B'dawn il-weg]di, l-lsqof Jarosseau sata' j\id il-qawwa tal-kelma tieg]u. Dak li De Piro qatt ma qal lil Patri An[, hu qalu lill-lsqof. Sa dak i\-\mien, I-a]]ar kelma fis-So`jeta' ta' San Pawl kienet ti[i mill-isqof, u mhux mill-Fundatur. G]alhekk, kien hemm b\onn li xi]add iqanqal lill-lsqof ta' Malta.[136]

L-inkwiet ta' Patri An[ kien g]aliex, ming]ajr g]allanqas sa`erdot wie]ed, il-missjoni ma kenitx sejra titwaqqaf. Hu riedu sa Di`embru, u mhux aktar tard minn Jannar, 1928. G]alhekk, fl-14 ta' Settembru, 1927, hu jg]idlu hekk lil De Piro: "Jekk int tag]mel dan is-sagrifi``ju, il-fundazzjoni tal-missjoni tkun \gurata. Waqt li jiena nibda nwaqqaf l-opri, is-Sorijiet Fran[iskani jkollhom sa`erdot u konfessur malti hawnhekk f'Sofi. G]alhekk qieg]ed niktiblek mill-[did illum. Irrid nurik kemm hu me]tie[ li jkolli sa`erdot malti, biex jiena nkun nista' nkun nieqes minn hawn bejn sitta u tmien xhur: sakemm inlesti t-twaqqif [did li hu pro[ettat".[137]

Mons. De Piro ma beda jsemmi 'l ]add minn tieg]u fl-ittri li jikteb. Imma I-]idma tieg]u wasslet biex, fi \mien qasir, ]ames Sorijiet Terzjarji Fran[iskani qabdu triqithom lejn I-Abissinja. Hu wassal ukoll I-isem ta' `ertu Dun Aquilina, qassis djo`esan, li kien qed jit]ajjar g]as-SomaIja. Fid-9 ta' Novembru, 1927, Patri An[ kiteb dan li [ej: "Hu l-Mulej li qieg]ed jinqeda bil-]e[[a kbira tieg]ek biex ine]]i d-diffikultajiet li jistg]u jiltaqg]u mag]hom fi triqithom il-missjunarji. Waslu s-Sorijiet, qed nistennew lil Dun Aquilina, u nittamaw ukoll fil-wasla ta' sa`erdot-reli[ju\ tas-So`jeta' ta' San Pawl... Dun Aquilina u r-Reli[ju\ g]a\i\ tas-So`jeta' tieg]ek ikunu l-ewwel ]abbara tal-Van[elu f'din il-missjoni maltija tas-Somalja. G]alhekk, ]abib u benefattur tieg]i, ag]mel il-qalb. Toqg]odx ta]sibha biex tag]mel is-sagrifi``ju billi tibg]atli sa`erdot tal-Kongregazzjoni tieg]ek, u timla bil-kura[[ lil Dun Aquilina".[138]

Fit-28 ta'Novembru, 1928, l-lsqof Jarosseau kiteb lil De Piro biex qallu li hu qag]ad g]all-parir tieg]u, u dak in-nhar stess bag]at ukoll ittra lill-Ar`isqof Caruana ]alli jqanqlu, u jg]in biex ikabbar is-saltna ta' Alla fost il-[nus li mhumiex insara.[139]

G]addew l-ewwel sitt xhur ta' Fra {u\epp fis-SomaIja, u bdiet is-sena 1928. lx-xewqa ta' missjunarju mis-So`jeta' ta' San Pawl bdiet issir qawwija dejjem i\jed. Dak li Mons. De Piro ma qalx ma' Patri An[ xorta wa]da wasal. B'xi mod jew ie]or, il-Kapu``in sar jaf li kien hemm b\onn li I-Ar`isqof Caruana jag]ti l-permess tieg]u.

Dawn huma l-kelmiet tat-18 ta' Jannar, 1928: "Ma ndumx ma nitlaq lejn Golol`ia, fejn bil-g]iajnuna t'Alla e]siebni nag]ti bidu g]al stazzjon [did ta' din il-missjoni. Wasal i\-\mien li tibg]atli l-g]a\i\ sa`erdot li int se tiddestinah g]alija. Kif nista' n]alli d-dar f'idejn sa`erdoti li ma humiex tieg]i? G]alissa, ma nistax nag]mel mod ie]or. Sejrin jibg]atuli wie]ed b'mod provi\orju mill-missjoni galla. Imma, kemm ikun a]jar li kieku jkun minn tag]na! G]alhekk, ag]mel il-qalb, u ssikka lill-Ar`isqof. Jiena `ert li, jekk isir jaf f'liema diffikultajiet ninsab min]abba n-nuqqas ta' personal, hu jag]ti l-permess minnufih lill-g]a\i\ kandidat g]al din il-missjoni: dak li int dispost li tissagrifikah biex tag]tih lil din il-missjoni maltija" .[140] L-istess kelmiet [ew ripetuti g]axart ijiem wara, fl-ittra tat-28 ta' Jannar: "ltlob il-permess me]tie[ ming]and l-Ar`isqof Caruana, u \gur li taqilg]u. Bil-perseveranza jsiru l-mirakli".[141]

Sadanittant, lil Fra {u\epp ukoll [ieh xaqq ta' dawl li [ieg]lu jissopponi li I-Fundatur kien qed ja]seb biex jibg]at it-tieni missjunarju. Hu ]aseb li t-tieni wie]ed kien sejjer ikun fratell katekista ie]or. Fl-24 ta' Frar, 1928, hu kiteb hekk lil De Piro: "Dawn il-[ranet, ir`evejt ittra minghand Wilson, u qalli li Fra Ru\ar qieg]ed imur l-isptar. }adt pja`ir ferm. Nispera li jkun it-tieni fratell li ji[i hawn. Ag]millu kura[[ biex ikompli ]alli jkun jista' jag]mel il-[id ma' dawn l-imsejknin nies".[142]

Fl-istess \mien, Patri An[ ra li kwa\i ng]alqet g]al kollox triq o]ra. ll-qassis djo`esan Dun Nikol Aquilina xejn ma kien sod fil-vokazzjoni missjunarja tieg]u. Hu rah inde`i\ ]afna jekk jitlaqx minn Malta; f'dan il-ka\, Patri An[ ukoll kien tal-fehma li ma jissikka]x biex jitlaq, jekk ma jissodax fil-vokazzjoni tieg]u.[143]

lx-xahar ta' Marzu 1928 beda juri wkoll xi nuqqas ta' ftehim bejn l-lsqof Jarosseau u Patri An[. Dan il-Kapu``in xtaq li jgawdi independenza akbar, u jkollu g]ajnuna aktar min-na]a ta' l-isqof, li hu wkoll kien Kapu``in. Imma Patri An[ kien jaf li I-missjoni maltija baqg]et bil-problemi tag]ha. Sorijiet bdew jinstabu u, fit-tluq tag]hom, Mons. De Piro kellu s-sehem tieg]u. Tlieta o]ra ta' l-istess Kongregazzjoni tat-Terzjarji Fran[iskani kienu lesti biex jitilqu. Patri An[ bag]at jav\a 'l-Madre {enerali permezz ta' De Piro biex huma jkunu lesti ]alli jitilqu malli jinfurmawhom li l-missjoni kienet ]ejjiet kollox g]alihom. Imma x-xewqa I-i\jed qawwija tal-missjoni kienet g]al sa`erdot. Fis-17 ta' Marzu, 1928, lil De Piro nkitiblu hekk: "}ejji t-tieni missjunarju tieg]ek, u din id-darba g]andu jkun sa`erdot. Nittama li d-dewmien sewa g]al xi]a[a ta' [id".[144] Fl-istess ittra, hu jittama li De Piro ha d-de`i\joni tieg]u u I-Ar`isqof Caruana ta I-kunsens tieg]u. Billi f'mo]] Patri An[ ma kienx hemm dubju dwar jekk is-sa`erdot kienx se jitlaq, hu fisser ukoll lil De Piro liema triq kellu jaqbad biex I-ispi\a tal-vja[[ ma tkunx kbira.[145]

ll-kapu``in Fra Feli`, li tant kien qed ja]dem fil-Missjoni Somala, kien sejjer Malta g]al ftit xhur ta' mistrie] u ta' kuntatti ma' benefatturi. Patri An[ ]a I-okka\joni biex ig]id lil De Piro jistampalu ftit biljetti bit-titlu tieg]u ta' Vi`i Prefett Appostoliku ta' {ibuti fil-Missjoni Kattolika ta' Sofi ]dejn Harrar fl-Etjopja Orjentali. Imma, fuq kollox, lilu hu talbu biex jara ja]tafx l-okka\joni biex jibg]at mieg]u s-sa`erdot imwieg]ed. L-ittra tal-14 ta' April, 1928, fiha hekk: "Jekk int tista' ta]taf din l-okka\joni tal-vja[[ ta' Fra Feli` biex tibg]at is-sa`erdot tieg]ek li jien tant qed nistennieh g]all-[id ta' l-erwie] u ta' din il-missjoni, g]arrafni minnufih".[146] Imbag]ad, fis-7 ta' Mejju, fuq kartolina, hu re[a' fakkru: "Qed nistennew dejjem li int tag]mel it-tieni sagrifi``ju tieg]ek".[147]

Patri An[ Mizzi kien jaf tajjeb li ]ajja ta' missjunarju kienet tfisser fuq kollox im]abba lejn Alla u lejn o]rajn li [[ib mag]ha sagrifi``ju kbir. G]alhekk, huma sbie] tassew il-kelmiet tieg]u fl-ittra tal-4 ta' Awissu, 1928, waqt li kien qed jistenna sa`erdot ming]and Mons. De Piro: "Meta tag]mel is-sagrifi``ju tieg]ek tat-tieni missjunarju, ag]\lu fost dawk li huma mill-i\jed pa`enzju\i u mill-i\jed im]e[[in. Hawnhekk, ming]ajr im]abba kbira lejn Alla, ]ajja tajba u sin`iera li tkun [ejja tassew mill-qalb, u sabar kbir f'kulma jinqala', ma jistax isir [id".[148]

Patri An[ kien g]adu qed jara dawn il-kwalitajiet mixtieqa f'Dun Mikiel Callus, ll-pre\enza tieg]u kienet mixtieqa ]afna spe`jalment min]abba I-fatt li I-missjoni maltija dehret imwarrba. Dawn huma I-kelmiet ta' l-ittra tas-17 ta'Ottubru, 1928: "Ag]tini sa`erdot, u possibilment dak li tlabtek xi xhur ilu. Tinsinix, u itlob 'I Alla biex tirran[a ru]ha l-qag]da ta' din il-missjoni imsejkna. Ng]idhielek bejnietna: din il-missjoni tag]na hi sagrifikata g]al dik Galla. Hawn qed ji[ri dak li kemm-il darba ji[ri fil-familji. II-missier i]obb l-ewwel iben u jittraskura t-tieni wie]ed. L-lsqof tag]na hu l-missier tal-missjoni galla, u jinsa wisq il-missjoni somala, li hi t-tieni wild tieg]u. G]alhekk, wara 18-il sena ta' tmexxija diretta jew indiretta tieg]u, din l-imsejkna missjoni kwa\i ma g]amlitx pass 'il quddiem". Hu kien mixtieq ]afna li l-missjoni maltija ting]ata I-liberta' u I-indipendenza minn dik fran`i\a: "Bis-sabar qed nitolba 'I Alla, b]al Danjel, biex iqassrilna \-\mien tal-jasar tag]na". Hu xtaq li Mons. De Piro jwassal Ruma dawn I-ilmenti tieg]u, imma bla ma juri li [ie mitlub minn dawk stess tal-missjoni somala g]aliex: "Li kieku l-isqof Andrea jkun jaf li jiena wassalt Ruma l-qag]da vera ta' din il-missjoni, jiena ni[i mixwi b]al San Lawrenz"![149]

Sabiex lil De Piro jqanqlu i\jed, Patri An[ da]]al kelmiet ta' tif]ir g]al Fra {u\epp, u \ied x'kienet ix-xewqa ta' dan il-fratell: "Fra {u\epp baqa' sejjer dejjem tajjeb, u ja]dem ]afna. L-ubbidjenza tieg]u hi sin`iera ]afna, u lili jog][obni ]afna. Din l-ubbidjenza hi sinjal infallibbli ta' reli[ju\ veru u ta' missjunarju m]e[[e[. Hu qieg]ed dejjem jistenna missjunarju tas-So`jeta' tieg]u. Meta se jasal?"[150]

Billi sa]ansitra \-\ew[ sa`erdoti kapu``ini li kienu ma' Patri An[ aktarx li ma kenux se jibqg]u f'dik il-missjoni maltija, lejn tmiem is-sena 1928, il-Vi`i Prefett ]ass ru]u ming]ajr ebda sa`erdot malti li jista' jorbot fuqu. G]alhekk, fis-7 ta' Di`embru, 1928, hu kiteb: "Nitolbok li ma titfax fil-[enb din l-affari, spe`jalment issa, li qed in]ossu ru]na ming]ajr sa`erdot malti. Patri Pawl De Pasquale ma jridx jibqa' mag]na, u Patri {wakkin, g]alissa, hu me]tie[ fis-Seminarju ta' Harrar". U, mill-[did, b'kelmiet indirizzati g]al Dun Mikiel Callus, Patri An[ kompla hekk: "In]e[[ek tag]mel l-impossibbli g]al dan il-g]an. Nitlob 'l Alla jg]inek biex int issib 'il min tqieg]ed minfloku fl-opri li g]andu fdati f'idejh f'Malta".[151] Imma dan is-sa`erdot tant mixtieq g]all-missjoni tas-SomaIja ma kienx tajjeb f'sa]]tu f'dak i\-\mien. Fl-istess [urnata tas-7 ta' Di`embru, 1928, Fra {u\epp kiteb hekk lil De Piro: "Smajt ming]and Fra Feli` li Dun Mikiel hu marid. lddispja`ieni ]afna. Nixtieq li fl-ewwel ittra li tibg]at tg]idli kif inhu".[152]

Patri An[ ma qatax milli jissikka lil De Piro. Fl-ittra tas-26 ta' Di`embru, 1928, waqt li jroddlu ]ajr ta' dak il-[id kollu li kien qed jibg]at g]all-missjoni somala, hu \ied ig]idlu: "Imma r-rigal li qed nistenna ming]andek hu dak ta' sa`erdot mimli ]e[[a u ]ila g]aliex g]alina hu me]tie[ wisq".[153]

Patri An[ Mizzi ma kienx Kapu``in tal-Provin`ja Maltija, imma ta' dik ta' Toulouse fi Franza. Minkejja dan, hu baqa' marbut ]afna ma' Malta. F'dak i\-\mien, hu kien qed jixtieq li l-Kapu``ini Maltin japprezzaw aktar il-]idma tieg]u fis-SomaIja, u jqisuha daqs li kieku kienet tag]hom. ll-Vi`i Prefett imma[ina li l-medjazzjoni ta' Mons. De Piro setg]et tiswa biex jintla]aq dan l-iskop, aktar milli kieku joqog]du jintbag]tu ittri jew issir xi \jara minnu nnifsu.

G]alhekk, f'ittra tas-26 ta' Di`embru, 1928, Patri An[ talab servizz ie]or ming]and De Piro: "ls-servizz li nixtieq hu li tqanqal il-Kapu``ini ta' Malta biex ja``ettaw din il-missjoni, li di[a' hi nofsha organizzata. Il-missjoni g]andha tlitt idjar, 15-il missjunarju malti, u 4 o]rajn fran`izi jew taljani li jridu jg]ixu u jmutu fost is-Somali. Imma l-missjoni hi nieqsa mill-aktar ]a[a importanti: post fejn jit]ejjew missjunarji ]alli jintbag]tu hawn; hu mixtieq li jkun hemm provin`ja li tie]u f'idejha d-dmir li tkumpli g]al dejjem l-opra missjunarja li nbdiet hawnfl-Abissinja. Imma, billi I-Provin`ial Patri Fran[isk mill-Furjana hu kuntrarju ]afna g]al dan, hemm b\onn li wie]ed jipperswadih b'mod indirett". Imbag]ad, Patri An[ fisser lil De Piro kif sata' jinqeda b'Kapu``ini o]rajn li I-Provin`jal g]andu fidu`ja fihom biex dawn jipperswadu lill-Provin`jal li "hemm poplu s]i] li qed jistenna li xi]add jie]u ]sieb jikkonvertih g]ar-Reli[jon Nisranija, u li qed jitlob l-g]ajnuna".[154]

Patri An[, fid-determinazzjoni tieg]u ma kienx bniedem li j]alli li xi]add ji`]ad li jg]inu. G]alhekk, lil De Piro, fl-istess ittra, hu ssokta jg]idlu: "Ara ma tg]idlix li ma tista' tag]mel xejn f'dan. Inti g]andek ]bieb kbar fost il-Kapu``ini. Barra minn hekk, int tista' tasal g]al dan bis-sa]]a ta' l-im[iba tant delikata tieg]ek, u wkoll ghax int turi li m'intix tfittex l-interessi personali tieg]ek. Ag]milli dan is-servizz, u tara kif, bit-talb u bil-fidu`ja kbira tieg]ek fil-g]ajnuna t'Alla, tasal biex ig[ieg]el lill-Provin`jal tal-Kapu``ini ja]sibha mod ie]or".[155]

|mien wara, il-Kapu``ini Maltin kellhom jibdew jie]du ]sieb missjoni fl-Afrika. Imma din ma kenitx il-missjoni tas-SomaIja. Fis-sena 1973, il-Kapu``ini Maltin da]lu fil-Kenja, u, fis-sena 1984, Patri Pawl Darmanin, Kapu``in Malti, sar l-ewwel lsqof ta' djo`esi [dida li hi Garissa: li ti[i fil-Grigal tal-Kenja.[156]

ls-sena 1928 spi``at bla ma kien sar l-ebda pass 'il quddiem biex jintbag]at missjunarju ie]or fis-SomaIja. Rajna kemm kienu ta' sikwit I-ittri bejn De Piro u Patri An[ Mizzi. Mons. De Piro kien qed ja]seb x'sata' jag]mel, u kollox jurina li diskussjonijiet kienu saru ma' I-Ar`isqof Caruana wkoll. Imma, g]alkemm issemmew I-ismijiet ta' Dun Mikiel Callus u ta' Fra Ruzar Buha[iar, il-vokazzjoni missjunarja ta' dawn it-tnejn qatt ma [iet diskussa fil-Kunsill tas-So`jeta', fejn I-istess Callus kien is-Segretarju. Ma' I-atti tal-Kunsill kienu nkitbu biss ittri tal-bidunett li kienu ji[bru fihom l-ewwel supplika min-na]a ta' Patri An[ Mizzi u l-ewwel ringrazzjament ta' l-lsqof Jarosseau. U mbag]ad xejn i\jed.

In\idu wkoll li s-skiet ta' De Piro ma kienx biss mal-membri tas-So`jeta' ta' San Pawl, imma wkoll ma' I-istess Patri An[. Kien `ar ]afna li kien hemm tant problemi li hu ma satax jitkellem dwarhom. B'ton ta' dispja`ir, Patri An[ Mizzi, fit-13 ta' Frar, 1929, qallu hekk lil De Piro: "Int qieg]ed tibqa' \\omm skiet perfett dwar dik l-affari importanti ta' tant erwie] li jixtiequ jiddedikaw ru]hom g]all-missjoni".[157]

lt-twe[ibiet ta' Mons. De Piro dwar I-argument tal-missjunarji bdew isiru i\jed rari tul is-sena 1929. Imma ittra tat-2 ta' April, 1929, turi aspett ie]or tal-karattru ta' Mons. DePiro. Hu jg]idlu li ma hux sejjer jibg]at katekisti f'art ta' missjoni qabel ma dawn ikunu taw prova soda tal-vokazzjoni tag]hom. Imma Patri An[, fl-istess ittra, ja]seb li Mons. De Piro ma satax jibg]at missjunarji g]all-fatt li r-reli[ju\i tas-So`jeta' ta' San Pawl kienu mg]obbijin bix-xog]ol fil-g\ira ta' Malta. G]alhekk, hu qallu: "Jiena `ert li ma g]andix pariri x'nag]tik. Imma ]abib jitkellem ma' ]abibu, u jisma' ming]andu l-pariri l-i\jed fqajrin ukoll. B'din i`-`ertezza li a]na ]bieb ta' xulxin, jiena nag]mel il-kura[[ u nfesfislek f'widnejk biex tnaqqas mix-xog]lijiet u mill-opri li qed tid]ol g]alihom f'Malta biex tkun tista' tiddisponi minn numru akbar ta' persuni g]all-missjonijiet. ll-]idma missjunarja hi l-iskop prin`ipali ta' l-lstitut tieg]ek: is-So`jeta' ta' San Pawl. F'Malta ma hemmx nuqqas ta' qassisin biex jie]du f'idejhom l-opri tal-g\ira. Imma hawn fil-missjoni, il-qassisin huma neqsin g]al kollox".[158]

Dwar \jara tieg]u f'Malta, Patri An[, fit-3 ta' Lulju, 1929, kiteb dan li [ej lil De Piro: "Mons. Andrea Jarosseau se jibg]atni nfittex xi vokazzjonijiet. Imma dawk li jiena nixtieq huma 'TIEG}EK'. Inti taf, Reverendissmu Monsinjur, kemm nixtieq kull [id g]all-islitut tieg]ek, u b'liema m]abba nixtieq nippreparalu terren fejn jista' jwassal il-Van[elu".[159]

Patri An[ beda jitlob tnejn, u mhux wie]ed. Fl-istess [urnata tat-3 ta' Lulju, 1929, hu talab hekk: "Ag]milli pja`ir, ]ejjili Sa`erdot u Fratell. Min-na]a tieg]i, jiena nweg]dek li ma ninsiekx meta jkunu numeruzi bi\\ejjed. Jiena nag]tihom f'idejhom it-tmexxija ta' distrett minn dak it-territorju li, fil-futur, g]ad ikun jiddependi minni. Jien dan nag]tihulhom bil-qalb kollha". Imbag]ad, \ied: " 'Il dawn i\-\ew[ missjunarji, ag]\ilhom fost l-a]jar li g]andek fis-So`jeta' tieg]ek, g]aliex, fil-missjoni, g]andna b\onn ta' appostli tassew li jkunu qaddejja ta' Alla u ta' l-erwie]. Hemm b\onn li jkunu qaddisin, jekk irridu li l-opra tal-Propagazzjoni tal-Fidi ta ' Kristu, Re u Salvatur tag]na, timxi tassew 'il quddiem".[160]

Patri An[ kien bil-]sieb li ji[i Malta lejn Ottubru, 1929. Hu kien jaf li r-Religju\i tas-So`jeta' ta' San Pawl ma setghux jo]or[u minn Malta ming]ajr il-kunsens ta' I-Ar`isqof Caruana. G]alhekk, fl-istess ittra tat-3 ta' Lulju, 1929, hu kiteb hekk lil De Piro: "Int g]andek, bejn wie]ed u ie]or minn tmienja sa g]axar xhur biex tag]mel din l-g]a\la, u tara li jkollok il-kunsens tal-meqjum lsqof Djo`esan ta' Malta, Mons. Mawru Caruana... Reverendissmu Monsinjur, ]ejji ru]ek g]as-sagrifi``ju. Emmen li Alla qieg]ed jitlobulek g]all-[id ta' ]afna erwie]. Titnikkirx, imma intela bil-kura[[, u afda fil-]niena u t-tjubija ta' Alla".[161]

Filwaqt li Patri An[ kien qed jissikka 'l De Piro biex jibg]atlu \ew[ missjunarji, il-Monsinjur ma tantx kien qed i]ossu tajjeb. G]alhekk, I-ittri ta' Patri An[ baqg]u bla twe[iba. Imma I-mard ta' De Piro ma kienx mard tas-sodda. Kienu eg]ja u e\awriment mentali min]abba t-toqol tax-xog]ol li kien mg]obbi bih. G]alhekk, it-tobba fet]ulu g]ajnejh biex wissewh li sata' jkun ta' [id kbir g]alih jekk jag]mel vja[[ ta' mistrie]. ll-vja[[ tieg]u kien sejjer ikun lejn is-Santwarju ta' Lourdes. Meta sama' b'dan, Patri An[, fis-7 ta' Ottubru, 1929, qallu: "Nittama li, meta l-Madonna ta' Lourdes tkun serr]itek, inti tibg]atli xi kelma biex tg]arrafni x'inhuma l-pro[etti tieg]ek dwar il-ka\ ta' g]allanqas sa`erdot u fratell li g]andek tibg]at f'din il-missjoni".[162]

Patri An[ kien g]adu qed jistenna t-twe[iba ta' Ruma dwar l-approvazzjoni g]at-twaqqif tal-missjoni maltija. Billi De Piro kien sar ]a[a wa]da ma' din il-missjoni, fit-23 ta' Ottubru, 1929, il-Vi`i Prefett Kapu``in \gurah li hu jinfurmah malli jkun hemm xi twe[iba wara l-vi\ta li kienet sejra ssir mill-isqof Marchetti. Patri An[ apprezza wkoll il-fatt li De Piro, f'ri[lejn il-Madonna ta' Lourdes, ftakar f'dik il-missjoni afrikana: "Inroddlok ]ajr g]at-talb li int g]amilt f'Lourdes g]al din l-g]a\i\a ufqajra missjoni maltija".[163]

ls-sena 1929 kienet wa]da ta' niket g]al dik il-missjoni maltija. ls-Somali batew minn [u] kbir g]aliex il-[urati, kemm-il darba, kielu I-u`u] tar-raba. In]arqet il-kappella ta' Gigiga. Mietu tliet missirijiet ta' missjunarji: fosthom, missier Fra {u\epp Caruana. Mietu wkoll Patri Filippu: il-kapu``in malti Superjur ta' I-istazzjon ta' Sofi, u \ew[ Sorijiet Fran[iskani Madre Rosa u Sor Marija Anna. G]alhekk, il-b\onn ta' missjunarji [odda, lejn il-bidu tas-sena 1930, in]ass dejjem i\jed.[164]

Minn meta Mons. De Piro kiteb IiI Patri An[ Mizzi li hu kien talab ]afna g]all-missjoni f'ri[lejn il-Madonna f'Lourdes, donnu waqa' s-skiet min-na]a tieg]u. Patri An[ kien qed jiktiblu, u baqa' ma jir`ievi l-ebda twe[iba. ll-Kapu``in issuspetta li hu kien qed idejqu \\ejjed bl-ittri li tant kienu qed jissikkawh biex jibg]at il-missjunarji. Fl-ittra tas-6 ta' Jannar, 1930, Patri An[ fakkru li ma satax jag]mel mod ie]or: "ll-Mulej g]allimna biex in]abbtu wkoll fuq it-tieqa, meta ma jift]ulniex il-bieb. Jiena, min-na]a tieg]i, biex inkun \gur li jisimg]uni nasal biex sa]ansitra nkisser kemm il-bieb kif ukoll it-tieqa".[165]

Dik is-sena 1930 donnha fet]et tieqa o]ra g]all-missjunarji maltin u g]awdxin. Patri An[ wera lil De Piro li ma kellux idum ma jkollu I-g]ajnuna ta' l-Isqof ta' G]awdex, Mons. Mikiel Gonzi, li kien be]siebu jibda jibg]at xi missjunarji fl-Abissinja. B'mod konfidenzjali, fl-istess ittra, Patri An[ issokta jg]idlu hekk: "Issa, li l-isqof Andrea Jarosseau offra l-missjoni somala lill-isqof Gonzi, jekk lilek ma nissikkakx jiena, \gur li ti[i mitlub mill-isqof ta' G]awdex. |gur li int ikollok tag]ti widen ta' xi wie]ed minna t-tnejn".[166]

Minn hawn, jibda aspett ie]or ta' I-istorja ta' din il-missjoni tal-Kapu``ini. Ma kienx possibbli li l-missjoni tin\amm mill-Kapu``ini we]idhom, spe`jalment min]abba I-fatt li I-Provin`ja Kapu``ina ta' Malta baqg]et ma tridx tag]milha tag]ha. G]alhekk, il-possibilta' ta' missjoni djo`esana tat xaqq ta' dawl lil dawk il-missjunarji li tant ]assew il-b\onn ta' g]ajnuna. L-ittra tas-6 ta' Jannar, 1930 tkompli hekk: "Jiena na]seb li din l-okka\joni tant sabi]a m'g]andhiex tintilef. It-twaqqif ta' missjoni djo`esana maltija jiswa biex il-kleru malti jitqanqal bl-im]abba lejn il-missjoni. Jiswa wkoll biex il-kleru juri kemm g]andu kwalitajiet tajbin, kemm tal-mo]] kif ukoll tal-qalb, u, fuq kollox, jag]ti prova tal-]e[[a tieg]u g]as-salvazzjoni ta' l-erwie]. G]alhekk, jekk l-lsqof jikkonsultak, int g]andek tfissirlu x'inhi l-]ajja missjunarja. Hu me]tie[ li l-Kleru Malti jsib l-isfog tieg]u, u jibg]at lil dawk li huma \ejda biex b'hekk dawn jag]mlu ]idma ta' siwi g]all-Knisja, g]all-erwie], u g]alihom infushom", u, aktar 'I isfel, ikompli jg]id: "Jekk il-Kleru Malti ma jilqax din il-]idma missjunarja, ifisser li g]andu b\onn li ji[i riformat".[167]

Meta nkitbet din I-ittra, Fra {u\epp kien g]adu kemm qam minn marda li, g]al \mien, kienet tefg]atu f'qieg] ta' sodda.[168] Imma hu g]adda g]all-a]jar u ra[a' beda I-korrispondenza tas-soltu mal-Fundatur. ll-kitbiet ta' Fra {u\epp, fl-ewwel xhur tas-sena 1930, juru li hu ma kienx jaf bil-proposta li saret lill-isqof Gonzi. F'im]abbtu lejn il-missjoni maltija, hu kien qed jara li "l-infern qieg]ed jag]mel kemm jifla] biex jiddistru[[ieha". Lilu deherlu wkoll li ma kienx ta' [id g]all-Maltin il-fatt li l-lsqof Jarosseau baqa' j\ommhom jiddependu minnu: "L-isqof ma jridx jerhina minn ta]t idejh".[169]

Patri An[, g]al ]afna xhur, ma semma xejn i\jed dwar il-proposta li saret lill-isqof Gonzi. Kollox juri li ma kien sar l-ebda pass 'il quddiem. lt-tama tieg]u, kif jidher fl-ittra tas-26 ta' Settembru, kienet g]adha fil-missjunarji tas-So`jeta' ta' San Pawl. Dan hu, aktar u aktar, g]all-fatt li dan il-Kapu``in ukoll iqisha b]ala s-So`jeta' Maltija wa]danija li g]andha g]an missjunarju: "It-triq lejn l-Etjopja, wara li jiena er[ajt lura minn Malta, infet]et bil-wasla fostna tal-wisq g]a\i\ Fra {u\epp. Se jasal ukoll it-tielet grupp. Imma, minn tliet snin 'il hawn, ma wasal l-ebda qassis; l-ebda katekista ie]or ta' Mons. De Piro ma qabad it-triq li nbdiet minn wie]ed ta' l-lstitut Missjunarju Malti: l-lstitut wa]dieni li hemm f'Malta bi skop missjunarju".[170]

ll-Vi`i Prefett kien qed jinteba] li kien hemm xi]a[a li kienet qed tag]laq it-triq g]al missjunarji [odda tas-So`jeta' ta' San Pawl. Hu ma satax jemmen li din ix-xi]a[a kienet [ejja mill-Fundatur innifsu g]aliex, bi provi tant `ari, hu deher dejjem mitluf wara ]idma missjunarja. Imma Mons. De Piro qatt ma fisser ma' Patri An[ liema diffikultajiet kienu qed jin]olqu. Hu kien iwieg]ed: imma, meta jasal i\-\mien li suppost jibg]at, kien jing]alaq fis-skiet bla ma jg]id xejn. G]alhekk, fis-26 ta' Settembru, 1930, Patri An[ issokta jg]idlu:"Ma nistax nifhem g]aliex qieg]ed ti`]adli b'mod assolut li libg]atli reli[ju\ ie]or tieg]ek, u fuq kollox, sa`erdot, waqt li jien tant ili nurik il-b\onn! G]addew tliet snin twal ]afna, li matulhom bqajt dejjem nistenna! ...G]aliex, Wisq Meqjum Monsinjur, inti donnok qed tag]milha ta' trux, u ma tridx tg]idli lanqas 'il g]aliex, wara tant weg]diet sin`ieri, abbandunajtni g]al \mien tant twil: ming]ajr g]ajnuna maltija li tag]tini s-sa]]a? L-Istitut tieg]ek twaqqaf g]all-missjonijiet; imma qieg]ed ji\viluppa f'Malta, u ma jridx jo]ro[ minn limiti tant `kejknin biex jie]u r-ru] tassew, u jag]mel dak il-[id li l-Mulej jistenna minnu".[171]

Il-Kapu``in kien konvint li Mons. De Piro kellu qalb missjunarja, u kien ukoll e\attament ta' l-istess ideal ta' dan il-Vi`i Prefett tal-Missjoni Maltija tas-SomaIja. Imma hu ried jibqa' jissikka 'l Mons. De Piro biex forsi dan jasal biex ig]idlu x'kienu 'l-ostakli li bdew jin]olqulu: "Jien inkellmek bis-sin`erita' kollha g]aliex naf tajjeb ]afna li x-xewqat u l-isforzi tieg]ek jaqblu perfettament ma' tieg]i. Imma hemm ostaklu li ma jistax jintrebah, u dan qieg]ed i\omm 'ir-reli[ju\i tieg]ek fuq il-bi``a g\ira tag]na li di[a' hi evan[elizzata minn rigment ta' qassisin. Jiena ma nafx x'inhu dan l-ostaklu. Imma jiena `ert fuq li `ert li l-ostaklu qieg]ed hemm. Li kieku ma kienx hekk, int ma kontx t]allini abbandunat g]al tliet snin".[172]

L-ittra tant qawwija tkompli hekk: "Xi]add qed jag]tik il-parir ]a\in biex ma tag]tix ka\ ta' suppliki ta' bla waqfien min-na]a tieg]i, u lanqas tal-weg]diet tieg]ek stess tas-sena 1926. Imma, jekk inti m'intix de`i\ li tabbanduna g]al kollox il-missjoni tag]na fost is-Somali, isma' kliemi. Hi missjoni li tat prova `ara ta' kemm hi ]ajja. Fi tliet snin, twaqqfu tliet djar [odda. {ejna wkoll mitlubin biex nift]u djar f'seba' re[jonijiet diversi u mbieg]da, ming]ajr ma stajna mmorru g]ax ma g]andniex 'il min nibg]atu. G]alhekk, ner[a' ng]idlek, jekk ma intix de`i\ li titlaqni, ismag]ni, din id-darba, u ibg]atli qassis tieg]ek flimkien mas-sorijiet li se jitilqu bejn it-2 u l-4 ta' Novembru li [ej... Nitolbok, g]alhekk, g]arkubbtejja u bid-dmug] f'g]ajnejja, jekk inti t]obb tassew 'il din il-missjoni u jekk inti lest li tissagrifika ru]ek g]aliha, ti`]dilniex sa`erdot tieg]ek, li jkun ta' ]ila, [eneru\, u ubbidjenti g]as-Superjuri. G]andna b\onnu, b'mod spe`jali, issa, f'dan il-waqt tassew de`isiv g]all-futur tal-missjoni tag]na".[173]

E\attament f'dak i\-\mien, kienet qed tixtered ix-xnieg]a li xi wie]ed mir-reli[ju\i tas-So`jeta' ta' San Pawl ma kellux idum ma jasal fis-SomaIja. Fid-19 ta' Settembru, 1930, lil De Piro kitiblu l-Kapu``in Fra Gwann Xuereb, u qallu: "Illum waslitli a]bar li farr[itni. Smajt li wie]ed mir-reli[ju\i tieg]ek g]andu jasal flimkien mas-sorijiet biex jibqa' mag]na. A]na nifir]u bil-wasla tieg]u fostna".[174] Imma ma satax ikun tag]rif e\att g]aliex Patri An[ ma kien jaf b'xejn. Meta, imbag]ad, Patri An[ ra li Mons. De Piro ma we[ibx lanqas kelma wa]da biss dwar jekk kienx se jibg]at xi sa`erdot, hu wasal g]all-konklu\jonijiet tieg]u. Fl-ittra tat-2 ta' Di`embru, 1930, hu kitiblu: "ls-skiet tieg]ek jikkonfermali li l-Ar`isqof Caruana ma ppermettilekx u mhux qieg]ed jippermettilek li tissagrifika r-reli[ju\i tieg]ek g]all-missjoni tag]na. Nag]rnel im]atra ta' ]amsin lira li qed ng]id il-veru".[175]

Fl-istess ittra, ing]ata b'mod konfidenzjali, xi tag]rif dwar il-proposta li l-lsqof Jarosseau kien g]amel lill-Isqof Gonzi ta' G]awdex: "L-Isqof Andre Jarosseau offra l-missjoni tas-Somalja lill-Isqof Gonzi. Dan wie[bu li jkun a]jar li ti[i fdata lid-djo`esijiet ta' Malta u G]awdex flimkien. Imbag]ad, l-Isqof Jarosseau g]amel l-isless offerta li\-\ew[ lsqfijiet ta' Malta u G]awdex flimkien. Imma di[a' g]addiet kwa\i sena u g]adna lanqas ma nafu jekk l-Ar`isqof Caruana r`eviex l-ittra ta' l-isqof Jarosseau".[176]

G]alkemm is-So`jeta' ta' San Pawl kienet tag]mel mill-Isqof ta' Malta, tul is-sena 1930, donnu aktar kien possibbli li jsir ftehim mad-djo`esi ta' G]awdex biex jintla]aq I-g]an missjunarju. Waqt li d-djo`esi ta' Malta ma reditx tintrabat mal-Missjoni tas-Somalja, xi passi `kejknin kienu saru min-na]a tad-djo`esi ta' G]awdex. G]alkemm ma nafux jekk l-Isqof Mikiel Gonzi kienx avvi`ina 'l Mons. De Piro, fis-SomaIja di[a' kienet tressqet il-proposta kif i\-\ew[ djo`esijiet ta' Malta u G]awdex flimkien mas-So`jeta' ta' San Pawl setg]u ja]dmu bi pro[ett wie]ed. Hu `ert li l-lsqof Gonzi ma riedx jid]ol g]al dik il-missjoni, jekk ma tid]olx id-djo`esi ta' Malta wkoll. Dawn huma I-kelmiet ta' Patri An[, fit-2 ta' Di`embru, 1930: "L-isqof Gonzi di[a' kien ]abbar g]aqda fl-isforzi tad-djo`esijiet ta' Malta u G]awdex flimkien ma' dawk ta' l-lstitut tieg]ek ta' San Pawl. Imma, g]a\i\ Mons. De Piro, is-skiet ta' l-Ar`isqof Caruana kkomprometta kollox, u qieg]ed jikkomprometti b'mod gravi l-futur ta' din il-missjoni maltija. Ma nistax infissirlek kif skiet ta' din l-g]amla, f']a[a tant gravi, qieg]ed i[eg]ilni tant nibki. Illum, qieg]ed niktiblek dan sabiex tkun taf kemm ]dimna, l-lsqof Andrea Jarosseau u jiena, biex nag]tu bidu g]al missjoni djo`esana maltija fis-Somalja. U dan g]amilnieh b'diffikultajiet min-na]a tal-Fran`i\i li jg]ixu hawn".[177]

Kif, \mien qabel, Mons. De Piro ntbag]at b]ala messa[[ier g]and il-Kapu``ini Maltin biex i]e[[i[hom g]all-missjoni, din id-darba, Patri An[ bag]tu g]and l-Ar`isqof Caruana. Wara li mieg]u tkellem b'mod `ar ming]ajr ma ]eba kulma kien i]oss, il-missjunarju kapu``in, fl-ittra tat-2 ta' Di`embru, qallu: "Jiena kellimtek b'mod `ar. Imma inti g]andek tkun prudenti u mimli karita' fil-kliem li tg]id lill-Ar`isqof Caruana. Hu \gur li g]andu r-ra[unijiet tieg]u biex mexa b'dak il-mod. F'din i`-`irkustanza, hu dmir tieg]i li lilek, Reverendissmu Mons. De Piro, nawtorizzak titkellem f'ismi ma' l-Ar`isqof Caruana. Int g]andek titolbu twe[iba li biha jidde`iedi jekk ja``ettax il-proposta ta' l-lsqof Jarosseau. Ag]mel minn kollox biex tispira fidu`ja fl-Ar`isqof tag]na, u kkonvin`ih li \-\ew[ sezzjonijiet tal-kleru tag]na ta' Malta u G]awdex g]andhom f'idejhom il-mezzi kollha biex imexxu 'I quddiem l-opra evan[elika fit-territorju tas-Somalja fl-Abissinja....Dan jistg]u jag]mluh bil-g]ajnuna ta' l-lstitut 'Is-So`jeta' ta' San Pawl'. Flimkien, jistg]u jag]mlu opra kbira li timmeritalhom ]afna vokazzjonijiet sa`erdotali g]a\-\ew[ g\ejjer. L-Isqof Gonzi hu lest biex jid]ol g]al dan. L-Istitut ta' San Pawl ukoll hu lest g]al dan. Hu bi\\ejjed li jkun hemm il-kooperazzjoni, li na]seb li ma g]andhiex tonqos. G]allanqas ming]andek, jiena nistenna twe[iba".[178] Imbag]ad, fl-awguri tal-Milied, permezz ta' kelmtejn, miktubin fid-9 ta' Di`embru, 1930, Patri An[ tenna I-kelmiet li tant kien ilu jg]idhom: "Nitolbok mill-[did biex t]ejji g]allanqas sa`erdot u fratell, u tirran[a b'`ertu mod li, fi\-\jara tieg]i f'Malta, li ma ndumx ma nag]milha, jiena nkun nista' nehodhom mieg]i".[179]

Filwaqt li s-sena 1929 dehret wa]da ta' niket g]all-missjoni tas-SomaIja, is-sena 1930 kienet wa]da ta' fer]. G]all-ewwel darba, huma kellhom sa`erdoti [odda. Kien numru kbir g]al art ta' missjoni. Qaddsu seba' sa`erdoti, u kienu kollha indi[eni. Dan il-fer] kabbar I-ie]or tal-wasla tal-]ames sorijiet terzjarji fran[iskani li kienu marru minn Malta. Tabib fran`i\, terzjarju fran[iskan, telaq ukoll kollox, u mar jiddedika I-kumplament ta' ]ajtu f'dik I-art ta' missjoni. Fis-seminarju tal-missjoni kien hemm ukoll \ew[ studenti maltin, Vin`enzo Bu[eja u {iovanni Micallef; dawn bdew jit]ejjew biex isiru missjunarji.[180] Fra {u\epp ukoll fera] flimkien ma' Mons. De Piro, talli s-So`jeta' ta' San Pawl kellha x-xorti li tara sa`erdot [did: "Dejjem nie]u pja`ir nisma' bil-progress tal-Kumpanija g]a\i\a tieg]i, u aktar f'dawn il-[ranet li smajt bin-novell Fran[isku Saverju".[181]

Filwaqt li mis-SomaIja kienu qed jaslu I-proposti ta' kollaborazzjoni bejn id-djo`esijiet ta' Malta u G]awdex u s-So`jeta' ta' San Pawl, fl-10 ta' Frar, 1931, Mons. De Piro kiteb kelmtejn fil-qasir, u, fl-istess ]in misterju\i, g]alkemm wie]ed jista' jissopponi x'ried ig]id: "Min ine]]i \-\errieg]a li tkun in\erg]et, ma jistax jittama li g]ad jasal jum il-]sad".[182] Huma kelmiet mimlijin imrar li juru li Mons. De Piro kien qed isib diffikultajiet kbar biex i\omm fis-So`jeta' tieg]u lil dawk li di[a' kienu ]addnuha. Huma kelmiet li juruna li xi]add kien qed jipprova je]odlu dawk il-vokazzjonijiet li hu kien \era' b'tant sagrifi``ji. Imma t-twe[iba ta' Patri An[, li ftit sata' jkun jaf mill-[rajjiet li ma kenux qed jixxandru fil-bera], xejn ma kienet ta' fara[ g]al Mons. De Piro. Bi twe[iba iebsa g]al dik l-espressjoni ta' De Piro, il-Kapu``in wie[eb: "Forsi, i\-\errieg]a f'Malta ma tatx il-frott? Dan il-frott jidher mill-fatt li int stajt tie]u f'idejk il-]sieb ta' tant djar [odda. Il-frott kien destinat g]all-missjonijiet, waqt li qed isir u\u minnu f'Malta. Dan hu n-niket tieg]i li fih jien ma nistax nissabbar. Imma l-Mulej g]ad ig]inna lit-tnejn meta jiena nkun mieg]ek f'Malta. Int ikollok tag]mel is-sagrifi``ju li ili erba' snin nitlobulek. Sa minn dak i\-\mien, li di[a' jidher tant imbieg]ed, int ilek tweg]edni. U jiena nibqa' ma ninsiex g]aliex hemm fin-nofs il-[id ta' l-erwie]".[183] Imma min g]ex dawk i\-\menijiet jaf tajjeb kemm kienu kbar id-diffikultajiet ta' De Piro u jaf ukoll li hu, biex ma jonqosx mill-g]aqal, kien jippreferixxi li jitkellem b'nofs kliem. Dak li jg]a[[ibna hu I-fatt li Patri An[, aktar ma jinteba] bid-diffikultajiet kbar ta' Mons. De Piro, aktar beda jkabbar it-talbiet tieg]u. Wara li xtaq sa`erdot, hu ma damx ma beda jrid sa`erdot u fratell. Meta ra li De Piro qed isib id-diffikultajiet biex jibg]at 'il xi]add, Patri An[ waqaf xi ftit mis-suppliki tieg]u; imma, imbag]ad, meta g]addew ftit xhur ta' skiet fis-sena 1931, hu rdoppja t-talba tieg]u. Din hi silta mill-ittra tas-17 ta' {unju, 1931: "Nitolbok tippreparali \ew[ sa`erdoti u \ew[ fratelli koadjuturi, li jkunu [eneru\i fis-servizz tag]hom g]all-erwie]. In]e[[ek ukoll biex lill-iltiema tieg]ek tqanqalhom ]alli jitolbu ]afna u ]afna g]al tant intenzjonijiet tieg]i".[184]

Madankollu, Fra {u\epp beda josserva li Patri An[, fl-entu\jasmu tieg]u, ma kienx qed jing]o[ob minn kul]add. Filwaqt li, sa ftit qabel, I-ittri ta' Fra {u\epp kienu mimlijin tif]ir g]al dan il-Vi`i Prefett, kwa\i ]abta u sabta, hu beda jixtieq li l-missjoni titmexxa minn xi Kapu``in ie]or. Fra {u\epp, li tant kien jixtieq li s-So`jeta' ta' San Pawl ikollha missjunarji o]rajn, fl-ittra tad-9 ta' Setlembru, 1931, jag]ti dan il-parir lil Mons. De Piro: "Padre, il-parir li nag]tik jien hu li g]alissa ma tibg]at lil ]add. Biex ng]idlek `ar l-affarijiet kif inhuma.... Patri An[ ma jaf imexxi xejn, u l-affarijiet jag]milhom b]at-tfal, bla ma ja]sibha darbtejn. Hu dejjem b'xig]aw[, u kultant kbir".[185] Minkejja dan, fl-awgurju tieg]u tal-Milied, miktubin fuq kartolina waqt vja[[ fuq il-vapur Baradine, fil-Ba]ar I-A]mar, fit-3 ta' Di`embru, 1931, Patri An[ ittama li De Piro lesta g]allanqas sa`erdot u fratell g]all-missjoni.[186]

ls-sena 1931 g]alqet bil-[ublew tad-deheb tas-sa`erdozju g]all-Isqof Jarosseau. ll-Maltin, bejn kapu``ini (sa`erdoti u fratelli), seminaristi, membru tas-So`jeta' ta' San Pawl, u sorijiet wasslu g]al 14.[187] Patri {wakkin ukoll, bl-ittra tal-31 ta' Di`embru, 1931, stqarr ma' De Piro li I-personal malti kien beda jsir dejjem i\jed importanti. Dan Patri {wakkin tqieg]ed b]ala Superjur tal-Missjoni ta' {i[i[a, u b'hekk ]alla g]al kollox mis-seminarju tal-missjoni galla. Hu ssokta jg]id: "B'hekk, a]na l-Maltin missjunarji qed na]dmu flimkien fil-g]alqa li l-Mulej ried jafda lill-ulied ta' San Pawl".[188]

Din I-ittra ta' Patri {wakkin fissret li Patri An[ spi``a minn Superjur ta' dik il-missjoni maltija. Imma hu, xorta wa]da, kien g]adu l-Vi`i Prefett. Fra {u\epp, li kien ]ass il-b\onn tal-bidla, ikkummenta dwarha, u ra li kellha tkun ta' [id. Dan il-kumment g]amlu f'ittra li kiteb lil De Piro fis-26 ta' Frar, 1932.[189]

Fl-ewwel ittri li baqg]u jinkitbu bejn Mons. De Piro u Patri An[ Mizzi, tul is-sena 1932, ma tissemmiex it-talba dwar il-missjunarji li kienu mixtieqa. Imma Patri {wakkin, b]ala s-Superjur il-[did, ma naqasx li jag]mel tieg]u I-istess suppliki li kienu saru minn Patri An[. ld-differenza hi li Patri {wakkin ma ju\a qatt il-kelmiet qawwija ta' Patri An[. Imma l-ewwel ittra ta' Patri {wakkin li titkellem dwar dan I-argument fiha talbiet partikulari. Hu wera li xtaq xi kwalitajiet fil-fratell li kien jistenna ming]and Mons. De Piro. L-ittra bit-talba ta' sa`erdot u fratell hi tat-22 ta' Mejju, 1932. Fost I-o]rajn, fiha dawn il-kelmiet: "B]alissa, meta l-Mulej qed jitf]ilna t-triq biex nippenetraw i\jed f'din l-art ta' missjoni tas-Somalja, is-sa`erdoti a]na tassew ftit. Monsinjur, li kieku int tkun tista' tissagrifika g]alina wie]ed mis-sa`erdoti tieg]ek, l-g]ajnuna tieg]u tkun wa]da li ma tistax titfisser bil-kliem. G]andu mnejn li, quddiem b\onn tant kbir, l-lmg]allem Divin ikellmek fil-qalb tieg]ek. Monsinjur, jiena naf li int tie]u ]sieb ]afna ta' din il-missjoni. G]alhekk, mieg]ek nixtieq nifta] qalbi u ng]idlek il-pro[etti tieg]i. Jiena nixtieq (u l-Isqof Jarosseau ja]sibha b]ali) nifforma banda mu\ikali `kejkna. Biex inkun sin`ier, ]sibt li wie]ed mill-Fratelli tal-Kongregazzjoni tieg]ek ikun jista' jie]u din l-opra f'idejh. G]alik, tkun ]a[a ]afifa li tipprepara wie]ed permezz tal-banda li g]andek f'San {u\epp. Hawn f'{i[i[a, g]andna b\onn ukoll ta' skola li tg]allem xog]lijiet ta' arti u s-snajja. Ming]ajr din l-iskola ma nistg]ux ng]addu... Is-Somali g]andhom [ibda kbira g]ax-xog]ol; imma ma tantx g]andhom ]ajra g]ax-xog]ol ta' l-eg]lieqi li hu tant me]tie[. Skuzani talli ktibtlek dan. Imma dan g]amiltu bil-fehma li, [urnata, ni[i meg]jun tassew minnek li g]andek qalb tant twajba u li taf t]obb".[190]

Fit-8 ta' {unju, 1932, Fra {u\epp fisser lil De Piro kemm kienet sejra a]jar il-missjoni bit-tmexxija ta' Patri {wakkin.[191]

Minn ittra li kiteb Mons. De Piro lil Patri An[ Mizzi, u li waslet f'idejh f'dak i\-\mien li hu kien spi``a minn Superjur, naslu biex inkunu nafu x'kienet wa]da mir-ra[unijiet li min]abba fiha Mons. De Piro kien qed isibha diffi`li biex jibg]at missjunarji fis-Somalja. Il-missjoni maltija tas-SomaIja kienet ti[bor fiha ]ames stazzjonijiet: {i[i[a, {ibuti, Sofi, Bursum, u ie]or li kien fqir ]afna f'Golol`ia. Mons. De Piro \gur li kien qed jittratta I-ka\ tal-missjoni ma' I-Ar`isqof Caruana, u I-Ar`isqof flimkien mal-Fundatur waslu g]all-konklu\joni li I-missjunarji tas-So`jeta' ta' San Pawl jintbag]tu s-SomaIja jekk huma jkollhom f'idejhom stazzjon f'dik I-art ta' missjoni. Ma jidhirx li, fil-bidu, Mons. De Piro talab xi stazzjon partikulari. B'mod g]aqli, hu fisser il-ka\ ma' Patri Mizzi biex is-supplika tas-So`jeta' ta' San Pawl titressaq quddiem l-lsqof Jarosseau. Patri An[ ma kienx kuntrarju g]al dan. Billi kien g]adu l-Vi`i Prefett, hu xorta wa]da ]a f'idejh dik il-bi``a xog]ol. Lejn I-a]]ar ta' Mejju, 1932, Patri An[ mar Harrar, u talab lill-Isqof biex lis-So`jeta' ta' San Pawl jag]tiha stazzjon b'distrett ta' 40 kilometru fit-tul, u madwar 40 o]ra fil-wisg]a. Kif kiteb I-istess Patri An[, dak it-territorju kien ]afna i\jed mill-kobor ta' Malta.

L-Isqof Jarosseau malajr ]aseb biex jag]ti {i[i[a lis-So`jeta' ta' San Pawl. Patri An[ in]asad b'dik il-proposta g]aliex l-istazzjon ta' {i[i[a kien I-aktar wie]ed importanti, u kien meqjus b]ala I-post kapitali tal-missjoni maltija. Minn kif wassal id-diskors I-istess Patri An[, kien hemm nuqqas ta' ftehim bejn l-lsqof u dawk il-Kapu``ini Maltin, u l-lsqof sa]ansitra qal li ma riedx lanqas wie]ed minn dawk il-Kapu``ini li kien hemm. Patri An[ ]adha bi kbira g]ax kien ilu ]ames snin ja]dem biex jie]u Kapu``ini Maltin fl-Afrika ]alli jifforma dik il-missjoni. Kollox kien sar bi ftehim ma' dan l-lsqof Kapu``in. Imma, f'din i`-`irkustanza, lil Patri An[ hu ordnalu biex ma jie]u minn Malta l-ebda missjunarju f'isern l-lsqof. Kliem l-lsqof wera li hu ried jibni I-missjoni bl-istudenti li kien hemm fis-seminarju, u ma kellux il-fehma li jag]tiha xi indipendenza mill-missjoni galla tal-Fran`i\i. Patri An[ ipprova jfisser lil Mons. De Piro li dak l-lsqof ma kellu l-ebda ]sieb li jimxi id f'id mal-Maltin. L-im[iba tieg]u, fil-fehma ta' Patri An[, kienet I-istess b]al dik ta' I-Ar`isqof Le Maitre ta' Tunes.[192]

Imbag]ad, tfisser lil Mons. De Piro g]aliex l-lsqof Jarosseau ried jag]ti f'idejn is-So`jeta' ta' San Pawl {i[i[a, il-post prin`ipali tal-missjoni somala. L-Isqof kien jaf li s-So`jeta' ta' San Pawl ma kellhiex missjunarji bi\\ejjed biex tie]u f'idejha d-djar kollha li kienu mi\mumin mill-Kapu``ini f'Malta. Dejjem fil-fehma ta' Patri An[, l-lsqof kien sejjer i\omm ta]t il-]akma tieg]u 'I dik il-missjoni somala sakemm is-So`jeta' ta' San Pawl ikollha l-possibilta' li tibg]at mhux anqas minn 6 sa`erdoti, xi fratelli, u xi 16-il soru. Patri An[ kitiblu hekk lil De Piro: "Kif jista' ji`]adli t-tmexxija ta' din il-missjoni somala wara li jiena [ibtlu hawn 2 patrijiet kapu``ini Maltin tal-provin`ja ta' Toulouse, sa`erdot, 19-il soru, fratell kapu``in, fratell tas-So`jeta' ta' San Pawl, 10 studenti seminaristi, u 5 fratelli terzjarji. }adt ]sieb ukoll biex ]ajjart lill-kapu``ini Maltin ]alli forsi ja``ettaw din il-Missjoni Somala".[193]

L-eg]luq ta' din I-ittra juri wkoll li Patri An[ kien qed jittratta ma' Mons. Gonzi, l-lsqof ta' G]awdex. Kollox juri li hu ma kien qed jistenna xejn i\jed mill-pulitka fran`iza li tant kienet qed tiddomina f'dik in-na]a ta' I-Afrika. Dawn huma xi kelmiet tieg]u: "Nitolbok taqra dawn l-affarijiet kollha lill-Isqof Gonzi, u li titolbu li jitkellem dwar il-ka\ mal-Kongregazzjoni tal-Propaganda. Dan ag]mlu malli jiena ninfurmak li l-Ordni qaddis tag]na, il-Kapu``ini, ma sata' jag]mel xejn mal-Gvern Fran`i\. Wara kollox, dan kollu ma hux ]lief bi``a pulitka tal-Fran`i\i". F'dak i\-\mien, Patri An[, g]alkemm ma kienx g]adu s-Superjur ta' {i[i[a, xorta wa]da kien g]adu Amministratur Appostoliku - Delegat. L-Isqof Jarosseau ma riedx ja``etta d-dimissjoni tieg]u.[194]

Mons. De Piro, f'ka\ tant serju, ma satax jie]u de`i\joni bil-g]a[[la. Hu kien jisma' 'l diversi persuni qabel ma jie]u de`i\joni. Fl-istess \mien, Fra {u\epp, fl-ittra tad-19 ta' {unju, 1932, kiteb hekk dwar Mons. De Piro: "Jiena, li ili 20 sena mieg]u, naf bi\\ejjed kemm hawa e\att fl-affarijiet tieg]u".[195]

De Piro kien imba\\a' mill-offerta ta' l-Isqof Jarosseau g]aliex Fra {u\epp, li kien g]adu ma jaf xejn b'dak li kien qed isir, kitiblu hekk: "ll-missjoni sejra tajjeb ferm ta]t it-tre[ija tal-]abrieki Patri {wakkin. ll-personal tag]ha hu kuntent ferm bih. Illum stess, ir`evejt tliet ittri, li ]allewni kuntent ]afna, bin-notizzji tajbin li tawni fuq stazzjonijiet o]ra. Jalla l-Bambin jag]tih l-g]ajnuna u l-forzi biex ikolli x-xorti, qabel ma mmut, li naraha ffurmata din l-imsejkna missjoni somala".[196]

Dan juri li, fil-fehma ta' Fra {u\epp, il-Kapu``ini Maltin kienu qed imexxuha tajjeb 'il dik il-missjoni. G]alhekk, hu b'mod indirett qal lil De Piro li, g]all-[id tal-missjoni, ma kellux jid]ol fl-Abissinja minflok il-Kapu``ini Maltin, imma flimkien mag]hom. Fra {u\epp innifsu ma damx ma sar jaf imma b'mod ine\att bit-talba li g]amel De Piro lill-Isqof Jarosseau. L-Isqof kien tkellem ma' o]rajn g]aliex it-tag]rif wasal g]and Fra {u\epp ming]and il-Kapu``in Patri Pawl. Fra {u\epp fisser il-fer] tieg]u ma' De Piro, fl-ittra tal-11 ta' Awissu, 1932: "Patri Pawl, ftit ilu, kitibli, fejn qalli li t]addet ma' l-Isqof, u qallu li Mons. De Piro talab bi``a mill-Abissinja daqs Malta biex ja]seb g]aliha hu. }adt pja`ir ferm ta' l-idea famu\a tieg]ek. Kif qalli, l-Isqof hu kuntent".[197] ld-dettalji ta' l-ittra ma jaqblux ma' ta' dik li kiteb Patri An[. Fil-fatt, hawn jidher li l-Isqof Jarosseau kien qed ja]seb biex jag]ti lil De Piro dak li, waqt diskussjoni s]una, kien ipproponielu Patri An[ innifsu. Imma hi ittra li tikkonferma kemm De Piro kien tassew qed ja]seb biex jibg]at missjunarji o]rajn.

Meta nteba] li I-affarijiet kienu ]ar[u fil-bera], u b'mod ine\att, kien hemm b\onn li Mons. De Piro ji``ara kollox ma' Fra {u\epp sabiex dan, b]ala I-membru tas-So`jeta' ta' San Pawl li kien fuq il-post, ikun jaf I-affarijiet kif kienu. Barra minn hekk, hu ried li Fra {u\epp jisma' minn fomm l-lsqof innifsu kif kienet is-sitwazzjoni. L-ittra tal-11 ta' Awissu damet sewwa ma waslet Malta. Mons. De Piro ma we[ibx g]aliha ]lief wara xahrejn. Imma, billi t-twe[iba tieg]u hi wa]da importanti f'kull kelma tag]ha, hu ried i\omm kopja tag]ha biex ikun jista' jara jekk Fra {u\epp iwe[bux g]al kollox. Din hi l-ittra tal-10 ta' Ottubru, 1932, u hemm b\onn li nkunu nafu b'kull kelma li fiha.

lr`evejt l-ittra tieg]ek tal-11 ta' Awissu fejn g]edtli illi l-isqof qal lil Patri Pawl illi jiena xtaqt bi``a mill-Abissinja daqs Malta biex na]seb g]aliha.

Mela, issa ng]idlek l-affari kif kienet. Billi l-opra tag]na sa issa hi mmexxija g]al hemm, u \-\mien dejjem qed joqrob biex warajk ji[i xi]add ie]or, jiena ktibt lil Patri Mizzi, u staqsejtu kif sejrin inkunu ttrattati, meta jasal il-waqt u ni[u. Billi r-risposta ma qeg]ditnix il-kwiet, er[ajt ktibtlu, u tlabtu li g]allanqas jag]tuna dar bil-fini; permezz tieg]ek, inkunu nistg]u n]ejjuha biex min jasal isib post li jilqg]u. Naf ben tajjeb illi, fil-missjoni, hemm il-privazzjonijiet. I\da min huwa ras b]ali g]andu ja]seb g]all-o]rajn. U l-bi``a tieg]ek illi, wara ]ames snin, g]adek bla saqaf, ma tag]tina l-ebda kura[[. Min jifhem qalli li din id-dar, biex tkun opra soda, I-lsqof g]andu jag]tihielna bil-permess ta' Ruma. I\da jiena, f'dil-bi``a, ma ninda]allux, g]ax jiena perswa\ illi huwa be]siebu jag]mlilna ta' missier.

In-ne`essita' illi l-Kumpanija jkollha dar tag]ha hija `ara. G]alhekk, issa t]addet ma' min jidhirlek inti. Jew Patri Mizzi jew Patri Pawl, jew Patri {wakkin jag]mlulek ta' interpreti ma' l-lsqof, u, kemm tista', ibg]atli risposta `ara.

Jiena, ta' din l-ittra, sejjer in\omm kopja, g]albiex inkun nista' nara rrispondejtnix g]aliha jew ]ri[tx mill-argument.

Itlob il-benedizzjoni g]alija u g]all-Kumpanija lill-Isqof. Selli g]al Patri An[ u g]al kul]add, u bil-qalb kollha nbierkek.

Mons. De Piro, li kellu natural li jemozjona ru]hu ]afna, kien donnu bla sabar jistenna t-twe[iba g]al din l-ittra. Fl-a]]ar ta' l-ittra, hu ra[a' \ied: "Mela, nistenna ming]andek ir-risposta ta' l-Isqof".[198]

Malli Mons. De Piro bag]at din I-ittra, hu r`ieva \ew[ ittri o]ra mis-SomaIja, li kienu ntbag]tu fuq xahar qabel. Hu zgur li l-importanza ta' dawn i\-\ew[ ittri kompliet ]awdet 'il Mons. De Piro. Imma, min-na]a I-o]ra, hu fera] ukoll talli kienu kkalmaw `erti problemi bejn l-lsqof Jarosseau u Patri An[ Mizzi.

L-ewwel ittra hi ta' Patri An[ Mizzi, u nkitbet fl-4 ta' Settembru, 1932. Kien g]adu kif miet Patri Irinew: missjunarju kapu``in li ta ]ajtu g]all-]idma missjunarja. L-isqof Jarosseau ]a I-okka\joni ta' dan biex mar i\ur b'mod uffi`jali, f'vizta pastorali, id-djar tal-Kapu``ini fis-SomaIja. Kienet vizta li saret g]al g]arrieda, u Patri An[ laqg]u bil-[ieh kollu li kien jist]oqqlu, tant li l-lsqof innifsu baqa' sodisfatt ]afna.

ld-de`i\joni ta' l-lsqof kienet g]adha li jag]ti I-missjoni maltija f'idejn Mons. De Piro. Dak li [ie ``arat hu li d-donazzjoni ma kellhiex tkun lis-So`jeta' ta' San Pawl biss, imma wkoll li\-\ew[ djo`esijiet ta' Malta u G]awdex. Imma Mons. De Piro kellu jittratta kollox b'mod uffi`jali f'isem kul]add.[199]

ll-vizta pastorali ta' l-lsqof Jarosseau fis-SomaIja, f'Awissu, 1932, waqqg]et id-diskors fuq Mons. De Piro, u fuq il-futur ta' dik il-missjoni maltija. Mill-ittra ta' Patri An[ ta' l-4 ta' Settembru, 1932, jidher g]all-ewwel darba li Mons. De Piro [ie mistieden biex imur i\ur 'il dik il-missjoni: "Mons. Jarosseau qieg]ed jistenniek bla sabar, u ittama li inti [[iblu \ew[ sa`erdoti u Fratell".[200]

Patri An[ \ied jikteb: "Jiena ner[a' ng]idlek li a]na l-Kapu``ini ]dimna g]al ]utna l-Kapu``ini ta' Malta. Imma l-lsqof Jarosseau baqa' tal-fehma li jag]tiha lilek din il-missjoni somala, u mhux lill-Kapu``ini Maltin".[201] Patri An[, hawnhekk, tah parir ta' veru ]abib dwar ka\ li hu, fil-fond ta' qalbu, ma satax jaqbel mieg]u: "Dan hu l-parir tieg]i ta' ]abib: Jekk t]oss li g]andek tilqa' dawn id-dispo\izzjonijiet favur il-Kongregazzjoni min-na]a ta' l-lsqof Jarosseau, int g]andek i[[ib mieg]ek il-weg]da uffi`jali ta\-\ew[ lsqfijiet tag]na ta' Malta u G]awdex. Dawn g]andhom iweg]du li jg]inuk billi jag]tu f'idejk il-vokazzjonijiet missjunarji kollha, li jippre\entaw ru]hom quddiemek sabiex dawn jintbag]tu f'din il-missjoni futura. Dan ise]] jekk ir-rieda t'Alla hi li jsir dak li jrid l-Isqof Jarosseau".[202]

Il-Kapu``in ried juri lil Mons. De Piro li hu ma riedx ]lief il-[id tal-missjoni, u g]alhekk kien sejjer jibqa' ]abib u kollaboratur tieg]u: "Min-na]a tieg]i, jiena ma inhix sejjer inkun tant qalbi ]a\ina b'mod li n]assar il-futur tal-Kongregazzjoni tieg]ek. Jekk il-Mulej irid jag]tik din il-missjoni tas-Somalja, kun `ert li jiena nibqa' ng]inek, b'kull mod possibbli. Jiena ma rridx infittex ]lief 'l Alla u l-erwie] li g]alih huma tant eg]\ie\. Nittama li Alla jag]tina l-grazzja li naraw imwaqqfa din il-missjoni maltija, u tkun fdata kompletament f'idejn il-Maltin".[203]

Patri An[ issokta jfisser lil De Piro l-vanta[[i li kien se jsib f'missjoni li di[a' kienet g]amlet l-ewwel passi tag]ha: "M'hemmx b\onn ng]idulek, jekk inti tie]u f'idejk din il-missjoni tas-Somalja, it-terzjarji fran[iskani kollha, kemm studenti kif ukoll fratelli koadjuturi, ikunu mieg]ek, u minn qalbhom joqog]du g]al dejjem g]all-ordnijiet tieg]ek. ls-sorijiet maltin ukoll isiru jiddependu minnek g]al dejjem. Barra minn hekk, a]na, it-tliet patrijiet kapu``ini maltin, nibqg]u b]al mislufin lilek mill-Isqof Jarosseau g]al dak i\-\mien li jkun me]tie[ biex 'il dawk li jaslu g]all-ewwel darba n]arr[uhom fil-]idma ta' appostli tas-Somali. Dawn huma vanta[[i li wie]ed g]andu jqishom, u ]aqqhom li ji[u apprezzati".[204]

Fl-a]]ar ta' I-ittra, Patri An[ feta] g]ajnejn De Piro billi ra[a' fakkru kollox fil-qasir, issikkah biex ifittex jitlaq minn Malta ]alli d-dispo\izzjonijiet ta' l-Isqof ma jitbiddlux, sa]aq mieg]u biex jie]u g]allanqas sa`erdot u fratell, u, malli jasal, jinqeda bi-istess Patri An[ biex jittratta a]jar ma' l-Isqof Jarosseau.[205]

Fl-ittra, imbag]ad tas-7 u t-8 ta' Settembru, Patri An[ ra[a' rrepeta kollox fil-qasir, u \ied biss: "Malli int tkun ]adt id-de`i\joni tieg]ek, iktibli. Inti stess, malli tkun se titlaq, ikteb lill-lsqof Jarosseau biex i]allini ni[i niltaqa' mieg]ek, u nwasslek sa {ibuti. B'hekk, inkunu nistg]u niftiehmu flit flimkien dwar x'g]andu jsir. Niltaqg]u ma ndumux".[206]

Fra {u\epp ukoll kien jaf li Mons. De Piro kien bil-]sieb li jmur is-SomaIja. Kien hu li nforma lil Patri {wakkin. Imma dan il-Kapu``in, fl-ittra tieg]u tat-18 ta' Settembru, 1932, kien jaf ukoll li I-missjoni tal-Maltin kellha rnnejn taqa' kollha kemm hi f'idejn Mons. De Piro. Dawn huma I-kelmiet ta' Patri {wakkin: "Fra {u\epp, [img]atejn ilu, kellimni u qalli li int kellek tiktibli dwar il-vja[[ li tixtieq tag]mel biex i\\ur din il-missjoni somala. A]na nittamaw li dan il-vja[[ isir malajr g]aliex, skond il-parir fqajjar tieg]i, dan ikun interessanti g]alik u ta' [id g]all-missjoni somala. Jiena tkellimt dwar dan il-vja[[ ma' l-Isqof Jarosseau, u hu wkoll wera li jkun kuntent ]afna li jarak. Na]seb li issa hu l-waqt li sse]] ix-xewqa tieg]ek li jkollok stazzjon g]all-Kongregazzjoni tieg]ek, u forsi wkoll il-missjoni kollha. lx-xahar ta Novembru hu tajjeb ]afna biex wie]ed jaqsam il-Ba]ar l-A]mar. ls-sagrifi``ju kbir li inti tag]mel biex ti[i hawn, \gur li jkun imbierek minn Alla. Tkun l-okka\joni biex il-Missjoni tas-Somalja ssir Maltija. Mieg]ek, a]na nistennew ukoll xi sa`erdoti u fratelli".[207]

Dawn I-a]]ar ittri bilkemm ma jag]tuniex x'na]sbu li Mons. De Piro kien sejjer is-SomaIja biex jibqa' hemm g]al dejjem b]ala s-Superjur tal-Missjoni. Imma I-ka\ ma kienx hekk. Hu kien sejjer biex, jekk jara li jkun possibbli, jie]u I-missjoni jew bi``a minnha f'idejn is-So`jeta' ta' San Pawl. L-ittra ta' I-istess Patri {wakkin, miktuba fis-26 ta' Settembru, 1932, ti``ara dan il-punt ukoll: "II-lejla, ir`evejt l-ittra [entili tieg]ek, fejn av\ajtni li ntbag]tu 11-il kaxxa g]all-missjoni... Imma a]na qed nistennew, mhux il-kaxxi imma lilek personalment. Emminni meta ng]idlek li l-vja[[ tieg]ek hawn fl-Abissinja jkun ta' [id kbir g]al din il-missjoni somala. Jiena nixtieq tassew minn qalbi li din il-missjoni ti[i fdata lill-Kongregazzjoni tieg]ek, u g]alhekk tkun fi ]siebek. Vja[[ ta xahrejn, u nkunu g]edna u g]amilna kollox".[208]

Meta dawn it-trattattivi kienu fl-aqwa tag]hom, Patri An[ Mizzi, fis-27 ta' Settembru, 1932, kiteb relazzjoni twila dwar l-a]]ar ]idmiet li kienu saru f'dik il-missjoni tas-SomaIja. Hi ittra li fiha ma jissemma xejn mid-diffikultajiet li kien hemm ma' l-Isqof u mill-possibilta' li I-missjoni ting]ata lis-So`jeta' ta' San Pawl. Din l-ittra ntbag]tet lil Mons. De Piro ]alli dan iwassalha lill-Editur tal-[urnal "Malta" biex ti[i stampata. L-ittra titkellem fuq problemi kbar: "Qed nintlaqat minn kull xorta ta' di\grazzji", "lrba]t l-aqwa diffikultajiet, u dawn qed jer[g]u jinqalg]u i\jed kbar", "Insinwazzjonijiet l-i\jed vili u ]orox min-na]a tal-g]adu xterdu u n\erg]u b]as-sikrana ma' kull opra li g]amilt", "Minn sena 'I hawn, g]addejt l-ag]ar xhur ta' ]ajti". Mons. De Piro [[udika li, fi \mien dawk it-trattattivi, ma kienx jaqbel li artikiu ta' dik l-g]amla ji[i stampat.[209]

Fra {u\epp kien qed jistenna b']erqa l-wasla ta' Mons. De Piro. Hu ried jipprepara g]aliha kif jixraq. G]alhekk, fis-7 ta' Ottubru, 1932, hu kiteb hekk lil Mons. De Piro: "G]al mument, qieg]ed wa]di f'Golol`ia, u, billi d-dar hi mi\era ferm, ]sibt biex nirran[aha. L-ewwel li bnejt hi kamra g]alija, u, fl-istess ]in, isservi g]alik meta ti[i. Baqag]li nka]]alha biss".[210] Imma jidher ukoll li, sa dak i\-\mien, Fra {u\epp ma kien jaf xejn bil-possibilta' li I-missjoni kollha tg]addi f'idejn is-So`jeta' ta' San Pawl. Hu baqa' kuntent bit-tmexxija ta' Patri {wakkin, u ma talabx ]lief sa`erdot g]al Golol`ia: "Patri {wakkin sejjer tajjeb ferm. Hu ra[el qaddis u ]addiemi. Ta' sikwit isemmik mieg]i: spe`jalment dwar il-mi[ja tieg]ek. G]andu mitt sena sa ma jarak hawn fostna. Jekk tista', ibg]atlu sa`erdot g]al Golol`ia g]aliex, povru patri, altru li g]andu x'jag]mel ferm f'{i[i[a, u jrid jil]aq mag]na wkoll".[211]

Fra {u\epp kien g]adu ma we[ibx g]all-ittra ta' Mons. De Piro dwar id-dar mixtieqa fis-SomaIja. Sat-28 ta' Novembru, 1932, il-Monsinjur kien g]adu qed jistenna ming]andu. lmma, sa dak in-nhar, Fra {u\epp kien g]adu ma Itaqax ma' l-lsqof Jarosseau.[212] ll-ftit kitbiet ta' Mons. De Piro dwar din I-istorja tal-missjoni juru li hu kien bniedem prattiku. BI-ebda mod ma entu\jasma ru]u bil-kelmiet ta' Patri An[ li wrieh li l-lsqof ried jag]tih f'idejh il-missjoni kollha kemm hi. Hu kien jaf tajjeb li ma kellux biex i\ommha, u d-djo`esi ta' Malta ma kellhiex il-]sieb li titg]abba bil-pi\ tag]ha. Imma hu ried jag]mel pass tassew 'il quddiem g]as-So`jeta' tieg]u. Kien hemm b\onn li s-So`jeta' ta' San Pawl ikollha dar tag]ha f'dik il-missjoni maltija. L-okka\joni tal-mewt ta' Patri Irinew [iebet mag]ha I-possibilta' li huma setg]u jitolbu g]alihom id-dar ta' Golol`ia, li kienet ming]ajr ebda sa`erdot. Fra {u\epp ukoll wera x-xewqa ta' sa`erdot g]al dik id-dar. Sadanittant, De Piro kiteb lil Patri {wakkin biex ig]in lil Fra {u\epp f'xi ta]dita ta' ftehim provizorju ma' l-Isqof.[213]

Wara li Patri An[ kien wera ma' De Piro li hu kien lest li jibqa' jg]in lis-So`jeta' ta' San Pawl, Mons. De Piro fissirlu li s-So`jeta' ta' San Pawl ma kellha l-ebda ]sieb li tie]u f'idejha I-missjoni somala kollha kemm hi. F'isem is-So`jeta', Mons. De Piro ried ja``etta stazzjon wie]ed, li jkollu mieg]u territorju kbir bi\\ejjed biex huma jkunu jistg]u jo]olqu fuqu I-opri tag]hom. Mons. De Piro ried ukoll li l-ewwel membri tas-So`jeta' ta' San Pawl fis-Somalja j\ommu I-kuntatt tag]hom mal-Patrijiet Kapu``ini Maltin ]alli dawn ig]allmuhom bl-esperjenza tag]hom, u jg]inuhom fid-diffikultajiet li jin]olqulhom. Patri An[ Mizzi ]a r-ru] bid-de`i\joni ta' Mons. De Piro u, sabiex isa]]a] kliem l-istess Monsinjur, hu fisser lil Fra {u\epp ukoll g]aliex il-Kapu``ini ma xtaqux li jitilqu kollox minn idejhom.[214]

Fra {u\epp g]arraf lil Patri An[ bl-ittra li kien ir`ieva ming]and De Piro, u qallu li hu telaq il-ka\ f'idejn Patri {wakkin. Kienu qed jistennew id-de`i\joni ta' l-lsqof. Patri An[ issokta jfisser lil De Piro li t-territorju li kien bil-]sieb li jing]atalu f'idejh ma kienx se jitqies maqtug] mill-prefettura ta' {ibuti; kien ikun qisu "misluf" lis-So`jeta' ta' San Pawl sabiex din tkun tista' tifforma I-missjunarji tag]ha fuq il-post. Imbag]ad, meta s-So`jeta' ta' San Pawl tkun \viluppat, lilha setg]et ting]atalha Prefettura li tkun f'idejha. Il-Kapu``in wissa lil De Piro biex jifta] g]ajnejh milli ja``etta ftehim li ma jkunx `ar.[215]

Mons. De Piro ma xtaqx li Patri An[ joqg]od ig]a[[lu biex imur is-SomaIja. Hu qatt ma kien tal-fehma li jie]u lill-Isqof Jarosseau fil-kelma, u ja``etta I-missjoni kollha. G]alhekk, De Piro ma riedx imur immedjatament.[216] Barra minn hekk, minn mindu Patri An[ kien spi``a minn Superjur, Fra {u\epp lil De Piro tah il-parir li jkun a]jar jekk ma jinqediex bih. Fl-ittra tat-3 ta' Novembru, 1932, hu kitiblu hekk: "La dda]]al f'xejn lil Patri An[ g]aliex tista' tkun \gur li ma jirnexxilekx".[217] Fra {u\epp kien jaqbel perfettament ma' De Piro meta dan qallu li messu kellu g]allanqas kamra kompletament tieg]u: "Kelli nag]mel il-kamra tieg]i bil-flus li l-Bambin ipprovdieli, kif kont g]edtlek. Illum, g]andi kamra famu\a daqs ta' l-istazzjonijiet l-o]ra. Nispera li, sa ftit ta\-\mien ie]or, ikolli tnejn o]ra b]alha. Wara, nag]mel k`ina u refettorju, e``. Mela, ag]mel kura[[ biex forsi jirnexxilek li nie]du stazzjon g]all-ma]buba kumpanija".[218] Din id-dar li kienet qed tit]ejja minn Fra {u\epp kienet fl-istazzjon ta' Golol`ia.

Dan ix-xog]ol ta' Fra {u\epp f'Golol`ia ]ajjar lil De Piro biex jibda jixtieq dak I-istazzjon. Hi l-ewwel darba li De Piro jsemmi post.

Skond il-parir mog]ti minn Fra {u\epp, it-talba ta' Mons. De Piro kellha ti[i mressqa minn Patri {wakkin. Fra {u\epp, spe`jalment min]abba I-fatt li I-lingwa ta' l-lsqof Jarosseau kienet il-fran`i\, ma ttrattax hu direttament ma' l-lsqof. L-ewwel twe[iba waslet lil De Piro bl-ittra tas-16 ta' Novembru, 1932. Fra {u\epp tah I-ittra ta' De Piro fejn wera x-xewqa li jkollu b]ala donazzjoni wie]ed mill-istazzjonijiet tal-missjoni somala fl-Abissinja.[219] Nosservaw li De Piro talab aktar milli kien issemmielu minn Patri An[. Ma riedx li I-post jing]atalu b]ala "self", hu ried li jkun "donazzjoni" lis-So`jeta' ta' San Pawl. Patri {wakkin kitiblu hekk: "Inti g]edt li l-iskop ta' din id-domanda hu biex il-missjunarji ta' din il-Kongregazzjoni jkollhom territorju tassew tag]hom g]all-appostolat, ]alli fih huma jkunu jistg]u jiffurmaw ru]hom g]all-]ajja missjunarja. Jiena nnifsi ttrattajt il-ka\ ma' l-lsqof Jarosseau, u hu qabbadni biex niktiblek f'ismu".[220]

lt-twe[iba ta' l-Isqof tfisser li hu kien lest li jag]ti s-SomaIja kollha f'idejn is-So`jeta' ta' San Pawl; imma g]all-ewwel \mien, hu sabha diffi`li biex jag]ti stazzjon wie]ed jekk mhux bi prova. Minflok ma kienet ittra ta' inkora[[iment, [iebet mag]ha qtig] il-qalb. lt-twe[iba ta' l-lsqof twasslet hekk: "L-isqof qalli li hu ma hux kuntrarju li jag]ti lill-Kongregazzjoni tieg]ek l-istazzjon li tlabtu. Mhux biss, hu \gurani li hu lest biex jag]ti f'idejk il-missjoni somala ta' l-Abissinja: ji[ifieri, {i[i[a (li hi l-kapitali), Golol`ia, Bursum, u l-kumplament tat-territorju, jekk inti tkun tista' tibg]at in-numru ta' missjunarji li huma me]tie[a. Imma l-lsqof tag]na qalli biex ng]arrfek li l-appostolat fost is-Somali hu diffi`li ]afna, u kwa\i ming]ajr ebda tama li qatt tista' tikkonverti l-adulti u n-nies li jkunu kibru. Dan il-poplu msejken hu ma]kum kompletament mill-Islam. L-appostolat li a]na ntfajna fuqu, u li jidher li hu l-a]jar wie]ed, hu dak li no]olqu orfanatrofji, u skejjel `kejknin g]al subien u bniet. Din l-g]amla ta' appostolat, kif inti taf tajjeb, hi ministeru ta' pa`enzja u ta' xog]ol li jie]u fit-tul. Min]abba din id-diffikulta' fl-appostolat, l-lsqof jib\a' li l-missjunarji l-[odda jaqtg]u qalbhom. G]al din ir-ra[uni, l-lsqof Jarosseau jipproponi li jag]tik l-istazzjon ta' Golol`ia, bi prova biss, u mhux b'mod definittiv".[221]

ll-kelmiet li bihom issoktat din I-ittra juru li kien hemm b\onn li wie]ed jirrifletti fit-tul qabel ma jilqa' dik il-proposta: "Meta l-Missjunarji jkunu raw kollox bl-esperjenza tag]hom infushom g]al mhux anqas minn sena, l-lsqof ikun jista' jag]ti l-kunsens tieg]u. Huma jridu jkunu sperimentaw x'ji[ifieri ta]dem fil-missjoni somala ta' l-Abissinja, bis-sagrifi``ji kollha li [[ib mag]ha. L-Isqof, wara dan, ikun jista' jag]tihom l-istazzjon imsemmi, u sa]ansitra l-missjoni somala-abissina kollha kemm hi, skond kif jordna l-Kodi`i tal-Knisja. Hu j\id ukoll li Ruma trid assolutament ta``etta l-propo\izzjoni li titqieg]ed mill-Isqof Andrea Jarosseau".[222]

Din I-ittra ma kellu jkollha l-ebda effett sakemm Mons. De Piro ma jkunx wie[eb g]aliha, billi jressaq I-ideat tieg]u g]all-approvazzjoni ta' l-lsqof Jarosseau.

Patri {wakkin kiteb I-ittra tieg]u bit-taljan g]ax hu ried jag]ti kopja e\atta tag]ha lill-Isqof Jarosseau. Imma, imbag]ad, fis-26 ta' Novembru, 1932, hu ra[a' kitiblu fuq I-istess ]a[a bil-malti. Din I-ittra hi `ara i\jed. Flimkien ma' I-ideat ta' l-lsqof, il-Kapu``in \ied ukoll il-pariri tieg]u. ll-parir tieg]u kien li De Piro jikkonsulta l-Kongregazzjoni tal-Propaganda, u fissirlu wkoll g]aliex il-membri tas-So`jeta' ta' San Pawl setg]u jkunu a]jar mill-Kapu``ini g]al dik il-missjoni somala. Dawn huma xi kelmiet tieg]u: "lppermettili nag]tik parir. Jiena na]seb li tkun ]a[a sewwa diparti tieg]ek kieku int tistaqsi 'I-Propaganda, jekk fil-ka\ trid il-missjoni, jekk ja``ettawx il-propo\izzjoni ta' Mons. Jarosseau: g]ax huwa qallek: 'jekk Ruma ta``etta '. Allura, b 'dan il-mod, inti tkun taf fejn int sejjer. Nissopponi l'inti fhimt x'irrid ng]idlek. Jiena personalment nixtieq li inti tie]u l-missjoni g]ax, billi g]andek l-istituti Malta, tkun tista' tibghat fratelli, li jkunu kapa`i jg]allmu s-seng]a. lva, fil-missjoni somala hemm b\onn tas-snajja, u a]na l-Kapu``ini m'a]niex adatti g]al dan".[223]

L-ittra ta' Fra {u\epp, miktuba fl-10 ta' Di`embru, 1932, ma taqbel xejn ma' din ta' Patri {wakkin. Dan il-Fratell sa]ansitra jipproponilu biex ma ja]sibx i\jed fis-SomaIja g]ax ma kien sejjer jakkwista xejn. Jidher li, minn mindu kien kiteb I-a]]ar ittra, hu kellu xi kuntatti ma' x'u]ud li qatg]ulu qalbu. Imma, billi xtaq li s-So`jeta' jkollha I-missjoni tag]ha, hu pproponielu biex ja]seb f'post ie]or. Hu kitiblu hekk: "Jiena, li ili ]ames snin hawn, naf l-affarijiet kif inhuma. Jiena na]seb li l-provin`ja ma tikkuntentax li tag]tina l-missjoni, u lanqas stazzjon. Qabilna, talbuha l-Kanadi\i, u ma tawhilhomx. Allura, jekk fil-ka\ li inti m'intix kuntent bil-kondizzjonijiet li g]amlulek, jew ta]seb b]ali li, forsi wara, jaqilg]u xi diffikulta', u g]alhekk ma ta``ettax il-missjoni, allura jiena nurik l-opinjoni tieg]i biex l-lstitut tag]na jkollu missjoni f'idejh. F'Aden, hemm missjoni taljana li m'humiex kuntenti, u lanqas l-ingli\i ma huma kuntenti bihom peress li huma taljani. G]alhekk, jekk trid, tista' tottjieni fa`ilment Aden u Berbera flimkien. Pero, irid ikollok almenu erba' fratelli kapa`i fl-ingli\ biex i\ommu l-iskola ta' Aden. ll-Gvern Ingli\ ig]inha wkoll; pre\entement, qieg]ed jag]tihom 2,000 rupija fis-sena. In kwantu g]as-Somali ta' dawk l-in]awi, huma aktar fa`li li tikkonvertihom, peress li huma `ivilizzati mill-lngli\i".[224]

Fl-istess ittra, Fra {u\epp isemmilu wie]ed li kien hemm fis-Somalja, u kien se jitlob lil De Piro biex ida]]lu fis-So`jeta': "Hu jixtieq jikteb lilek biex jid]ol mag]na. Ara ma ta``ettahx g]ax i]awwadna".[225]

Billi I-ittri ta' Patri {wakkin u ta' Fra {u\epp ma kenux jaqblu bejniethom, Mons. De Piro t]asseb xi ftit. Imma, f'dan il-ka\, lilu deherlu li ma kellux g]alfejn jiddubita mis-sin`erita' ta' Patri {wakkin. Dan il-Kapu``in fakkru f'li kien qallu meta ra[a' kitiblu fid-29 ta' Di`embru, 1932.[226] Fra {u\epp ukoll kitiblu fl-istess [urnata. Hu kien `ert li I-Monsinjur ja]sibha sewwa qabel ma jidde`iedi. Meta kkummentalu dwar ]a['o]ra li marret ]a\in g]ax saret bla riflessjoni, Fra {u\epp ikkummenta: "Hekk ji[rilu min l-affarijiet ma jag]milhomx bil-g]aqal b]al Mons. De Piro".[227]

ls-sena 1932 spi``at b'dawn il-problemi kollha. Imma Mons. De Piro kien qed jara li kellu b\onn jissogra xi ftit. Hu rrifletta tajjeb, talab ]afna pariri, u kien wasal biex jie]u d-de`i\joni tieg]u f'isern is-So`jeta' ta' San Pawl. Imma Patri {wakkin, meta kitiblu fid-9 ta' Jannar, 1933, ma qallu lanqas kelma wa]da dwar l-a``ettazzjoni ta' dik il-missjoni.[228] Madankollu, Mons. De Piro ma kienx sejjer jie]u d-de`i\joni tieg]u qabel ma Fra {u\epp jag]tih informazzjoni bi ftit dettalji fuq il-belt ta' Golol`ia. De Piro kien kitiblu lejn I-a]]ar ta' Di`embru, 1932. Imma, sat-30 ta' Jannar, 1933, kienet g]adha ma waslet l-ebda twe[iba. De Piro ra[a' kitiblu biex ifakkru ]alli jibg]at dak it-tag]rif.[229] Imma, fil-fatt, Fra {u\epp kien ilu sa mit-12 ta' Jannar, 1933, li bag]atlu t-tag]rif tieg]u. lt-tag]rif mixtieq kien dwar I-istazzjon missjunarju ta' Golol`ia.

Dan hu t-tag]rif li wassallu Fra {u\epp: "Il-belt ta' Golol`ia, fil-pre\ent, ftit fiha nies, peress li s-Somali dejjem ji[ru minn banda g]all-o]ra. Tista', fi ftit \mien, timtela b]al qabel. Sag]tejn bog]od, hawn Lauana[in: belt o]ra; pero, dan il-mument ftit fiha nies. Tliet sig]at o]ra hawn {enahsen, li hi ftit bog]od. Xi sieg]a minn {enahsen, hawn Ku``iar, li hi mi\g]uda bl-Abissini. F'Lauana[in, g]andna dar; pero, b]all-pajji\, hi kollha rrovinata. F'{enahsen, g]andna ma]\en kbir, mibni bil-[ebel u s-saqaf, b]al tal-pajji\, bit-trab, imma tajjeb ferm. Ir]ula hawn ferm madwarna. In kwantu g]ad-djar ta' l-indigeni ta' Golol`ia, huma kollha kmamar tal-pajji\: povri ferm. Insara g]andna tmien familji u armla. Katekumeni g]andna tifel. Pero, fl-insara, ftit hemm veri nsara. Minn mindu miet Patri Irenew, sirt naf ferm fuq il-kondotta tag]hom. Diffi`li ferm biex jifhmu r-Reli[jon tag]na.

Pero, kif nista' ni[[udika, hu kollu ]tija tal-missjunarji li ma jag]tux ru]hom sewwa g]all-ispiritwal. Infatti, min-na]a ta' Patri {wakkin, li dejjem ja]dem fl-ispiritwal flimkien mat-temporal, g]andu tfal tajbin ferm. Nispera li g]ad ikunu l-a]jar Somali. In kwantu g]all-arja, ma nistax ingemgem. Hi tajba ferm g]alija. In kwantu g]all-]ajja, illum hawn kumdita' ferm; qisna l-Ewropa. {i[i[a, nibag]tu l-[emel kull [img]a, u n[ibu li rridu. Biss, il-]ob\ hu tal-qarabo``. Patri Irenew kellu \ew[ tullari kuljum mig]and l-Isqof: b]al stazzjonijiet o]ra; oltre dan, kellu fuq \ew[ tullari o]ra personali, u kien ja]lihom fil-[nien. ll-post hu kkomunikat ma' {i[i[a, ma' Bursum u Harrar. In kwantu g]all-posta, nibag]tuha bil-[emel. Illum, irran[aw it-triq minn Harrar g]al {i[i[a, biex ti[i bil-motor. Minn {i[i[a wkoll tista' ti[i l-motor. Hi sag]tejn bog]od minn Golol`ia. Jiena, kwa\i kull tliet [img]at, nin\el {i[i[a bil-bag]al tieg]i".[230]

L-ittra fiha d-dettaiji kollha me]tie[a. L-isqof kien bla sabar jistenna t-twe[iba ta' Mons. De Piro. Fil-fatt, fil-5 ta' Frar, 1933, Patri {wakkin qallu li kien [ie mistoqsi kemm-il darba dwar jekk kenitx ittie]det xi de`i\joni".[231]

Mons. De Piro, il-bniedem li qatt ]add ma kkonvin`ieh biex jag]mel I-affarijiet bil-g]a[[la, b'mod g]aqli [[udika li ma kienx il-ka\ li jie]u de`i\joni wa]du. Wara li sama' I-pariri li waslulu mis-SomaIja stess, fid-9 ta' Frar, 1933, hu laqqa' I-kunsill tas-So`jeta' ta' San Pawl, li kien iffurmat minnu flimkien ma' Dun Mikiel Callus u Dun {u\epp Spiteri. Hu qralhom dik l-ittra ta' Fra {u\epp, miktuba fit-12 ta' Jannar, 1933, wara talba ta' l-istess Fundatur. Wara li semg]u kollox, b]ala rappre\entanti ta' din is-So`jeta' Missjunarja: "[ie de`i\ mill-Kunsill li s-So`jeta' ta' San Pawl titlob ming]and l-Isqof Jarosseau, il-Vigarju Appostoliku ta' l-Abissinja, l-istazzjon ta' Golol`ia, b]ala l-ewwel kamp missjunarju tag]na, u ji[i wkoll determinat li jintbag]tu sa`erdot flimkien ma' katekist jew tnejn".[232]

Mons. De Piro ma kienx itawwal bla b\onn. G]alhekk, dak in-nhar stess, fid-9 ta' Frar, 1933, kiteb lil Patri {wakkin, u qallu kelmiet li juru li hu kien se ja``etta bil-]sieb li jibda jtejjeb I-istat ta' dak l-istazzjon missjunarju, u xtaq ukoll li s-So`jeta' tieg]u ma ssibx 'il min ma j]allihiex tirran[a. Kif kien minn dejjem tant [eneru\, De Piro kien be]siebu jibqa' jg]in kontinwament, u dan jag]mlu bil-fer]. Dawn huma xi kelmiet ta' Mons. De Piro:

"F'isem il-Mulej, a]na nilqg]u l-offerta ta' l-Isqof Jarosseau, u na``ettaw l-istazzjon ta' Golol`ia. Minn issa, a]na nqieg]du lilna nfusna ta]t it-tmexxija paterna u d-direzzjoni ta' l-Isqof. Dan, in]ossu li g]andna nag]mluh wisq i\jed meta nafu li, f'din ix-xorta ta' xog]ol, a]na g]adna sajmin g]al kollox. Madankollu, il-pre\enza ta' Fra {u\epp fil-post lilna g]enitna biex nifhmu ]afna affarijiet".[233]

Imbag]ad, De Piro fisser I-istag][ib tieg]u g]aliex lill-missjunarji mhux dejjem i]alluhom itejbu I-post bil-flus li jaslulhom minn Malta, u \ied dawn il-kelmiet: "ll-fatt li ma jit]allewx itejbu l-missjoni bl-istess flus li jiffrankaw, b'tant sagrifi``ji, hi xi]a[a li ma nifhmuhiex. Hawn Malta wkoll, proprju dan hu x-xog]ol kontinwu tag]na: li nsa]]u d-djar finanzjarjament ukoll. B'hekk id-djar ikunu dejjem aktar adatti biex jag]tu [ie] lil Alla u jag]mlu l-[id fost l-erwie]. G]alhekk, a]na nkunu nafuhulek, jekk tinfurmana x'liberta' sejrin jag]tuna fil-parti amministrattiva u ekonomika ta' l-istazzjon ta' Golol`ia. A]na di[a' n]ossuna mi[budin lejn dan I-istazzjon".[234]

Fl-a]]ar ta' I-ittra, De Piro ni\\el dettalji dwar il-vja[[ u l-missjunarji I-[odda: "Nittama li l-Isqof Jarosseau ma jsibx diffikulta' li a]na n\ommu ru]na f'kuntatt ma' Fra {u\epp tag]na rigward il-mi[ja tag]na f'Golol`ia. Se ji[u sa`erdot flimkien ma' fratell jew tnejn. Billi din hi l-ewwel darba, jien se ni[i mag]hom. G]all-vja[[ tieg]i, in]allas kollox jien. Int g]idli x'g]andi nag]mel dwar il-vja[[ ta' l-o]rajn. Dwar i\-\mien, qed na]seb li nkunu nistg]u ni[u fi \mien il-]arifa li [ejja".[235]

lt-twe[iba ta' Patri {wakkin, bid-data tad-19 ta' Marzu, 1933, serr]et ras Mons. De Piro: "L-lsqof Jarosseau fera] ]afna bid-de`i\joni tieg]ek. G]alhekk, lili qabbadni biex nirringrazzjak. G]alhekk, issa int tag]mel tajjeb jekk tg]idli kemm se jkunu l-missjunarji li [ejjin mieg]ek. Fl-a]]ar ittra, g]edtli li huma sa`erdot u fratell jew tnejn. Nistenna n-numru e\att biex ng]arraf bih lill-Vigarju Appostoliku, u dan jibg]atlek il-flus me]tie[a g]all-vja[[... Nixtieq ni\gurak li, fil-missjoni, hawn il-liberta' kollha biex wie]ed ikun jista' jtejjeb il-post ta' l-istess missjoni".[237]

Fra {u\epp, fit-2 ta' April, 1933, ra[a' kellmu fuq il-missjoni u fissirlu kemm kienu qed jistennewh: "Padre, ta]sibx li se ssib xi stazzjon famu\ g]aliex Golol`ia hi l-ifqar stazzjon li hawn fil-missjoni somala. Ftit ilu, kelli nag]mel l-infermerija fil-kamra tieg]i. Issa, li weg]edthielek g]al meta ti[i, ikolli nara kif nag]mel, u nag]mel daqsxejn ta' kamra g]all-medi`ini biex, meta ti[i, tkun fil-liberta'".[238]

Billi De Piro kien semma I-]arifa, kul]add kien qed jistennieh lejn il-bidu ta' dan I-ista[un. G]alhekk, Fra {u\epp issokta jg]idlu: "Nisperaw f'Alla li, g]al Settembru, narawk. Dan il-mument, kwa\i dejjem nit]addtu fuq il-mi[ja tieg]ek", u mbag]ad \ied ukoll nota kurju\a: "Jekk tista' g]allmu jibbalzma lill-Fratell li [ej".[239] Patri An[, fl-ittra ta' l-14 ta' April, qallu li f'Malta hemm mutur g]alih. ll-Monsinjur jista' jibag]tulu jew i[ibulu mieg]u meta jkun [ej fil-]arifa.[240]

F'ittra bla data, imma miktuba lejn Marzu jew April tas-sena 1933, Fra {u\epp, minbarra li jer[a' jfakkru kemm kien qed jistennieh b']erqa g]al Settembru, \ied ig]idlu hekk: "F'Golol`ia, lestejna s-sagristija, u se nwaqqg]u s-soqfa ta' \ew[ kmamar, biex nag]mluhom \ingu. Jonqosna infermerija. Nispera f'Alla li Mons. De Piro jag]milha huwa meta ji[i. Xi tg]id, Padre?"[241]

L-a]]ar ittra li nafu li waslet lil Mons. De Piro hi ming]and Patri An[, u [[ib id-data tal-5 ta' Mejju, 1933. Hi ittra li, mit-timbru postali tag]ha, turina li waslet Malta fit-22 ta' Mejju. Hi qasira u ma fihiex ]lief dwar il-vja[[ ta' Mons. De Piro. Hi ittra ta' pariri dwar kif kien I-a]jar g]al De Piro u I-missjunarji tieg]u biex jaqbdu triqithom lejn is-SomaIja. Inni\\luha s]i]a kif inhi,

Inti mistenni b']erqa kbira mill-Isqof Jarosseau, u wisq i\jed minna l-Maltin. Ejja malajr, u tbiddilx i\-\mien. A]na g]andna l-a]jar sta[un minn l-a]]ar ta' Settembru sax-xahar kollu ta' Di`embru. Hu stagun ta' frisk u ming]ajr xita. Hu \mien li tivvja[[a bla tbatija. Meta int tkun wasalt biex titlaq, jiena niktiblek fit-tul dwar dak kollu li jista' jg]inek biex tintafa' kif jixraq fuq l-opra li int tant tixtieq tibdieha. Qed ng]id g]all-opra li tifta] it-triq g]all-missjunarji tal-[ejjieni.

Mons. De Piro baqa' jit]ejja biex jag]mel dak il-vja[[ twil li kien se jifta] orizzonti [odda g]as-So`jeta' ta' San Pawl. Jidher li kien se jsibha diffi`li biex jie]u mieg]u \ew[ fratelli f'daqqa wa]da. G]alhekk, dawk li g]exu ma' Mons. De Piro fis-sena 1933 wasslulna li d-de`i\joni kienet li hu kien se jie]u mieg]u sa`erdot u fratell. Nafu wkoll min kienu. ls-sa`erdot kien Dun {u\epp Spiteri, waqt li I-fratell kien Fra Ru\ar Buha[iar.

Mons. De Piro kien tafa' g]ajnejh fuq Fra Ru\ar g]al ra[unijiet partikulari. Patri {wakkin, fl-ittra tieg]u tat-22 ta' Mejju, 1932, kien fissirlu li, f'dik il-missjoni, huma xtaqu jiffurmaw banda mu\ikali. G]al dan, Fra Ru\ar kien jinqala' g]aliex,f'dak i\-\mien, hu kien qed jie]u ]sieb il-Banda li kienet twaqqfet fl-Orfanatrofju ta' San {u\epp, f'G]ajnsielem, G]awdex.[243] Mons. De Piro kellu problema dwar dan il-fratell li kien dispost u kellu kwalitajiet tajbin biex imur is-SomaIja. Il-Fundatur kellu idea tajba ta' Fra Ru\ar. Dan, meta kien g]adu bl-isern ta' {anni, fl-a]]ar seba' snin qabel ma da]al fis-So`jeta' ta' San Pawl, kien rikoverat mat-tfal fid-Dar ta' San {u\epp, Santa Venera. Hu kien qed jitg]allem is-seng]a ta' skarpan. Hu kien da]al f'dik id-Dar g]aliex missieru, {u\eppi, miet fis-sena 1912, meta t-tifel ma kellux ]lief 10 snin. Ommu kienet qed tg]ix il-Mosta, ]ajja ta' faqar. Meta, fis-sena 1918, hu talab biex ji[i milqug] fis-So`jeta', Dun {or[ Bu[eja, Direttur tad-Dar ta' San {u\epp, kiteb li dak it-tfajjel ta' 16-il sena kien ta' kondotta tajba ]afna. Billi kul]add kien tal-fehma li kien jist]oqqlu li jibda n-novizzjat, Mons. De Piro tah is-suttana fit-8 ta' Mejju, 1919, u I-isem tieg]u minn {anni sar Ru\ar. Sena wara, fit-23 ta' Mejju, 1920, Mons. De Piro kiteb hekk dwaru: "Wara li smajt il-fehma tat-tliet professi: Dun {wann Vella, I-istudent Fra Pietru Spiteri, u I-katekista Fra {u\epp Caruana, fil-Mulej jiena ]adt id-de`i\joni li na``ettah g]all-professjoni, hekk kif tkun instabet soluzzjoni g]all-b\onnijiet ta' ommu, g]ax hi ma g]andhiex ]lief lilu".[244]

Wara li s-So`jeta' ta' San Pawl, fl-14 ta' Novembru, 1921, kellha I-approvazzjoni djo`esana, kien hemm b\onn li kollox ji[i regolarizzat. G]alhekk, wara vista pastorali li saret fis-sena 1923, ittie]det id-de`i\joni, li kull membru tas-So`jeta' ta' San Pawl jag]mel il-professjoni. G]alhekk, il-professjoni saret mill-[did g]al kull membru tas-So`jeta' ta' San Pawl. Dan ifisser li g]amluha wkoll dawk li kienu di[a' professi. Imma, g]al Fra Ru\ar Bu]a[iar, I-ostaklu fis-sena 1923 kien g]adu ma ntreba]x. Madankollu, g]axar snin wara, fis-sena 1933, I-ostaklu li kien hemm ma kienx g]adu je\isti. Min-na]a I-o]ra, Mons. De Piro ma riedx jibg]at il-missjoni fratell li ma jkunx ]addan is-So`jeta' permezz tal-professjoni reli[ju\a. Inni\\lu hawn silta minn ittra miktuba minn Mons. De Piro lill-Ar`isqof Caruana, fil-11 ta' Lulju, 1933. Hi importanti g]aliex turi wkoll i\-\mien meta kien se jsir it-tluq tal-missjunarji: "Jiena qed na]seb biex nag]\el lil Fra Ru\ar Bu]a[iar, b]ala s-sie]eb ta' l-ewwel sa`erdot li se jitlaq g]all-missjoni. Nistaqsi, g]alhekk, jekk hu jistax ji[i a``ettat g]all-professjoni reli[ju\a qabel ma jitlaq g]all-missjoni, u x'kondizzjonijiet jitqieg]du. Jekk Alla jrid, it-tluq tag]hom ikun fil-]arifa li [ejja".[245]

L-Ar`isqof wie[bu malajr bid-data tal-14 ta' Lulju. Nota tat-twe[iba nkitbet fuq I-istess ittra ta' Mons. De Piro. Dwar Fra Ru\ar, l-Ar`isqof ried ikun jaf x'kienet dwaru I-fehma tal-Kunsill tas-So`jeta'.[246] Di[a' rajna li hu kien tqies adatt g]all-]ajja reli[ju\a.

Billi l-Ar`isqof kien se jsiefer lejn Ruma, il-Vigarju {enerali Mons. Dun Pawlu Galea, li kien ukoll minflok l-Ar`isqof, ]a ]sieb jikteb dwar il-ka\ lill-Kardinal Alessju Lepi`ier, Prefett tal-Kongregazzjoni tar-Reli[ju\i. Imma din is-supplika ma nkitbitx ]lief fid-9 ta' Settembru, 1933. Fiha, [ie mistoqsi jekk Fra Ru\ar satax ji[i a``ettat g]all-professjoni, u ta]t liema kondizzjonijiet.[247]

Mons. De Piro kien fidu`ju\ li dik id-dispensa kienet sejra tasal. G]alhekk, malli beda s-sajf ta' dik is-sena 1933, hu ried i]ejji kollox g]at-tluq tieg]u flimkien ma' dawk i\-\ew[ missjunarji. Malli wasal ix-xahar ta' Awissu, 1933, jidher li I-preparazzjoni g]al dik il-[rajja importanti g]alih u g]as-So`jeta' tieg]u kienet qed te]odlu \-\mien kollu li sata' jiddisponi minnu. G]alhekk, tul dak is-sajf, hu ma satax jintafa' b]as-soltu biex ja]seb g]all-Almanakk ta' San Pawl, kif kien jag]mel ta' kull sena: minn mindu t]ejja l-ewwel Almanakk tas-sena 1922. Fis-So`jeta' `kejkna ta' San Pawl, tul dawk ix-xhur ta' Lulju, Awissu, u Settembru, id-diskors kien jaqa' ta' sikwit fuq is-SomaIja ta' l-Abissinja. FI-Almanakk tas-sena 1934, inkiteb hekk: "Kien ix-xahar ta' Awissu meta, mi[burin ma' dwar Mons. De Piro nit]addtu fuq il-mawra tieg]u lejn l-Abissinja biex iwassal l-ewwel missjunarji tal-Kumpanija tag]na ta' San Pawl, qalilna: 'L-Almanakk tas-sena li [ejja jkun g]alikom, tag]mluh we]idkom. Jiena ma nkunx mag]kom".[248] U tassew ma kienx hu li g]amlu! Tassew li ma kienx mag]hom!

Donnu kien wasal i\-\mien li s-So`jeta' ta' San Pawl tag]mel dak il-pass tant mixtieq mill-Fundatur tag]ha. Is-sena ta' qabel, waqt li tqieg]det l-ewwel [ebla tad-Dar ~entrali tas-So`jeta' mal-knisja ta' Sant'Agata, ir-Rabat, Mons. De Piro, fost I-o]rajn, kien qal hekk: "Hawn ji[u dawk i\-\ag]\ag] im]ejjija biex ikunu jistg]u jobdu g]all-kmand tas-Sid tal-]sad: 'Morru, u g]allmu 'l-[nus kollha'... A]na malajr in]ossu [ewwa fina sentiment ta' umiljazzjoni u konfu\joni, malli naqbdu na]sbu fuq il-kobor tal-b\onn, u l-ftit li l-opra tag]na, li g]adha fil-bidu, tista' toffri... U s-sinjal tas-salib li l-E``ellenza Tieg]ek Reverendissima, b]ala rappre\entant tal-Vigarju ta' Kristu fostna, tmur tqieg]ed illum, fuq din l-ewwel gebla, jin\el ukoll b]ala ingwent im]allat mal-balzmu fuq kollha kemm huma ta' l-lstitut Missjunarju tag]na, tkabbarhom fl-ispirtu tal-missier tag]hom Pawlu, ixxebb]ilhom qalbhom lil tieg]u...u mbag]ad jag]milhom akbar u akbar fil-g]add, g]aliex huma wkoll, fil-]idma kbira missjunarja...g]as-salvazzjoni tad-dinja pagana, ikollhom...is-sehem tag]hom".[249]

Bi ]siebu merfug] lejn I-Abissinja, fejn kellu wie]ed mill-ulied I-i\jed g]e\ie\ tieg]u, nisimg]u wkoll lil Mons. De Piro jsellem lil dawk is-Sorijiet Fran[iskani li kienu se j]allu arthom, u jmorru jiddedikaw ]ajjithom g]al Alla, fost dawk il-fqajrin f'[isimhom, u tant drabi f'ru]hom ukoll. Din hi silta `kejkna mill-awgurju tieg]u: "Madwarek, il-[nus huma mitlufa fid-dlamijiet ta' tant mi\erji. Waqt li huma jkunu qed i]allu din id-dinja, o]rajn ikunu qed jid]lu minflokhom, u dawn ukoll ikunu mg]arrqin fl-istess passjonijiet, vizzji, u ]tijiet. Stenba], g]alhekk, u ]affef biex tmur qrib dawn l-imsejknin. Wasslilhom id-dawl tal-verita', it-tag]lim li jsalvahom, il-kmandamenti li huma g]andhom ig]ixuhom. Xandar il-kelma u wasslilhom il-Van[elu. lbqa' sejjer sa l-ibg]ad trufljiet ta ' l-art, u wasslilhom dak id-demm divin li jag]ni bil-]ajja".[250]

Dan l-ewwel sa`erdot malti li waqqaf is-So`jeta' Missjunarja, tul dak is-sajf tas-sena 1933, kien fuq ix-xwiek jistenna dak il-mument li jag]ti s-salib missjunarju lil dawk it-tnejn li kellhom jing]aqdu ma' Fra {u\epp Caruana fis-SomaIja. I\-\mien jidher li twal xi ftit g]aliex Mons. De Piro kien g]adu qed jistenna de`i\joni dwar il-professjoni ta' Fra Ru\ar Bu]a[iar. ll-]sieb kien li huma jitilqu lejn I-a]]ar [ranet tal-]arifa tas-sena 1933. Mons. De Piro ma kienx qed ja]seb dwar I-istrapazz tal-vja[[ li kien sejjer jag]mel biex iwassalhom. Imma dawk li g]exu fil-qrib tieg]u kienu qed jinteb]u li sa]]tu kienet marret lura sewwa.[251]

Twe[iba mill-Kongregazzjoni tar-Reli[ju\i dwar il-ka\ ta' Fra Ru\ar waslet b'ittra ta' Mons. Enrico Caiazzo, li kien is-Sotto-Segretarju. L-ittra, bid-data tat-3 ta' Ottubru, 1933, kienet wa]da po\ittiva. Dak Fra Ru\ar sata' ji[i a``ettat g]all-professjoni, ming]ajr ma jer[a' jag]mel in-novizzjat.[252] Imma kien tard wisq meta waslet dik it-twe[iba! ll-bniedem jipproponi u Alla jiddisponi! ll-Mulej ma riedx li Mons. De Piro jag]mel dak il-pass tant importanti g]as-So`jeta' tieg]u.

Billi nqala' dak li ma kienx mistenni. Dun {u\epp Spiteri u Fra Ru\ar Bu]a[iar (li aktar tard ]alla s-So`jeta') ma marrux lejn is-SomaIja. Il-]idma missjunarja tas-So`jeta' ta' San Pawl, mibdija permezz ta' Fra {u\epp Caruana, kellha titkompla i\jed tard minn ulied Mons. De Piro. Imma huma, xorta wa]da, minn \mien g]al \mien, ]assewhom imdawlin mill-ispirtu tieg]u. lx-xewqa ]ajja g]all-]idma f'art missjunarja baqg]et g]alihom b]ala I-aspirazzjoni ewlenija tal-]idma tas-So`jeta' ta' San Pawl, li bi\-\mien kellha \\id il-kelma "Missjunarja" ma' isimha. Dan \gur li kien I-ideal tal-Fundatur tag]ha, Mons. {u\eppi De Piro.

[1] Ara din il-"}ajja", Vol. I, Kap. IV-V-VI.

[2] "Da]la", San Paul: Almanacc ta l'Istitut tal Missjoni, 1922, p.3. Dwar dan l-Almanakk, meta nie]du siltiet mill-Bibbja, dawn jinkitbu skond it-traduzzjoni ta' \mienna; imma, meta nni\\lu siltiet mill-artikli, in]allu l-Malti kif inhu, u nbiddlu I-ortografija biss.

[3] lbid., p.1.

[4] Ibid., p. 12: fejn ta]t ir-ritratt, insibu I-kelmiet: Istituto Maltese per le Missioni Estere.

[5] Ibid., p.3.

[6] Rom., 10, 15, San Paul: Almanacc, 1922, p.7.

[7] Matt., 9, 37, Ibid., p.14.

[8] Matt.,9,29, Ibid., p.21.

[9] S. Paul: Almanacc, 1922, p.5.

[10] "Talba g]at-Tixrid tal-Fidi", Ibid., 1923, wara Di`embru.

[11] "Papa Piju XI", Ibid., ma' Jannar.

[12] Ara din il-"}ajja", Vol. I. pp.220-226.

[13] "L'G]ajnuna tal Papa u I'lskof g]all Missioni ta' Corfu", S. Paul: Almanacc, 1923, pp.14-17. Bi \ball, Malta tissejja] "Ar`idjo`esi".

[14] G]ar-ritratt tal-Barka ta' Papa Piju X, ara din il-"}ajja", Vol. I, p.174.

[15] "Chelmtejn ta' kabel", S. Paul: Almanacc, 1923, p.4.

[16] Ibid.,

[17] "II Missioni ta Detroit", Ibid., ma' Settembru.

[18] Ibid., 1924, ma' Marzu.

[19] "II Katidral {dida ta Tripli: Resk g]al Malta. L'lskof Gonzi fi Tripli", Ibid., 1929 ma' Di`embru.

[20] Ibid.

[21] "II Festa ta San Paul f'Tunes", Ibid., 1923, ma' {unju.

[22] Ibid., pp.29-31.

[23] A.M.S.S.P., Intervisti De Piro, Wenzu Grixti, f.13.

[24] "Chelmtejn ta Kabel", S. Paul: Almanacc, 1923, p.4.

[25] A.M.S.S.P., M.S.S.P. fi \mien il-Fundatur, De Piro - La Fontaine, 30/6/1916, f.41v.

[26] 1 Piet., 4, 8: "Ng]ejnu il Missioni Mkadza biex jin]afru dnubietna", San Paul: Almanacc, 1922, p.27.

[27] "San {iusepp u il Missioni", Ibid., pp. 10-11.

[28] "II }ias tal Missjunarju", Ibid., p.31.

[29] "}sieb g]al Settembru", Ibid., 1923.

[30] "II Missjunarii Maltin fl'Indja", Ibid., 1924, wara Settembru.

[31] "L'lstitut tal Missioni u S. Fran[iscu Saverju", Ibid., 1925, pp.26-28.

[32] "II Vocazioni Missiunaria", Ibid., 1931, p.13.

[33] "Giubileo Sacerdotale", Malta, 19/4/1927, p.2.

[34] A.M.S.S.P., Dokumenti De Piro, Ar`iv. Domenico Darmanin - De Piro, 9/2/1914.

[35] Collins, Gem Encyclopedia, Vol. II, 1979, p.37. "La Missione Somala Maltese", S. Paul: Almanacc, 1928, ma' Jannar. Dwar problemi bejn Somali u Abissini, ara A.M.S.S.P., Corrispondenza riguardante la Fondazione della Missiione Somala - Maltese, 1931, Sr. M. Kleofe - De Piro, 21/12/1931, f.33v.

[36] A.M.S.S.P., Missione Somala Maltese, Kleofe - De Piro. f.33v.

[37] Ibid., 1927, Mizzi - De Piro. 4/3/ 1927. ff.1r-2v.

[38] Ibid., De Piro - Mizzi, 5/4/ 1927. f.3r-v.

[39] "Oblazioni", S. Paul: Almanacc, minn 1926 'il quddiem, Qoxriet 2-3-4. Jekk niflu dawn il-qoxriet kollha, insibu I-ismijiet ta' bosta Istituti o]rajn. Ma jonqos l-ebda wie]ed minn dawk li kienu mmexxijin minn Mons. De Piro.

[40] Kopja ta' din I-ittra tqieg]det ma' I-Atti tal-Kunsill: A.M.S.S.P., Atti Consiglio, 5/4/1927.

[41] L.C., Missione Somala Maltese, 1927, Mizzi - De Piro, 23/4/1927, f.4r.

[42] lbid., f.4r-v.

[43] lbid., f.5r-v.

[44] lbid., ff.4v-5r.

[45] L.C., Atti Consiglio, 17/7/1927.

[46] Ibid., ff.4r-5r.

[47] L.C., Missione Somala Maltese, 1927, Mizzi - De Piro, 30/4/1927, f.6r-v.

[48] Ibid., Mizzi - De Piro, 4/6/1927, f.8r-v.

[49] Ibid., De Piro - Mizzi, 1/6/1927, f.7r.

[50] Tifel Minnhom, "Hagia li tkauuilna kalbna", S. Paul: Almanacc, 1928, ma' Di`embru.

[51] Ibid., wara Di`embru.

[52] A.M.S.S.P., Missione Somala Maltese, 1927, Mizzi - De Piro, 18/6/ 1927, f.9r.

[53] Ibid., Agenzija Cook - De Piro, 7/6/ 1927, f.10r.

[54] Ibid., De Piro - Mizzi, 1/6/ 1927, f.6r.

[55] Tifel Minnhom, "Hagia li tkauuilna kalbna", S. Paul: Almanacc, ma' Di`embru.

[56] G]alkemm I-isem s]i] ta' dan il-Fratell-Katekist kien {u\eppi-Fran[isku, minn hawn 'il quddiem, sejrin insej]ulu sempli`ement "Fra {u\epp", kif kien mag]ruf.

[57] lr-rakkont li [ie ppubblikat minn De Piro n[abar minn numru ta' ittri li Fra {u\epp beda jikteb waqt il-vja[[ tieg]u. Billi ittra [eneralment ma tkunx adattata biex ti[i ppubblikata kif inhi, De Piro kien jag]\el I-a]jar bi``iet minn dawk I-ittri, u jikkupjahom mill-[did. Naturalment, l-g]a\la ma kenitx issir dejjem minn De Piro nnifsu; hu kien meg]jun mill-ewwel sa`erdoti u studenti tas-So`jeta' ta' San Pawl. L-ittri ta' Fra {u\epp li minnhom saret l-ewwel kitba ppubblikata ntbag]tu bejn l-24 ta' {unju u l-1 ta' Lulju. G]all-ori[inal, ara: A.M.S.S.P., Missione Somala Maltese, 1927, Fra {u\epp Caruana - De Piro, ff.10-23v. G]all-pubblikazzjoni, ara: "II via[[ ta Fra {iusepp Fcu. Caruana g]all Kamp tal Missioni", S. Paul: Almanacc, 1929, pp.3-11.

[58] "II Barca ta l'Iskof" Ibid., 1928, p.1.

[59] "Mhux G]al Xein", Ibid., p.4.

[60] A.M.S.S.P., Missione Somala Maltese", 1927, Fra {u\epp - De Piro, 1/7/1927,ff.25r-27v.

[61] Ibid., De Piro - Mizzi, 1/7/1927, f.24r.

[62] Ibid., Mizzi - De Piro, 6-13/7/1927, ff-28r-30v.

[63] Ibid., Fra {u\epp - De Piro, 21/7/1927, f.33r.

[64] Ibid., f.33v.

[65] Ibid., Mizzi - De Piro, 23/7/1927, f.34r.

[66] Ibid., Mizzi - De Piro, 31/7/1927, f.36r.

[67] Ibid., Mizzi - De Piro, 27/8/1927, f. 46r. Id-data tat-8 ta' Settembru (li nsibuha fl-ittra) turi li Patri An[ beda I-ittra tieg]u fis-27 ta' Awissu, imma ma spi``ahiex ]lief wara ]afna [ranet. Fil-fatt, hi ittra twila.

[68] Ibid., lsqof Jarosseau - De Piro, 14/9/ 1927, f.51r.

[69] Ibid., 1928, Mizzi - De Piro, 25/2/ 1928, f.11v.

[70] Ibid. 1931 P. {wakkin - De Piro, 31/12/ 1931. f.34r.

[71] Ibid., Sr M. Kleofe - De Piro, 21/ 12/ 1931, f.33r.

[72] Ibid., 1932, Fra {u\epp - De Piro, 7/5/ 1932, ff.9v-10r.

[73] Ibid., P. {wakkin - De Piro, 22/5/1932, f.12r.

[74] Ara S. Paul: Almanacc, 1930, pp.3, 13, 15, 16, 19, 34, 35, 36; 1931, p. 16. Lil Fra {u\epp, dawn ir-ritratti dejjem juruh bis-suttana; dan ifisser li Mons. De Piro, skond ix-xewqa ta' Fra {u\epp innifsu, ma kienx jag]mel pubbli`i ]lief ir-ritratti li, lil dan il-Fratell juruh liebes bis-suttana tas-So`jeta' ta' San Pawl.

[75] A.M.S.S.P., Missione Somala Maltese, 1932, Fra {u\epp - De Piro, 7/5/1932, f.9v.

[76] Ibid., 1931, Fra {u\epp - De Piro, 13/4/ 1931, f.17r.

[77] Ibid., 1928, Fra {u\epp - De Piro, 24/2/ 1928, f.8r.

[78] Ibid., Fra {u\epp - De Piro, 14/4/ 1928, f.4r.

[79] Ibid., Mizzi - De Piro, 4/8/ 1928, f.34v.

[80] Ibid., 1932, Fra {u\epp - De Piro, 26/2/ 1932, f.4v.

[81] Ibid., 1928. Fra {u\epp - De Piro. 3/7/ 1928. f.28r-v.

[82] Ibid., 1934. Fra {u\epp - Mary Asphar, 11/3/1934, f.17r.

[83] "L'infermeria Hia Me]tie[a", S. Paul: Almanacc. 1928, ma' Frar.

[84] "Linfermeria ta Sofi", Ibid., 1929, p.28.

[85] "Linfermeria Hia Mehtiega", Ibid.

[86] A.M.S.S.P., Missione Somala Maltese", 1928, Fra {u\epp - De Piro, f.28v.

[87] Ibid., 1931, Fra {u\epp - De Piro, 11/11/1931, f.29v.

[88] Ibid., 1932, Sr M. Kleofe - De Piro, 14/ 1/1932, f.1v.

[89] Ibid., 1928, Fra {u\epp - De Piro. 3/7/ 1928, f.29r-v.

[90] Ibid., Fra {u\epp - De Piro, 2/8/ 1928, f.32r.

[91] Ibid., Fra {u\epp - De Piro, 15/8/ 1928, f.37r.

[92] Ibid., f.38r.

[93] Ibid., Fra {u\epp - De Piro, 29/4/1928, f.18r.

[94] Ibid., Fra {u\epp - De Piro, 2/5/1928, ff.19r-v, 20r.

[95] Ibid., 1929, Fra {u\epp - De Piro, 13/9/1929, f.40v.

[96] Ibid., 1928. Fra {u\epp - De Piro, 27/10/1928, f.45r.

[97] Ibid., 1932, Sr M. Kleofe - De Piro, 14/1/1932, ff.1v-2r.

[98] Gak., 2,14-17.

[99] "Kif tg]ein il Missionariu", S. Paul: Almanacc, 1928, ma' Marzu.

[100] A.M.S.S.P., Missione Somala Maltese, 1927, Fra {u\epp - De Piro, ff.32v-33r.

[101] Ibid., Mizzi - De Piro, 31/7/1927, f.35r-v.

[102] Ibid., Mizzi - De Piro, 27/8/ 1927, f.42r-v.

[103] Ibid., Mizzi - De Piro, 9/ 11/1927, f.60r.

[104] "Kif tg]ein il Missionariu", S. Paul: Almanacc, 1928, ma' Marzu.

[105] A.M.S.S. P., Missione Somala Maltese", 1927, Mizzi - De Piro, 24/12/1927, f.74v.

[106] "II Laboratoriu Missiunariu", S. Paul: Almanacc, 1929, pp.20-23.

[107] A.M.S.S.P., Missione Somala Maltese", 1927, Mizzi - De Piro, 17/12/1927, f.75r-v.

[108] Ibid., 1929. Mizzi - De Piro, f.7r.

[109] "II Laboratoriu Missiunariu", S. Paul: Almanacc, 1930, p.20.

[110] A.M.S.S.P. Missione Somala Maltese, 1931. P. Irenew - De Piro, 2/9/1911, f.16r.

[111] Ibid., 1930, P. Irinew - Fra {u\epp, 31/12/ 1930, ff.41v-42r.

[112] Ibid., Mizzi - De Piro, 2/12/ 1930, ff.32v-33v.

[113] Ibid., Mizzi - De Piro, 26/9/ 1930, f.20r-v.

[114] "II Laboratoriu Missiunariu", S. Paul: Almanacc, 1932, p.21.

[115] A.M.S.S.P., Missione Somala Maltese, 1932. P. {wakkin - De Piro, 26/9/1932, f.41r.

[116] Ibid., 1930, Fra {u\epp - De Piro, 2/10/1930, f.27r.

[117] lbid., Mizzi - De Piro, 14/4/1933, ff.12r-13r.

[118] lbid., 1932, Fra {u\epp - De Piro. 8/6/ 1932, f.13r, Mizzi - Alf. M. Galea, 4/9/1932 ff.32r-33v.

[119] Ibid., 1930, Fra {wann Xuereb - De Piro, 19/9/1930, f.19r.

[120] Ibid., 1932, Mizzi - De Piro, 18/3/1932, ff.7r-8r.

[121] Ibid., 1930, Fra {u\epp - De Piro, 31/12/ 1930, f.40r.

[122] Ibid., Fra {u\epp - De Piro, 18/5/1930, f.13r-v.

[123] Ibid., 1931, Fra {u\epp - De Piro, 22/3/1931, f.15r.

[124] Ibid., Fra {u\epp - De Piro, 13/4/1931, f.17r-v.

[125] Ibid., Fra {u\epp - De Piro, 11/11/1931, f.29r.

[126] Ibid., "Lista ta' De Piro", 23/4/1931, ff.22r-23v.

[127] Ibid., 1932, De Piro - Mizzi, 19/12/1932, ff.66r-67r; ara wkoll Ibid., 1930, Mizzi- De Piro, 10/4/1930, f.7r.

[128] Ibid., 1933, Mizzi - De Piro, ff.12r-13v.

[129] lbid., 1927 Jarosseau - De Piro, 14/9/1927, ff.51r-51Ar.

[130] lbid., De Piro - Jarosseau, 30/10/1927, ff.51 B-C.

[131] lbid., Mizzi - De Piro, 13/7/1927, f.30r.

[132] Ibid., Mizzi - De Piro, 20/7/1927, f.31r.

[133] lbid., f.31 r-v.

[134] Ibid., Mizzi - De Piro, 28/7/1927, f.34r.

[135] lbid., Mizzi - De Piro, 27/8/1927, f43v-44r.

[136] Ara test ma' noti 129-130.

[137] A.M.S.S.P. Missione Somala Maltese, 1927, Mizzi - De Piro, 14/9/1927, f.53v.

[138] Ibid., Mizzi - De Piro, 9/11/1927, f.59r-v.

[139] Ibid., 1928, Jarosseau - De Piro, 28/11/1928, f.65r.

[140] Ibid., Mizzi - De Piro, 18/1/1928, f.4r.

[141] Ibid., Mizzi - De Piro. 28/1/1928, f.5r.

[142] Ibid., Fra {u\epp - De Piro, 24/2/1928, f.9v.

[143] Ibid., Fra {u\epp - De Piro. 25/2/1928, f.10v.

[144] Ibid., Mizzi - De Piro, 17/3/1928, f.12v.

[145] lbid., f.13v.

[146] Ibid., Mizzi - De Piro, 14/2/1928, ff.16r-17v.

[147] lbid., Mizzi - De Piro, 7/4/1928, f.21r.

[148] Ibid., Mizzi - De Piro, 4/8/1928, f.34v.

[149] Ibid., Mizzi - De Piro, 17/10/1928, ff.42r-43r.

[150] Ibid., f.43v.

[151] Ibid., f.46v.

[152] Ibid., Fra {u\epp - De Piro, 7/12/1928 f.47r.

[153] Ibid., Mizzi - De Piro, 26/121928, f.28r.

[154] Ibid., f.48r-v.

[155] Ibid., ff.48v-49r.

[156] Ara t-tag]rif dwar din il-missjoni tal-Kapu``ini Maltin fil-ktejjeb li ]are[ fl-okka\joni tal-]atra ta' l-lsqof Darmanin: A Bishop for a New Diocese, Malta 1984, pp.40.

[157] A.M.S.S.P., Missione Somala Maltese, 1929, Mizzi - De Piro, 13/2/1929, f.10r.

[158] Ibid., Mizzi - De Piro, 2/4/ 1929, f.21r.

[159] Ibid., Mizzi - De Piro, 3/7/ 1929, f.26v.

[160] Ibid., ff.26r-v.

[161] Ibid., f.27r-v.

[162] Ibid., Mizzi - De Piro, 7/10/1929, f.47r.

[163] Ibid., Mizzi - De Piro, 23/ 10/ 1929, f.48r-v.

[164] Ibid., Fra {u\epp M. Bugeja u Fra Feli` - De Piro, 20/ 12/1929, f.49r-v.

[165] Ibid., 1930, Mizzi - De Piro, 6/1/1930, f.2r.

[166] Ibid.

[167] lbid., f.2v.

[168] Ibid.

[169] lbid., Fra {u]epp - De Piro, 25/6/1930, f.14r.

[170] lbid., Mizzi - De Piro, 26/9/1930, ff.20v-21r.

[171] Ibid., f.21 r-v.

[172] lbid., f.22r.

[173] Ibid., ff.22r-23v.

[174] lbid., Fra {wann Xuereb - De Piro, 19/9/1930, f.9r.

[175] Ibid., Mizzi - De Piro, 2/12/1930, f.32r.

[176] Ibid., f.31r.

[177] lbid., f.31r-v.

[178] Ibid., ff.31v-32v.

[179] lbid., Mizzi - De Piro, 9/12/1930, f.34v.

[180] lbid., P. {wakkin - Alf. M. Galea, 26/12/1930, ff.38r-39v.

[181] Ibid., Fra {u\epp - De Piro, 31/12/1910, f.40r-v.

[182] Nafu x'qal De Piro mill-ittra ta' Mizzi - De Piro: lbid., 1931, 10/2/1931,f.14r.

[183] Ibid.

[184] Ibid., Mizzi - De Piro, 17/6/1931, f.25v.

[185] Ibid., Fra {u\epp - De Piro, 9/9/1931, f.27r.

[186] Ibid., Mizzi - De Piro 3/12/1931, f.31r.

[187] lbid., Sr M. Kleofe - De Piro, 10-21/12/1931, ff.32r-33r.

[188] Ibid., P. {wakkin - De Piro, 31/12/1931, f.34r.

[189] lbid., 1932, Fra {u\epp - De Piro, 26/2/1932, f.3r.

[190] Ibid., P. {wakkin - De Piro, 22/5/1932, f.12r-v.

[191] Ibid., Fra {u\epp - De Piro, 8/6/1932. f.13v.

[192] lbid., Mizzi - De Piro, 14/6/1932, ff.16r-18v.

[193] Ibid., ff.28v-29v.

[194] Ibid., ff.18v-19r.

[195] Ibid., Fra {u\epp - De Piro, 19/6/1932, f.23v.

[196] Ibid., f.25r.

[197] Ibid., Kra {u\epp - De Piro, 11/8/1932, f.26r.

[198] lbid., De Piro - Fra Gu\epp, 10/10/1932, f.29r-v.

[199] Ibid., Mizzi - De Piro, 4/9/1932, ff.34r-37v; 7+8/9/1932, ff.38r-39v.

[200] Ibid., Mizzi - De Piro, 4/9/1932, f.35v.

[201] Ibid.

[202] Ibid., ff.35v-36r.

[203] Ibid., f.36r-v.

[204] Ibid., ff.36v-37r.

[205] Ibid., f.37v.

[206] lbid., 7+8/9/1932, ff.38r-39v.

[207] Ibid., P. {wakkin - De Piro, 18/9/1932, f.40r-v.

[208] lbid., P. {wakkin - De Piro, 26/9/1932, f.41r.

[209] lbid., Mizzi - De Piro, 27/9/1932, ff.42r-48r.

[210] lbid., Fra {u\epp - De Piro, 7/10/1932, f.51v.

[211] Ibid., f.52r.

[212] Ibid., De Piro - Fra {u\epp, 10/10/1932, fil-"Post scriptum".

[213] Ibid.

[214] Ibid., Mizzi - De Piro, 18/ 11/1932, f.54r-v.

[215] Ibid., ff.54v-55v.

[216] Ibid., f.56r.

[217] Ibid., Fra {u\epp - De Piro, 3/11/1932, f.58r.

[218] Ibid., ff.58r-59r.

[219] Ibid., P. {wakkin - De Piro, 16/11/1932, f.61r.

[220] Ibid.

[221] lbid., f.61r-v.

[222] Ibid., f.61v.

[223] lbid., P. {wakkin - De Piro, 26/11/1932, f.62v.

[224] lbid., Fra {u\epp - De Piro, 10/12/1932, f.63r.

[225] lbid., f.64r.

[226] lbid., P. {wakkin - De Piro, 29/12/1932, f.68r-v.

[227] lbid., Fra {u\epp - De Piro, 29/12/1932, f.69r.

[228] lbid., 1933, P. {wakkin - De Piro, 9/1/1933. f.1r.

[229] lbid., Nota ta' De Piro, 30/1/1933, f.5r.

[230] Ibid., Fra {u\epp - De Piro, 12/1/1933, ff.2r-4r.

[231] Ibid., P. {wakkin - De Piro. 5/2/1933, f.6r.

[232] A.M.S.S.P., Atti Consiglio, 9/2/1933.

[233] L.C., MissioneSomala Maltese, 1933, De Piro - P. {wakkin, 9/2/1933, f.7r.

[234] Ibid., ff.7r-8r.

[235] lbid., f.8r.

[236] Ibid., De Piro - Fra {u\epp, 28/2/1933, f.9r.

[237] lbid., P. {wakkin - De Piro, 19/3/1933, f.10r.

[238] lbid., Fra {u\epp - De Piro, 2/4/1933, f.13v.

[239] Ibid.

[240] Ibid., Mizzi - De Piro, 14/4/1933, f.15v.

[241] Ibid., Fra {u\epp - De Piro, Marzu/April 1933, f.l7v.

[242] Ibid., Mizzi - De Piro, 5/5/1933, f.l7v.

[243] Tag]rif orali [ie mog]ti minn Fra Kal`idon |ammit MSSP, [urnata biss qabel il-mewt tieg]u, li [rat fis-27 ta' Mejju 1984. Kelli wkoll tag]rif ie]or minn Fra Venanz Galea MSSP fis-26/9/1984. G]all-ittra ta' Patri {wakkin fejn talbu wie]ed ta' ]ila fid-daqq tal-Banda, ara A.M.S.S.P., Missione Somala Maltese, 1932, P. {wakkin - De Piro, 22/5/1932, f.12r.

[244] A.M.S.S.P., Dokumenti Personali M.S.S.P., n.7 (Fra Ru\ar Bu]a[iar) informazzjonijiet diversi.

[245] A.A.M., Corr., Caruana, 1933, n.21, De Piro - Ar`. M. Caruana, 11/7/1933.

[246] Ibid.,

[247] lbid., Can. P. Galea - Card. A. Lepi`ier, 9/9/1933.

[248] "Uara il Meut tieg]u", S. Paul: Almanakk, 1934, p.6.

[249] "L-Ewwel {ebla" Ibid., 1933. pp.8-10.

[250] A.M.S.S.P., Appunti di Predicazione di Mons. De Piro, n.57.

[251] "Wara il Meut Tieg]u" S. Paul: Almanacc, 1934, pp.6-7.

[252] A.A.M., Corr., 1933, n.21, Caiazzo - Caruana, 3/ 10/ 1933.

Volum 2

Kapitlu 11