PRE|ENTAZZJONI G}ALL-}AJJA TAL-FUNDATUR

TAS-SO~JETA' MISSJUNARJA TA' SAN PAWL

 

Vol 1

 

ll-familja nobbli De Piro g]andha f'Malta storja twila. Storja li tag]mel unur lil art twelidna. Dil-familja kienet imda]]la u tat sehem siewi fil-[rajjiet ewlenija ta' g\iritna g]al kwa\i dawn I-a]]ar tiett mitt sena.

I\da fi \menijietna bi-I\vilupp ta' edukazjoni g]al kul]add, u bl-i\vilupp ta' ideat demokrati`i li g]ollew il-livell tal-bniedem komuni, wie]ed jista' jistaqsi jekk in-Nobbilta' baqag]lhiex post fi\-\minijiet tal-lum.

Hi x'inhi r-risposta, jekk in-Nobbilta' waslet fit-tarf, donnha I-Providenza se tag]mel xi e``ezzjoni g]allanqas fil-familja De Piro. ls-setntimenti nobbli li l-familja ilha ti[bor g]al ]afna snin donnhom huma ddestinati li jibqg]u sejrin. U jibqg]u jag]mlu I-[id, mhux biss fi`-`irku `kejken li jdawwar il-g\ejjer tag]na, imma wkoll f'diversi xtut o]ra li huma 'l bog]od.

Dan hu bis-sa]]a ta' Monsinjur {u\eppi De Piro, Fundatur tas-So`jeta' Missjunarja ta' San Pawl.

Dwar Mons. De Piro, kull min kien jafu jg]id li forsi hu kien I-isbah fjura li ]ar[et mill-familja De Piro. Xewqtu kienet li jmur ja]dem fl-lstitut ta' San {u\epp minfejn, sa minn \g]o\itu, kien qed jittama li jwaqqaf So`jeta' ta]t il-]arsien ta' San Pawl, li tibda Malta, u mbag]ad tinfirex barra minn Malta.

Alla riedu b]al musbie] li jitqieg]ed fuq il-gandlier. Kienu diversi I-attivitajiet li I-Providenza g]addietu minnhom. Kien Direttur ta' ]ames Istituti tat-tfal, rapprezentant tal-kleru fis-senat, segretarju ta' l-lsqof, rettur tas-seminarju, u responsabiltajiet o]rajn. Dawn kienu responsabiltajiet u unuri li hu ma xtaqhomx g]ax ried jiddedika ru]u g]al dik li kien isej]ilha I-mimmi ta' g]ajnejh. Qieg]ed ing]id g]as-So`jeta'' Missjunarja ta' San Pawl.

Bit-twaqqif ta' din is-So`jeta'', Monsinjur De Piro xeg]el xemg]a. U dak kollu li kellu sabi] u nobbli f'qalbu u f'mo]]u xeg]lu fil-qalb ta' uliedu. Dawn, min-na]a tagh]hom, ma jonqsux li 'l dak li r`evew jg]adduh lill-o]rajn.

Issa wasal I\-\mien li lil Monsinlur De Piro jsiru jafuh ]afna i\jed. Isiru jafu mhux biss min kien, imma wkoll kemm kien qaddis, u x'g]amel g]al Malta u g]ar-Reli[jon. ll-figura kbira tieg]u bil-mod il-mod qed tinkixef u qed tissorprendi lil ]afna.

Is-So`jeta'' Missjunarja ta' San Pawl ilha bix-xewqa li o]rajn isiru jafu aktar fil-fond dwar il-figura tal- Fundatur tag]ha. U issa li s-sena d-die]la Monsinjur De Piro se jag]laq ]amsin sena mejjet ma stajniex nistennew i\jed.

Konna xxurtjati li I-Providenza laqqag]tna ma' Fr. Alexander Bonni`i, O.F.M. conv., Ph.B., S.Th.L., H.E.D. Ilum lil dan I-istoriku, awtur ta' bosta pubblikazzjonijiet, tista' tg]id kul]add jafu. Mhux kul]add forsi jaf b'liema dedikazjoni jid]ol g]ax-xog]ol. Ilu mal-]ames snin, b'tant reqqa u sabar, jag]mel it-tiftix me]tieg. Illum qed jag]tina l-ewwel volum tal-}ajja ta' Monsinjur De Piro.

Jiena, f'sern is-So`jeta'' Missjunarja ta' San Pawl, irrid inrodd ]ajr l-ewwelnett lil Fr. Alexander, imbag]ad lil dawk kollha li g]enuh, mhux I-inqas il-Kan. Dun {wann Azzopardi, Kuratur tal-Mu\ew tal-Katidral, g]al dan is-servizz kbir li g]amlu lilna u lil Malta.

Stanley Tomlin, M.S.S.P.

Superjur Generali


 

QABEL IL-BIDU

G}ALIEX KIEN U MA KIENX DIFFI~LI LI TINKITEB IL-}AJJA TA' MONS. DE PIRO

Tag]rif dwar kif l-Awtur [abar id-dokumenti g]al din il-'}ajja', u x;g]amel biex tahom sura ]alli jkun jista' jag]mel u\u minnhom.

Im]abba lejn l-istorja

Aktarx li kull kittieb ta' storja fil-g\ejjer tag]na jkollu rabta ta' m]abba li tg]aqqdu ma' dawk il-grajiet li jikteb dwarhom. F'ka\ ta' storja ta belt jew ra]al, ir-rabta tkun g]ax il-kittieb ikun twieled jew g]ex f'dak il-post. F'ka\ ta' ]ajja ta' bniedem mag]ruf, il-kittieb kemm-il darba jkollu rabtiet spe`jali mal-persuna[[ innifsu jew ma' dak li g]andu x'jaqsam mieg]u. Fil-kitba ta' l-istorja, li saret il-passjoni ta' ]ajti, jiena kelli jew ma kellix minn dawn ir-rabtiet. Imma dejjem spi``ajt biex intlift fl-im]abba u fl-ammirazjoni ta' dak li kont qed nikteb dwaru. }add qatt ma talab kitba ming]andi g]ar-rabta li g]andi jew kelli ma' xi post jew persuna. Jiena fassalt bosta kitbiet ta' storja g]aliex min fittex lili stenna li nista' nag]tih xi ]a[a professjonali. l`-`irkustanzi qeg]duni f'po\i\joni li kelli n]addem bla waqfien din l-ispe`jalizzazjoni tieg]i fl-istorja, minn mindu fis-6 ta' {unju, 1967, ksibt il-lawrja fiha fl-Universita' Gregorjana ta' Ruma. Dejjem jibqa' l-fatt li jien ma inhix qieg]ed fuq l-istorja biss. Jiena sa`erdot, u n]obb il-ministeru pastorali tieg]i. Jiena reli[juz fl-Ordni tal-Fran[iskani Konventwali, u dejjem g]o\\ejt din l-g]a\la li g]amilt f'\g]o\iti. Jiena g]allimt 'l-kbar u \-\g]ar, u ]assejt li nista' nag]ti xi ]a[a `kejkna mill-ftit li tg]allimt jien. Imma qatt ma ]assejtni jiena nnifsi daqs meta ntfajt fis-skiet ta' xi rokna u g]arrixt qalb dokumenti mmermra u qodma biex niskopri l-img]oddi u nitfa' dawl fuq il-pre\ent. Imma jiena kont dejjem determinat li qatt ma nag]mel dan it-tiftix g]alih innifsu. Qatt ma qrajt id-dokumenti ta' l-img]oddi b'gost li jixbah lil ta' dak li jaqra xi rumanz. Kulma qrajt, qrajtu dejjem biex nag]mel u\u minnu g]al xi pubblikazjoni. ll-]sieb tal-pubblikazjoni kien dejjem f'mo]]I sa minn qabel ma jiena nkun bdejt it-tiftix tieg]i. U, fi \mien meta l-istampar tal-kotba ba\\a' lil tant awturi, jiena sibt ru]i ssikkat bla mistrie] biex nikteb fuq xi belt jew ra]al, u fuq din jew dik il-persuna. L-im]abba lejn l-istorja, l-g]alliema dejjiema tal-]ajja, sa]]ritni, u sa]ansitra taffietli t-toqol tal-]idma. Meta, filg]axija, kemm-il darba ]assejtni mfarrak bix-xog]ol tal-mo]] ta' matul il-jum, il-mistrie] tal-lejl serra]ni minn kull g]ajja, u sbi] il-jum tani dejjem is-sa]]a, l-ener[ija, u l-entu\jasmu biex nibda jum [did ta' ]idma li t]alli l-frott kotran tag]ha.

Bosta raddewli ]ajr g]aliex stqarrew li qatt ma kienu jaslu g]al xi kitbiet li minn tant \mien kienu ilhom mixtieqa, li kieku jien ma d]altx g]alihom. Fil-fatt, ]iadd ma jista' jbassar il-futur, u dak li g]amilt jien sata' jsir minn ]addie]or. Imma n]oss li jiena nnifsi g]andi nrodd ]ajr lill-Mulej talli laqqag]ni ma' dawn il-persuni jew g]aqdiet g]aliex lili tawni skop g]al ]ajti. Kienet din l-im]abba lejn l-istorja u anki ]afna obbligi li jiena u l-komunita tieg]i tal-Frangiskani Konventwali tar-Rabat kellna lejn is-So`jeta'' Missjunarja ta' San Pawl li qanqluni biex na``etta li nid]ol g]all-kitba tal-]ajja ta' Mons. De Piro. Imma g]alija hu wkoll ta' [ieh li nfassal il-]ajja tal-malti wa]dieni li se]]lu jwaqqaf So`jeta' Reli[ju\a ta' sa`erdoti fil-g\ira tag]na. Barra minn hekk, Mons. De Piro kien ukoll benefattur kbir ta' eluf ta' maltin li kienu fil-b\onn. ll-]ajja ta' Mons. De Piro hi xhieda o]ra ta' kemm il-Knisja ]admet biex taffiet il-mi\erja ta' min kien batut u tat lill-bniedem edukazjoni aktar s]i]a fil-mo]] u l-qalb tieg]u.

Jiena [ie li qbadt f'idejja kitbiet fuq persuni li lili ]ajjithom ma qanqlitnix. Fihom ma kont qieg]ed nara xejn spe`jali. Ma kontx qed nikteb ]lief g]ax kont issikkat minn ]addie]or. G]alhekk, kelli nitlaq kollox minn idejja g]aliex il-kitba f'dak il-ka\ kienet qieg]da [[ibli dwejjaq kbar. Imma dan ma [arax fil-kitba tal-]ajja ta' Mons. De Piro. Aktar ma sirt nafu, aktar bdejt in]obbu. Jiena ma ]assejtx ]lief dispja`ir wie]ed. Bniedem li tant ta ]ajtu g]all-o]rajn hu mag]ruf wisq anqas minn dak li jist]oqqlu. Jekk jiena b'din il-kitba dokumentata sejjer nag]ti s-sehem tieg]i biex il-]ajja ta' Mons. De Piro ssir mudell tas-sa`erdot malti, inkun tassew sodisfatt. Jekk, b'din il-]ajja, dawk li j]ossu ru]hom nobbli f'nisilhom u f'qalbhom, jifhmu a]jar li \-\ejjed li g]andhom g]andu jservi biex jag]mlu u\u tajjeb minnu, g]all-im]abba ta' Alla u tal-bnedmin innifishom, jiena nkun tajt sehem `kejken fir-riforma so`jali ta' artna. Jekk, fuq kollox, il-membri tas-So`jeta' Missjunarja ta' San Pawl, li tag]hom Mons. De Piro hu l-Fundatur u g]alhekk missier, jifhmu a]jar il-]ajja konsagrata tag]hom, jiena jkolli g]ax inrodd ]ajr lil Alla. Xewqti hi li l-ideal ta' Mons. De Piro jiftihem tajjeb, l-ewwelnett, minn dawn l-ulied spiritwali tieg]u. ll-kari\ma tal-Fundatur hu element essenzjali li g]andu jkun mag]ruf tajjeb minn kull sa`erdot u kull fratell ta' din is-So`jeta' li De Piro qieg]da ta]t il-]arsien ta' San Pawl appostlu, il-missier tal-maltin kollha u appostlu kbir tal-[nus.

 

Pedamenti fil-kitba ta' "Hajja"

Li kieku Mons. De Piro ma kienx il-Fundatur tas-So`jeta' Missjunarja ta' San Pawl, din il-"}ajja" qatt ma kienet tasal biex tinkiteb. ls-So`jeta' ta' San Pawl kienet minn dejjem mixtieqa li tkun taf min kien tassew il-Fundatur tag]ha. L-ulied li, fi tfulithom jibqg]u ltiema, jixxennqu g]al tifkiriet ta' persuni g]e\ie\ li qatt ma kienu jafuhom bi\\ejjed. Hekk ukoll [ara lis-So`jeta' Missjunarja ta' San Pawl. Din is-So`jeta' qatt ma kienet taf lil missierha bi\\ejjed, u g]alhekk kull membru ma satax ma jixxennaqx g]alih.

Mons. De Piro ]abb 'I uliedu li g]exu mieg]u u trabbew minnu kemm fl-ispiritwal kif ukoll fit-temporal. Hu ]asbilhom biex jag]tihom g]ajxien g]al ru]hom u g]al [isimhom. Imma hu ]olom u tfarra[ fit-tama li l-ulied spiritwali tieg]u g]ad ikunu l-]addiema tal-Mulej f'artijiet imbieg]a fejn qatt ma kien wasal l-isem ta' Kristu. Imma lil uliedu, `kejknin fl-eta' u fin-numru, De Piro ]alliehom ltiema fi \mien meta l-aktar kellhom b\onnu. Il-Mulej [abru mieg]u fi \mien meta lanqas l-ambjent ta' madwarhom ma kien qed jag]mlilhom il-qalb. Huma kienu donnhom b]al dik is-si[ra li jsemmi Kristu f'wie]ed mir-rakkonti tieg]u. Kien hemm min ried jaqlag]ha mill-eg]ruq, u kien hemm o]rajn li riedu jag]tuha ftit \mien ie]or biex jaraw jekk kienx hemm i`-`ans li tag]mel il-frott.

ll-problemi ta' l-istess e\istenza, it-toqol tal-]ajja, u l-ewwel ]idmiet ta' bla mistrie] biex is-So`jeta', skond ix-xewqa tal-Fundatur innifsu, ikollha l-ewwel dar tassew tag]ha, imlew kull waqt tal-[urnata, u l-ftit ]addiema tas-So`jeta' t]lallew bla nifs. ll-membri tas-So`jeta', ming]ajr ma kienu jafu sewwa min kien u x'kien jiswa missierhom, xtaqu jag]mlu ]ilithom biex jg]ixu l-ispirtu u l-kari\ma tieg]u.

Dwar ]ajtu, ma sarux ]lief xi kitbiet `kejknin li ma kellhom ebda pretensjoni. Imma l-ftit tag]rif li beda jin[abar bil-]e[[a ta' bosta membri li g]amlu ]ilithom biex ma jintilef xejn, sewa wisq aktar milli mma[inaw dawk stess li [abruh. Dawn kienu l-ewwel passi lejn din il-]ajja. Kienu passi li ma tawx fil-g]ajn. Imma kienu passi tassew g]aliex "}ajja" ma tistax tinkiteb jekk, l-ewwelnett, ma tkunx mixtieqa. II-"}ajja", imbag]ad, ma tistax tkun mixtieqa jekk ma hix ta' persuna g]a\i\a u ma]buba. }afna li ming]andhom in[abar xi tag]rif ma g]adhomx i\jed mag]na. Imma l-kelmiet tag]hom waslu f'idejn il-kittieb ta' din il-"}ajja", u swew biex il-personalita' ta' Mons. De Piro fidher ]afna i\jed `ara.

Kelma ta' tif]ir u ta' apprezzament jixraq li ting]ata anki lill-qraba ta' Mons. De Piro. Li kieku ma kenux qrabatu Ii g]o\\ew kitbiet u tifkiriet ta' l-img]oddi, it-tag]rif tag]na dwar l-ewwel snin ta ]ajtu kien ikun wisq i\jed `kejken. Ittri li nkitbu sa]ansitra fi tfulitu g]addew minn nisel g]all-ie]or u n\ammu bl-istess g]o\\a kif wie]ed jorbot qalbu ma' dehbijiet u fided prezzju\i. Liema hu dak il-bniedem li tieg]u nistg]u nsibu l-ittri li kiteb lil ommu jew tant o]rajn li hu nnifsu r`ieva ming]and ommu, hutu, u ]biebu? Huma ittri familjari u intimi li jag]tu kwadru dettaljat ta' dan il-bniedem. Fil-qari tag]hom jidhru l-problemi kollha ta\-\g]o\ija. Huma ittri li fihom tidher il-]e[[a ta' l-im]abba li kienet tg]aqqad omm ma binha u, fl-istess waqt, juru kif il-fidi nisranija kellha l-]ila tqawwilhom il-qalb tag]hom anki fl-eqqel problemi tal-]ajja.

Kien att [eneru\ min-na]la tal-familjari meta dan il-materjal ta' siwi kbir [ie mg]oddi lis-So`jeta' Missjunarja ta' San Pawl. Qrabatu fehmu li l-g]o\\a lejn dawk l-ittri ma kenitx sejra tonqos, imma ti\died jekk jin\ammu minn So`jeta' li lil Mons. De Piro tarah, kif kien tassew, b]ala l-missier tag]ha. L-u\u prudenti u responsabbli ta' dawn l-ittri jag]tina dawl li qatt u minn imkien ma kien ikun possibbli li naslu g]alih.

 

L-g]ajnuna ta' bniedem ordnat

Li kieku De Piro ma kienx dak li kien, id-diffikultajiet kienu jkunu wisq i\jed kbar biex tinkiteb il-]ajja tieg]u. De Piro kien jaf e\attament x'ried. L-uffi``ji tieg]u qeg]duh f'po\izjoni importanti b'mod li kellu kwantita' kbira ta' korrispondenza uffi`jali. Illum, hi ]a[a ]afifa biex nag]mlu aktar minn kopja wa]da ta' dak li niktbu. lmma ma nafx kemm jinsabu persuni b]al Mons. De Piro li, fl-img]oddi, \ammew kopja ta' kull ittra importanti li kitbu. In\idu wkoll li l-istess fatt li De Piro kien jikteb ittra darbtejn: wa]da biex i\ommha hu u l-o]ra biex jibg]atha, lilna jag]tina xaqq ie]or ta' dawl dwar il-personalita' tieg]u. Mill-ewwel ittra li kien jikteb (u li waslet f'idejna), a]na naraw x'kienu l-ideat tieg]u qabel ma kitibha b'mod pulit ]alli jibg]atha. Qabel ma kiteb l-ittri biex jibg]athom, hu kien jag]mel il-korrezzjonijiet kollha li dehrulu me]tie[a. L-ittri li naturalment n\ammu minnu huma dawk li fihom il-korrezzjonijiet. Bniedem b]al dan, bilkemm hemm b\onn li ng]iduha, \amm kull ittra importanti li r`ieva. De Piro \anm kull ittra li kellha x'taqsam mat-twaqqif tas-So`jeta' Missjunarja ta' San Pawl u kull kitba li kellha rabta ma' l-lstifuti li mexxa. Numru ta' ittri o]rajn jintrabtu ma' l-uffi``ju tieg]u bhala Rettur tas-seminarju ma[[ur ta' Malta u mal-]idma tieg]u b]ala Segretarju tad-djo`esi ta' Malta. Hu \amm ukoll kopja ta' kull kuntratt li sar, u g]amel ]iltu biex jin[abru anki o]rajn ta' l-img]oddi, kull meta dawn g]andhom xi rabta ma' l-opri tieg]u.

Mons. De Piro \amm dawn il-kitbiet g]all-g]anijiet pratti`I tag]hom. lmma din il-[abra g]amlitha ]a[a wisq i\jed ]afifa biex l-opra tieg]u ti[i studjata. Dawn huma kitbiet li, fil-bi``a l-kbira tag]hom, jag]mlu parti mill-Arkivju fad-Dar `entrali tas-So`jeta' Missjunarja ta' San Pawl. G]alhekk, ilkoll jinsabu mi[burin fid-Dar ta' Sant'Agata, ir-Rabat.

Minkejja dan, Mons. De Piro, sa`erdot u direttur spiritwali tant apprezzat, ma \ammx l-ittri ta' dawk li fittxew id-direzjoni spiritwali tieg]u. Hu ma \ammx lanqas il-kitbiet ta' dawk l-eluf li fittxew l-g]ajnuna tieg]u. X'u]ud minn dawn l-ittri ta' natura privata n\ammu biss g]aliex g]andhom rabta ma' xi membru tas-So`jeta' li waqqaf. Hu ma \ammx lanqas l-ittri persunali ta niesu li waslulu fi\-\mien meta kien jinsab Malta, ll-prudenza lil Mons. De Piro g]allmitu li hafna minn dawk li jibag]tu xi ittra jixtiequ wkoll li l-kitba tag]hom ma ti[ix fl-idejn. Imma l-mo]] metodiku tieg]u wrieh li kull ittra li hi prova ta' xi ]a[a g]andha tin\amm biex ]add ma jqarraq bih u biex hu nnifsu ma jinsiex x'ikun kiteb lill-o]rajn.

ll-[abra ta' dawn il-kitbiet tfisser li, indirettament, Mons. De Piro nnfsu ]ejja t-triq biex ikun hemm il-possibilta li l-]ajia tieg]u u l-[rajjiet tas-So`jeta' li waqqaf ji[u miktubin. Dawn il-]afna kitbiet kienu mxerrdm 'I hawn u 'I hinn: fi djar privati u f'o]rajn differenti tas-So`jeta' li waqqaf. X'u]ud minn dawn il-kitbiet, u b']afna \ieda mag]hom gew stampati minn Mons. De Piro ]ajtu stess; dan g]amlu meta hu ried li s-So`jeta' `kejkna tieg]u tkun taf sewwa r-Regoli tag]ha. G]alhekk, hu stampa r-Regole della Compagnia di S. Paolo (Fasc. 1, 1924, pp. 42; fasc. 2, 1925, pp. 54; fasc. 3, 1928, pp. 120).

 

L-ewwel kitbiet ippubblikati

X'u]ud mill-kitbiet ta' Mons. De Piro waslu f'idejn Mons. Dun Nerik Bonni`i, u, bil-g]ajnuna tag]hom, ftit i\jed minn xahar wara l-mewt tieg]u, nhar it-23 ta' Ottubru, 1933, hu g]amel diskors g]at-tfal ta' l-istituti u g]all-]bieb kollha ta' Mons. De Piro. G]al dan id-diskors `kejken, il-Monsinjur g]amel u\u mid-djarju u mit-testment ta' Mons. De Piro u minn xi tag]rif li hu nnifsu kien jaf u kien [abar ming]and min kien jafu. Id-diskors [ie stampat fi ktejjeb ta' 12-il pagna bit-titlu Chelmtejn fuq Mons. De Piro. Dawn il-ftit pa[ni jag]tuna idea `kejkna imma `ara ta' Mons. De Piro.

Dan kien g]adu ftit wisq. Fil-fatt, l-opri ta' De Piro g]addew f'idejn persuni o]rajn. Bi\-\mien, dawk li kienu jafuh bdew imutu wie]ed wara l-ie]or. Fl-istituti fejn ]adem b'tant dedikazjoni, it-tifkira tieg]u bdiet tintesa. Imma minn Mons. De Piro kien hemm xi ]a[a li baqg]et ]ajja u li \-\mien ma sata' qatt inessiha g]al kollox. Din kienet is-So`jeta' Missjunarja ta' San Pawl: l-aqwa opra ta' ]ajtu. Jekk kien possibbli li l-o]rajn jinsewh, is-So`jeta' tieg]u qatt ma setg]et tinsieh. G]adda \-\mien qalil tal-gwerra meta ma kienx possibbli li xi]add ja]seb fil-pubblikazjonijiet. Imma waslet is-sena 1948, meta l-fdal ta' Mons. De Piro kien se jitne]]a mi`-`imiterju ta' l-Addolorata f'Rahal {did biex jittie]ed f'post li jixraq ]afna i\jed. F'dak i\-\mien li l-fdal ta' Mons. De Piro ttie]ed fil-knisja ta' Sant'Agata, ir-Rabat, inkitbet ]ajja `kejkna minn Robert Cini: wie]ed mill-istudenti tas-So`jeta' Missjunarja ta' San Pawl. ll-kitba ssej]et Mons. Can. Dec. Gius. dei Msi De Piro: ll-}ajja u I-Opra. Hi ]ajja sostanzjalment tajba, u nbniet fuq djarju, ittri, u dokumenti o]rajn. Imma hi wkoll kitba li turi li kien fadal xi snin ta' storja fil-]ajja ta' De Piro li bdew jo]olqu diffikultajiet g]al min xtaq jikteb ]ajtu. Madankollu, dik il-]ajja `kejkna ta' 40 pagna tat idea tajba dwar min kien Mons. De Piro, u kabbret ix-xewqa li nkunu nafuh ]afna a]jar. Sforzi g]al aktar g]arfien saru mill-membri tas-So`jeta' Missjunarja ta' San Pawl. Bjniethom u f'`irkolazjoni privata, il-membri tas-So`jeta', kull tant \mien, bdew jo]or[u flit fuljetti li sej]ulhom "Nagliarfu lill-Fundatur". Dawn swew, mhux biss biex tkabbar it-tag]rif fuq il-]ajja tieg]u, imma wkoll biex fehmu xi ftit a]jar l-ispiritwalita' tieg]u.

 

Xewqa ta' "}ajja" s]i]a u dokumentata

Kienet qed toqrob is-sena 1977, li fiha kien ja]bat l-ewwel `entinarju mit-twelid ta' Mons. De Piro. ls-So`jeta' li tag]ha hu l-Fundatur, bir-ra[un kollu, kienet mixtieqa li l-ispiritwalita' ta' dan il-bniedem u l-opra li ]alla warajh isiru mag]rufin ]afna i\jed. Tul dik is-sena u f'ta' warajha, saru laqg]at ta' kull g]amla u g]al kull kategorija tal-poplu malti. Sar ukoll dramm fuq Mons. De Piro, miktub minn Dun Norbert Bonavia M.S.S.P., u mtalla' fl-lstitut Kattoliku bis-sehem ta' atturi mill-a]jar. ll-figura ta' Mons. De Piro nqalg]et tajjeb ferm. Bla dubju ta xejn, dak li sar qajjem xi ftit il-figura ta' dan il-benefattur ta' Malta, imma, kif ji[ri ta' sikwit, il-festi, kbar kemm ikunu kbar, jistg]u kwa\i jintesew. Tag]hom jifdal biss xi programmi u xi ftit ritratti. F'dik is-sena 1977, beda jin]ass i\jed il-b\onn li tinkiteb xi]a[a li tibqa' g]al dejjem. G]alhekk, kien tul is-sena 1977, meta jiena [ejt avvi`inat g]all-ewwel darba minn Dun Stanislaw Tomlin, is-Superjur {enerali tas-So`jeta' Missjunarja ta' San Pawl, biex ni[i mistoqsi jekk na``ettax li nid]ol g]al din il-kitba fuq il-Fundatur tas-So`jeta'. Jien g]amilt il-]sieb li nilqa' l-istedina billi l-ewwelnett nara x'possibiltajiet jista' jkolli. Imma, f'dik is-sena, kont g]adni ma qisthiex bhala talba formali. Kont qed nistenna li nerga' nigi mistoqsi biex inkun nista' nara x'materjal je\isti, u jekk hux possibbli li jiena nag]mel u\u minn kull ]a[a li tista' tg]ini g]at-tfassil ta' "}ajja" b]al din. G]athekk, mis-sena 1977, waslet is-sena 1978.

Fis-sena 1978, Dun Stanislaw Tomlin fissirli l-]sieb tieg]u b'mod i\jed espress, u weg]edni li s-So`jeta' tag]tini kull appogg possibbli. Jiena ili snin in]oss li l-kitba hi l-kontrihut ewlieni ta' ]ajti. G]alhekk, nixtieq li, jekk ikun possibbli, ma ng]id "le" lil ]add. Meta gejt mitlub biex nid]ol g]all-"}ajja" ta' Mons. De Piro, i\-\mien kien wie]ed diffi`li ]afna g]alija. Kont g]adni kif temmejt \ewg xog]lijiet ibsin: wie]ed kien il-]ajja ta' Fren` tal-G]arb u l-ie]or fuq il-Katidral u l-Parro``i l-o]rajn ta' G]awdex. Kont qieg]ed na]dem bla mistrie] fuq il-]ajja tant komplikata ta' Dun {or[ Preca, il-Fundatur tas-So`jeta' tad-Duttrina Nisranija. Dwaru kont g]adni kif ippubblikajt il-ktieb Dun {or[ Preca fid-dawl ta' l-lttri tieg]u, u tnejn o]ra `kejknin li kienu Dun {or[ Preca: {rajjiet ewlenin ta' ]ajtu u Dun {or[ Preca u s-So`jeta' Museum. Kont ukoll mitfug] b'ru]i u [ismi fuq il-]ajja dokumentata tal-Fundatur tal-Museum, li minnha, qabel dan l-ewwel volum fuq De Piro, ]ar[u \ewg volumi ta' dik li b]ala titlu [enerali qeg]idtilha Dun {or[ Preca: }ajja, Xiehda, Dokumenti. Kien ukoll \mien meta diversi parro``i f'Malta u G]awdex bdew jissikkawni kontinwament biex nippubblika [rajjiet l-istorja tag]hom. F'kull ka\, jiena kont dejjem mitlub minn persuni li wrew li kienu lesti biex jid]lu g]all-pi\ kollu tal-pubblikazjoni u lili kienu qed iweg]duni kull g]ajnuna. G]al dawn ir-ra[unijiet, jiena bdejt nit]ajjar dejjem i\jed. G]alhekk, meta jiena [ejt mitlub biex nid]ol g]all-"}ajja" ta' Mons. De Piro, sibt quddiem wi``i l-akbar g]adu tieg]i: "i\-\mien". Ma kontx naf kif sata' jkun possibbli li nid]ol g]al opra kbira o]ra. Opra fuq Fundatur hi wa]da kbira aktar minn dik ta' belt jew ra]al: F'kitba fuq post, l-Awtur hu mifrux f'tul ta' sekli, u kapitlu wie]ed fuq il-persuni l-aktar importanti ikun aktar milli bi\\ejjed: imma mhux hekk meta tinkiteb ]ajja fuq persuna wa]da. ld-diffikulta' hi wisq i\jed meta din il-persuna hi fundatur, b]al fil-ka\ ta' Mons. De Piro. Jekk ma titwassalx l-ispiritwalita' tal-Fundatur, jekk ma jinqalax tajjeb il-kari\ma tieg]u, jekk ma jo]ro[x b'mod `ar il-wirt spiritwali li ried i]alli lill-ulied spirilwali tieg]u, il-" }ajja" ma tkunx la]qet l-iskop tag]ha.

Irrid inkun sin`ier; g]alhekk, nistqarr li kelli biza' kbir li, fil-ka\ ta' Mons. De Piro, ma jkollix il-]ila nil]aq l-iskop tal-kitba ta' ]ajtu. Bennej, anki jekk ikun ta' ]ila kbira, ma jistax jibni dar ming]ajr ma jkollu biex jibni. Pittur ma jistax ipitter ming]ajr kuluri jew strumenti o]rajn. Hekk ukoll, kittieb ma jistax jikteb ming]ajr dokumenti. L-istess Superjur Generali stqarr mieg]i li kien ja]seb li "}ajja" ta' Mons. De Piro hi diffi`li biex tinkiteb g]aliex is-So`jeta' Missjunarja ta' San Pawl innifisha ma kenitx taf x'g]andha fidejha. Dun Stanislaw Tomlin, tul l-ewwel \mien minn meta ]adt din il-kitba f'idejja, [ie li qalli fuq dan il-bi\a' tieg]u. G]al ]afna obbligazjonijiet li ]assejt li kelli lejn is-So`jeta' ta' De Piro, jiena a``ettajt li nid]ol g]al din il-bi``a xog]ol iebsa; imma ma kontx naf jekk kienx possibbli li xidarba nasal.

Kollox kien jiddependi mid-dokumenti li jiena kellu b\onn li nsib. Huma dokumenti li kelli b\onn insib fihom ]ajja ta' bniedem u ta' So`jeta'. Huma grajjiet li jintrabtu ]afna ma So`jeta' li, anki jekk hi nnifisha g]adha ma tafx il-[rajjiet ta' twelidha, madankollu qed tg]ix \mien li fih qed tgawdi l-frott ta' dawk il-pedamenti li swew tant g]araq tad-demm. Fil-fatt, is-So`jeta' ta' De Piro g]andha bosta dokumenti. Imma, dwar eluf minnhom, ]add ma kien jaf x' fihom. L-ewwel pass g]alija kien li jag]tuni f'idejja kulma kienu jafu bih. Imma dik is-sena 1978 kienet g]alija wa]da iebsa ]afna. ld-dokumenti ma dehrux quddiemi ]lief bhal gzuz ta' bi``iet ta' karti. Tant kien kbir il-materjal li bdew juruni, b'mod li jiena rajt li ma kienx possibbli li d-dokumenti jo]or[u minn Sant Agata, fir-Rabat. Lili, g]alhekk, [iet mog]tija kamra fl-isfess dar `entrali biex fiha nqieg]ed il-kitbiet kollha me]tie[a. Kien hemm b\onn ukoll li jingabru l-bi``iet ta' karti kollha li kienu mxerrdin 'I hawn u 'I hinn fid-djar tas-So`jeta'. X'u]ud gew lura sa]ansitra mill-Awstralja, fejn kienu ttie]du bil-]sieb li jsir xi studju fuqhom.

ll-kamra n. 44 ta' Sant Agata hi dik li fiha g]addejt sig]at twal minn mindu bdejt nie]u l-ewwel ideat sakemm wasalt biex in\ilt fid-dettalji kollha me]tie[a g]al din il-kitba. Inrodd ]ajr minn qalbi lis-So`jeta' Missjunarja ta' San Pawl talli ma riedet ta]bi assolutament xejn. ls-superjuri wrew li jafu x'ji[ifieri li tinkiteb ]ajja ta' Fundatur. Jekk l-awtur ma jkunx jaf anki l-aktar affarijiet delikati, ma jkunx possibbli li tinkiteb storja skond il-verita. Dan ma jfissirx li g]andu jing]ad kollox. L-awtur ukoll g]andu s-sigrieti professjonali tieg]u. Jiena diga' kelli esperjenza qarsa ta' dawk li talbuni biex ng]inhom bil-kitba, u dehrilhom li g]andhom juruni biss dak li jog]gobhom u dak li hu sabi].

 

ll-formazzjoni ta' Arkivju

G]at-tul ta' sena s]i]a, ix-xog]ol tieg]i fuq il-]ajja ta' Mons. De Piro kien monotonu ]afna; g]alhekk, ma kontx nissaporti nag]mlu fit-tul. Dan kien fis-sena 1978 u fl-ewwel xhur tas-sena 1979. Jiena ma kellix quddiemi ]lief ]afna karti li ma kontx naf x'fihom. Kien sar xi ordni ta' xi kitbiet; imma dan lili ma satax iservini kif kien. G]alhekk, l-ewwel problema kbira tieg]i kienet dik li nkun naf x'g]andi, u nara x'nag]mel biex, meta nixtieq xi]a[a, insibha malajr.

Jiena, b'pa`enzja bla tarf, qbadt karta wara o]ra, u bdejt naqra kull kitba sabiex inqassam il-kontenut skond l-argumenti. Kien tqassim prattiku li lili kien sejjer jiswieli direttament g]all-kitba tal-"}ajja". Naturalment, il-kitbiet li kienu f'registri illegati ma kellhomx g]alfejn jintmissu. Lil De Piro, kelli b\onn naqsmu fih innifsu, biex nifhem a]jar l-opra s]I]a tieg]u. Kull taqsima [iet, imbag]ad, numerata biex inkun nista' nag]mel u\u minnha fil-kitba tieg]i. Fil-bi``a l-kbira tal-ka\ijiet, it-tqassim hu tieg]i. Jiena qeg]idt ukoll l-isem tat-taqsima. Xi drabi, meta g]amilt u]u minn xi kitba f'registru ta' \mien De Piro, l-isem t]alla dak li kien. Dan il-materjal qieg]ed mi[bur kollu kemm hu f'Sant Agata, ir-Rabat. Huma dokumenti originali, kopji awtenti`i ta' kuntratti u testmenti, u tant materjal ie]or. lt-taqsim sostanzjali tal-materjal li jiena g]amilt u\u minnu g]all-ewwel volum tal-"}ajja" jidher kollu fid-dokumentazjoni li qieg]da fil-pa[ni 295-296.

 

1979: Abbozz ta' }ajja u Bidu tal-Kitba

B'dan il-materjal kollu fidejja u b']afna ie]or ta' importanza aktar `kejkna, jiena stajt nag]ti bidu g]at-tfassil ta' din il-"}ajja". Daqqa ta' g]ajn [enerali lejn il-materjal li kelli wrietni li Mons. De Piro ma jo]loqx diffikultajiet kbar g]all-kitba ta' ]ajtu. Il-materjal je\isti, u ma je]tie[x ]afna [iri g]ax, fil-bi``a l-kbira tieg]u, jinsab mi[bur f'post wie]ed.

Ftit trufijiet ]tie[u xi fiftix f'arkivji privati kemm ta' familji kif ukoll ta' Ordnijiet Reli[ju\i. Ftit affarijiet \g]ar i`-`araw b'ri`erka fl-Arkivji ta' l-Ordni ta' San Gwann, ta' l-Universita' (jew Kunsill Popolari) ta' Malta, tan-Nutari, u tal-Kurja Ar`idjo`esana ta' Malta

B]alma skultur jew pittur jag]mel abbozz ta' l-opra tieg]u,jiena wkoll xtaqt nipprezenta ]ajja `kejkna ta' Mons. De Piro. Fis-sena 1979, jiena ktibt il-volum `kejken Malta Kattolka fil-}ajja mqallba tas-seklu XX. Fis-sustanza tieg]u, dan il-volum hu [abra `kejkna ta ]ajjiet ta' persuni li g]enu 'I Malta biex issir i\jed kattolika. Dan [ie ppubblikat minn "Religjon u }ajja", id-dar editri`i ta' l-Ordni tieg]i, li jiena kont waqqaftha bil-g]ajnuna ta' xi o]rajn fis-sena 1967. Fost il-persunaggi li da]]alt, hemm il-figura ta' Mons. De Piro (Mons. Guzeppi De Piro 1877-1933: Fundatur tas-So`jeta' Missjunarja ta' San Pawl, pp. 22-34). Ta' dan l-abbozz ta' ]ajja, gew stampati 3,000 estratt, li xterdu ma' kullimkien.

ls-sena 1979 kienet dik li matulha jiena ffurmajt l-ewwel idea [enerali, u bdejt nippjana biex nikteb b'mod dettaljat fuq dan jew dak l-argument. lmma l-ordni tal-kitba kien differenti ]afna minn dak li jidher b'mod definittiv f'dan il-volum. G]alija li lil Mons. De Piro kont g]adni ma nafux, kien jaqbilli li nibda b'dak li deherli l-i\jed ]afif. Inqdejt b'din l-okkaijoni meta s-So`jeta' talbitni biex immexxi seminar ta' studju fl-4 ta' Marzu, 1979, fid-Dar ta' San {u\epp, il-}famrun. F'dik l-okka\joni, quddiem il-membri kollha tas-So`jeta', jiena \viluppajt l-argument li g]alija kien l-i\jed wie]ied ]afif: ll-]sieb tas-So`jeta ta' San Pawl fil-mo]] tal-Fundatur, qabel it-twaqqif tag]ha. Dan ma kienx argument diffi`li g]aliex bnejtu fuq l-istess djarju ta De Piro u fuq l-ewwel dokumenti importanti li kienu gew f'dejja. Aktar milli konferenza, il-]sieb kien li jiena naqsam l-ideat tieg]i mas-So`jeta'. Waqt li jiena kont qed nipprova nifhem lil De Piro, il-membri tas-So`jeta' jg]ixu l-ideal tieg]u. Kien hemm b\onn li jiena nisma' ]afna ming]andhom: spe`jalment ming]and dawk li lil De Piro kienu g]adhom jiftakruh.

Wara li jiena ]dimt dan il-kapitlu li kellu jkun ir-raba' wie]ed ta' dan il-volum, il-kapitli bdew isiru wie]ed wara l-ie]or. lmma fihom beda jsir tant tibdil b'mod li xi drabi, illum, ma fadal kwa\i xejn minn dak li nkiteb l-ewwel darba. Kien g]ad ma hemmx idea `ara dwar kif din il-"}ajja" kienet sejra titqassam. ls-So`jeta' Missjunarja ta' San Pawl ]alliet kompletament f'idejja, u g]amlet sewwa. Ma kienx qabel is-sena 1981, meta jien ]adt id-de`I\joni li naqsam din il-"}ajja" f'\ew[ volumi. Meta jiena wasalt g]at din id-de`izjoni prattika, ]afna mill-materjal li kelli ma]dum kien jg]odd g]at-tieni volum. G]alhekk, lejn it-tmiem ta' dan l-ewwel volum, jiena qieg]ed nara li g]andi lest ]afna i\jed minn nofs it-tieni volum. F'dan l-ewwel volum, id-da]la u l-ewwel kapitlu kienu dawk li saru wara kollox.

 

Radd ta' }ajr

Din il-"}ajja", b]al kitbiet o]rajn li jiena ]abbejthom, saret bi``a minni nnifsi. Jiena ma nista' ninsieha qatt g]ax hi marbuta mieg]i b'dik l-istess im]abba li jkollha omm lejn uliedha li tnisslu minnha. lmma hu xieraq li nrodd ]ajr spe`jali lil dawk li ]admu mieg]i u g]enuni kull meta fittixt l-g]ajnuna tag]hom. L-ewwel radd ta' ]ajr jist]oqq lil Dun Stanislaw Tomlin, is-Superjur {enerali tas-So`jeta' Missjunarja ta' San Pawl, g]aliex kien hu li nissel fija l-]ajra tal-kitba, u baqa' jg]inni mill-bidu sat-tmiem. Grazzi wkoll lil Dun Injazju Mi`allef, is-Segretarju ta' l-istess So`jeta', talli g]addieli f'idejja l-kitbiet kollha possibbli u, bil-]lewwa naturali tieg]u, g]amilli l-qalb biex immur g]andu ta' sikwit kull meta kelli b\onn fotokopji ta' xi kitbiet.

Fil-bidunett tax-xog]ol tieg]i, jiena sibt interess kbir f'din il-kitba f'Fr. Saviour Sammut, li s-So`jeta' kienet ]alliet fidejh il-[abra tat-tag]rif li sata' jiswa g]all-kitba. ls-So`jeta' tafu lilu, lil Fr. Noel Bian`o, lil Dun Klawdju Borg, u xi o]rajn g]all-[abra tant interessanti ta' intervisti li wasslu materjal prezzjuz. Jiena ma \idtx ]lief affarijiet \g]ar: b]alma hi l-intervista mal-Baruni Jerome De Piro.

Nista' nkun xi ftit mo]]i mistrie] fuq il-kontenut tal-kitba tieg]i g]aliex dawk il-ftit li fadal minn ta' \mien Mons. De Piro ma naqsux milli jaqraw il-kitbiet tieg]i, u jag]mluli l-kritika tag]hom g]alihom. Fost dawn, insemmi 'I Dun Wistin Grech, Fra Kal`idon Zammit, Fra Santi Mus`at, u Fra Venanz Galea.

ll-''}ajja" kellha b\onn tolqot il-g]ajn tal-qarrejja anki permezz ta' qoxra attraenti u ta' xi ritratti. G]alhekk, apprezzajt l-g]ajnuna ta' Br. Alex Busuttil talli, g]alkemm mg]obbi bl-istudju tat-Teologija, wera l-]ila tieg]u ta' disinjatur biex ]oloq u pprodu`a l-idea g]all-qoxra ta' din il-kitba. Mill-[abra kbira ta' ritratti li huma mi\mumin g]and is-So`jeta' Missjunarja ta' San Pawl, minn xi ftit o]ra li nstabu, u minn x'u]ud li saru g]all-ewwel darba, ippruvajt indahhal dokumentazjoni fotografika. L-akbar g]ajnuna fdan sibtha f'Dun Karm Borg li, bil-]ila U g]andu ta' fotografu tajjeb, tani l-g]ajnuna kollha mixtieqa g]ar-ritratti li kellhom bionn isiru.

Dawn li semmejt huma kollha membri tas-So`jeta' Missjunarja ta' San Pawl. Imma mag]hom ing]aqdu wkoll o]rajn li tawni l-g]ajnuna tag]hom. ll-baruni Jerome De Piro g]amilli l-kritika tieg]u u silifni ritratti prezzju\i. ll-Kanonku Dun {wann Azzopardi, b]ala Kuratur tal-Mu\ew tal-Katidral, g]amilli bosta fotokopji ta' dokumenli li fihom jid]ol Mons. De Piro. Mons. Dun Mattew Chircop (Ar`ipriet tal-Katidral) u Dun Karm Attard (Kappillan tal-Qrendi) wassluli d-dokumenti parrokkjali li kelli b\onn fidejja. ll-Kavalier {u\e Galea, Dun Gwann Briffa Brincati, u l-Agostinjan Patri Wistin Micallef g]enuni permezz ta' osservazjonijiet u informazjonijiet. ls-Sur Tony Terribile (Sliema) tani wkoll materjal iefior biex jg]in g]al din il-"}ajja".

 

Grajjiet li qanqluni

B'dawn l-g]ajnuniet f'dejja, jiena g]amilt kuragg, u stajt nintafa' bil-qalb fuq ix-xog]ol. Fuq kollox, fil-membri kollha tas-So`jeta' Missjunarja ta' San Pawl bqajt insib kull g]ajnuna u kull apprezzament. Nistqarr li fdin is-So`jeta' jiena sibt it-tieni familja reli[ju\a tieg]i. Mag]ha u ma' [rajjietha ma stajtx ma nintrabatx, waqt li kont qed nara b'g]ajnejja dak li kien g]adu mo]bi, u tajt is-sehem tieg]i biex sar mag]ruf. Mons. De Piro, persunagg li fi \mienu kien tant mag]ruf, kien qieg]ed fit-ti[rib li jintesa, jew g]allanqas ma jibqax mag]ruf ]lief superfi`jalment. B'xorti tajba g]alina, dan ma [arax. II-materjal hu abbundanti wisq i\jed milli wie]ed qatt sata' jimmagina.

lt-tul ta\-\mien sewa biex jiena bqajt nimmatura u ni[bor kull materjal possibbli. Qatt ma kont mix]ut fuq De Piro biss g]aliex, spe`jalment fl-aqwa ta' dan ix-xog]ol, jiena kont qieg]ed nipprepara t-tieni volum tal-]ajja ta' Dun Gorg Pre`a bit-titlu: "L-inkjesta tal-Knisja" u l-ewwel volum ta l-istorja ta' l-Isla bit-titlu: "Twelid ta' Belt u ta' Parro``a". Imma kien ukoll fl-a]]ar xhur ta' l-istess sena 1981 meta jiena g]amilt revi\joni u korrezjoni s]I]aa tal-kitbiet tieg]i fuq De Piro biex nifred tajjeb il-materjal ta\-\ew[ volumi u biex, kemm hu possibbli, na]rab ir-ripetizjonijiet.

Xejn ma kienet ]a[a ]afifa biex 'il-grajjiet ta' De Piro naqsamhom f'\ewg volumi. Din ma hix kronaka, imma storja. G]alhekk, it-taqsim kronolo[iku jg]in biss, ming]ajr ma jorbot g]al kollox lill-kittieb. Aktar milli taqsim skond is-snin, f'De Piro kellha ssir g]a\la bejn l-opri li ntafa' fuqhom. Imma, imbag]ad, hi ]a[a naturali li l-ewwel snin ta' ]ajtu jkunu fl-ewwel volum, u \mien il-mewt tieg]u jidher fit-tieni volum. L-opra ewlenija ta' Mons. De Piro kienet is-So`jeta' Missjunarja ta' San Pawl. Illum, a]na fuq kollox niftakruh bhala Fundatur ta' din is-So`jetu. G]alhekk, hu xieraq li l-ewwel volum, sostanzjalment, ji[bor fih il-]idma kollha ta' De Piro g]at-twaqqif ta' So`jeta'. ll-volum jixraqlu li jkollu b]ala titlu partikulari FUNDATUR TAS-SO~JETA' MISSJUNARJA TA' SAN PAWL.

lt-tieni volum sejjer ikun l-opra so`jali ta' Mons. De Piro. G]alhekk, l-aktar titlu li jixraqlu jkun APPOSTLU TAL-KARITA' U QALB TA' MISSJUNARJU. ll-kontenut tat-tieni volum hu mifrux ]afna i\jed. L-interess generali ikun akbar g]aliex naraw kif ]ajtu laqtet lis-so`jeta' maltija kollha kemm hi u naraw kif l-ideal tieg]u kien li ma jing]alaqx fi`-`okon ta' g\iritna. lt-tieni volum juri li xi opri karitativi ta' De Piro ntla]qu bl-istess So`jeta' li hu waqqaf. Is-So`jeta' g]enet l-opra tieg]u billi [iet fdata bl-opra so`jali u karitativa tad-djar ta San {u\epp fil-}amrun u f'G]ajnsielem f'G]awdex, u anki fl-Oratorju ta' Birkirkara. Imma Mons. De Piro ]adem ukll g]al istitut ta' ltiema bniet fil-}mrun, |ejtun, u Birkirkara, immexxijin mis-Sorijiet Fran[iskani tal-Qalb ta' {esu u minn dawk ta' {esu Nazzarenu. lt-tieni volum juri wkoll lil De Piro ddedikat g]as-servizz tad-djo`esi ta' Malta b]ala Monsinjur Dekan tal-Katidral, Segretarju Djo`esan, u Rettur tas-Seminarju. Imma ]afna kienu l-]idmiet l-o]rajn li [ie fdat bihom. Hu bi\\ejjed li nfakkru li kien senatur fil-parlament malti, medjatur ta' paci fi \menijiet diffi`li: b]alma kien il-ka\ tas-7 {unju, 1919: fi \mien l-inkwiet bejn il-maltin u l-inglizi, u b]alma kien il-ka\ l-ie]or tal-Gudja, meta [iet mag]luqa l-knisja parrokkjali. lt-tieni volum jid]ol fil-qalba ta' l-akbar opri so`jali ta' ]ajtu, meta lil Mons. De Piro narawh jersaq lejn kull min kien fil-b\onn u jg]in fil-]abi u s-skiet lil kull min kien jaf li kellu b\onnu.

ll-kitha ta' din il-"}ajja" qanqlet lili nnifsi u swietli ta' ]afna [id. Hi wasslitni g]al ftit riflessjonijiet li kull wie]ed jista' jag]milhom tieg]u.

a) Kul]add jista' jkun nobbli b]al Mons. De Piro g]aliex l-akbar nobbilta tieg]u ma kenitx dik ta' nislu, imma ta qalbu.

b) Mons. De Piro 'I Alla sabu ]afna i\jed mefa rah f']utu I-bnedmin li kienu fil-b\onn. G]alhekk, hu emmen li ma jistax jissejja] nisrani jekk ma jag]tix lilu nnifsu lill-o]rajn, u ming]ajr ma jistenna ]las ming]andhom.

`) L-im]abba ta' Mons. De Piro nisslet fih sens ta' mog]drija. Hu qatt ma ried min ji\balja, u g]alhekk dejjem ikkorrie[a. Imma l-mezz tal-korrezzjoni kien qieg]ed fil-]lewwa. Mhux biss qatt ma ried je]odha kontra min ji\balja, imma sa]ansitra ipprova jfiehem dejjem lil dawk li ma qablux mieg]u biex jurihom li, b]ala nisrani, ma satax ma ja]firx dejjem u kontinwament. Bhal Kristu, Mons. De Piro ]afer dejjem b'im]abba. lr-rabta kbira li De Piro emmen li g]andu jkun hemm bejn ma]fra u korrezjoni g]amlet li hu jkollu tama kbira fil-hniedem li jsib 'il min jg]inu.

 

P. Alexander B onni` i

Fran[iskan konventwal

15/5/1982