Volum 1

DA}LA

IL-FAMILJA NOBBLI DE PIRO Fl {RAJJIET IL-G|EJJER MALTIN

ll-bidu tan-Nobbilta' f'Malta

ll-familja De Piro, fin-nobbilta' u I-g]ana, ma kellha g]alfejn tg]ir g]all-ebda familja o]ra tal-g\ejjer maltin. Billi n-nobbli maltin kienu mda]]lin sewwa fi grajjiet art twelidna, tag]rif fuq I-ori[ni tan-nobbilta' u fuq il-grajjiet ewlenin li jintrabtu mag]ha jg]in ]afna biex nifhmu a]jar il-[rajja u l-ambjent li bih kien imdawwar Mons. {u\eppi De Piro, li tieg]u sejrin nins[u I-]ajja.

Waqt li n]ares lejn is-swar g]olijin u weqfin li jdawru l-ibliet tag]na, sa llum jiena g]adni nitg]axxaq bihom, anki jekk ma n[ibx quddiem g]ajnejja li I-g]an tag]hom kien li j]arsu 'l artna mill-qilla tal-g]adu. Sa llum, waqt li nimxi fit-toroq dojoq ta' I-lmdina, jiena g]adni niftakar fi storja glorju\a meta nammira I-palazzi jew djar kbar fejn kienu u g]adhom jg]ammru tant familji nobbli u g]onja ta' I-img]oddi u ta' \mienna. Grajjiet I-istorja jimlew il-mo]] u l-qalb tieg]i, kemm meta n\ur tempji glorju\i u artistici li jsa]]runi kif ukoll meta nimxi qalb il-fdal ta' l-eqdem \menijiet jew fis-skiet ta' xi kappella mitluqa tal-kampanja maltija.

Kif is-swar, it-toroq, il-pala\\i, u I-knejjes g]andhom rabta qawwija mal-wirt kulturali u storiku tag]na, hekk ukoll irid jing]ad g]al grajjiet in-nobbilta' li, sa ftit ta\-\mien ilu, kienu j\ewqu kulma kien jibni I-istorja glorju\a, u tant drabi ta' niket tal-g\ejjer maltin.

ll-]sieb jittajjar lejn mijiet ta' snin ilu meta, ftit \mien wara li ntemmet il-]akma g]arbija, Malta saret bi``a mis-saltna ta' Sqallija. Kontra dak li xtaqu, missirijietna kienu qed jaraw b'g]ajnejhom li s-slaten kbar u qawwija ta' l-Ewropa tefg]uhom fil-[enb, u, minn \mien g]al \mien, il-g\ejjer tag]na bdew jing]ataw b]ala fewdu liI xi familja nobbli ta' art barranija. Biz-\mien, imbag]ad, xi oqsma ta' art f'dawn il-g\ejjer tag]na saru I-wirt ta' familji maltin, li ntrabtu li jag]tu servi\\ militari lir-Re, jew bdew jitqabblu lil ulied il-poplu b'renta li tit]allas kull sena. Imma, meta r-Re ried juri li kien tassew grat lejn xi]add, oqsma ta' art [ew mog]tijin b'mod li I-beneficjat qala' wkoll li jg]addihom b]ala wirt lil qrabatu.[1]

Ftit 'il barra mir-Rabat, bejn G]ajn il-Klieb u Wied l-Eg]mieri, f'post imsejjah ll-Fiddien, twaqqaf l-ewwel fewdu tal-g\ejjer maltin. lr-Re ta' Spanja, fis-sena 1287, ried li I-familja Santa Sofia tie]u f'idejha dawk I-oqsma. Madankollu, mal-g]oti ta' dak il-fewdu, kien g]adu ma jidher l-ebda titlu ta' nobbilta'. Kellhom jg]addu 63 sena sakemm, fl-4 ta' Jannar, 1350, ~i``o Gatto sar l-ewwel baruni ta' Djar il-Bniet. ld-degriet ]are[ f'Messina, bis-setg]a ta' Ludoviku, Re ta' Sqallija u Malta. lr-Re, bl-awtorita li kellu, ried juri I-appre\\ament tieg]u lejn Gatto talli, meta I-g]awdxin irvellaw kontra I-aragoni\i, hu ra\\an b'qawwa 'l kull min xewwex kontra r-Re, u b'hekk hu wera ru]u sudditu denn tas-saltna ta' Spanja.[2]

G]al mijiet ta' snin, in-nobbilta' fissret ]afna. Kull min ing]ata xi oqsma beda jgawdi titlu nobiljari, sar g]ani bil-bosta, g]amel ]iltu biex i\omm po\i\\joni importanti, u [ie wkoll e\entat minn xi li[ijiet li kienu jg]oddu g]al ulied il-poplu. Meta f'Malta kien hawn il-kunsill popolari, in-nobbli kellhom id-dritt li jkunu membri ming]ajr il-b\onn li ji[u mag]\ulin mill-poplu.[3]

 

De Piro: Rabta mat-Toskana u ma' Spanja

L-ori[ni tal-familja De Piro jintilef fil-qedem ta' I-istorja. Kien biss lejn \mien I-assedju I-kbir tas-sena 1565 meta, fi g\iritna, deher l-ewwel wie]ed li kien I[ib il-kunjom "De Piro". Minn dan il-wie]ed I-isem tnissel f'Malta, u nfirex ming]ajr qatt ma sar kunjom komuni. Imma, sa fi \mienna, dan il-kunjom inkiteb b'g]amliet li jvarjaw xi ftit. ll-mod kif inkiteb jista' jg]inna biex nissopponu minfejn sata' kien I-ori[ni tal-familja. Il-kunjom inkiteb De Piro, D'Epiro, DePiro, u Depiro. L-a]]ar \ew[ modi ma jag]tuna ]jiel ta' xejn, u g]alhekk g]andhom jitqiesu b]ala g]amla \baljata. Imma, fi \mien mhux imbieg]ed ]afna, il-Baruni {u\eppi mmagina li I-familja kienet ta' nisel grieg, u g]alhekk beda jikteb kunjomu D'Epiro. Dan da]]al I-idea li I-familja kellha mnejn tnisslet mill-lpiros tal-Gre`ja.[4] L-ipotesi ssa]]et mill-fatt li membri ta' l-ewwel \mien ta' din il-familja t]alltu tassew ma' x'u]ud mill-Gre`ja u minn Rodi. Imma t-tradizjonijiet familjari I-aktar sodi juru li I-kunjom g]andu jinkiteb De Piro. Din I-g]amla ta' kitba, aktar minn kull o]ra, tissa]]a] b']afna rabtiet li jressqu 'l din il-familja lejn it-Toskana fil-qalba ta' l-ltalja, u forsi wkoll lejn Spanja.[5]

Waqt li nitfg]u fil-[enb ir-rabta mal-Gre`ja, dokumenti aktar sodi u [rajjiet aktar probabbli je]duna fit-Toskana. Fil-belt ta' Pisa kien hemm \ew[ familji nobbli bil-kunjom De Piro. L-istess familja De Piro ta' Malta kellha xi proprjeta f'dik il-belt li baqg]et g]andha sa \mien ir-rivoluzjoni fran`iza. Xi dokumenti tal-familja juru li, fis-seklu sittax, xi antenati ]arbu minn Firenze, min]abba I-persekuzjonijiet ta' \mien De Medici, u [ew hawn Malta.[6]

Fi ]dan il-familja, x'u]ud i\ommu wkoll li I-kunjom hu ta' ori[ni spanjola. Imma dan hu possibbli ming]ajr ma taqa' r-rabta mat-Toskana. ll-familja setg]et bdiet fi Spanja. Imbag]ad, fi \mien l-lmperatur Karlu V, meta kien hemm ]afna familji spanjoli li ]arbu lejn l-ltalja ta' Fuq, il-familja De Piro kellha mnejn kienet fosthom. Imma ma wasal l-ebda tag]rif fuq iz-\mien ta' Spanja. Madankollu, ir-rabta ma' Spanja ma kellhiex tkun nieqsa lanqas meta I-familja De Piro waslet Malta, u I-membri tag]ha bdew ikollhom sehem s]I] fil-]ajja maltija.[7]

 

Cosimo u Lorenzo Ubaldesco De Piro

L-ewwel isem cert fil-familja De Piro hu dak ta' Cosimo: isem kollu kemm hu toskan. Cosimo De Piro aktarx li [ie Malta ftit qabel I-assedju I-kbir. Hu kien bankier, u I-kummer` tal-flus lilu g]amlu g]ani. Cosimo ma xtaqx jer[a' lura lejn artu g]aliex it-Toskana kienet g]addejja minn \mien ta' taqlib. G]alhekk, hu \\ewwe[ f'Malta ma' Gerolama La Mattina, mara ta' familja g]anja. Ulied Cosimo kienu Carlo u Paolo. Dan Paolo De Piro, fit-tieni \wie[ tieg]u, sar missier Lorenzo Ubaldesco: bniedem li kellu j]alli isem, u feta] \menijiet [odda g]all-familja De Piro. Imma dettaiji sa \mien \g]o\itu ma waslux f'idejna.[8]

Lorenzo Ubaldesco, wara \mien ta' ta]wid fil-]ajja privata tieg]u, ing]aqad fi\-\wie[ ma' Cornelia Cauchi, wara li din kienet wellditlu 'l Giovanni Pio. L-inkwiet lil Lorenzo Ubaldesco ma naqsu qatt, imma kellu ]abta kif jisgi``a minnu. L-avventuri ta' ]ajtu baqg]u sejrin g]aliex, wara li romol, hu sar qassis, la]aq Kappillan Konventwali ta' I-Ordni ta' San {wann, u, bi\-\mien, sa]ansitra ntag]\el g]all-kariga g]olja ta' Ar`idjaknu tal-Katidral ta' Malta. Lorenzo Ubaldesco kien bniedem g]aref u kellu d-dottorat fil-li[i `ivili u ekkle\jastika. Imma, fi\-\mien li kien Ar`idjaknu, hu tlewwem ]afna mal-Kanonki s]abu. Madankollu, kien fi \mien dan Lorenzo Ubaldesco meta trawmet ]biberija kbira bejn il-membri tal-familja De Piro u I-Gran Mastru ta' I-Ordni ta' San {wann.[9]

 

Arma tal-familja

L-arma qadima tal-familja De Piro hi din: fi sfond ka]lani, \ew[ iljuni lewn id-deheb jidhru qed jog]lew ma' si[ra tal-lan[as ta' lwien naturali (iz-zokk fil-kannella u l-folji ]odor). Lejn nofs il-]dura tas-sigra, hemm tliet lan[asiet tad-deheb: tnejn in-na]a ta' fuq u wa]da n-na]a t'isfel f'g]amla b]al ta' trijanglu, u tliet kwiekeb ]dejn xulxin ftit 'ilfuq mis-si[ra.

ls-si[ra tal-lan[as fi`-`entru ta' l-arma g]andha xebh ma' I-istess kunjom g]ax il-kelma "Pero" bit-taljan tfisser g]al si[ra tal-lan[as. Imma hemm ukoll xebh mal-kunjom tal-G]an Mastru Perellos, li \ejjen bit-titlu ta' nobbli lil iben Lorenzo Ubaldesco. ll-]biberija kbira bejn Perellos u Lorenzo Ubaldesco u x-xeb] bejn il-kunjomijiet tag]hom faqqset I-idea li huma kellhom mnejn kienu ji[u minn xulxin mill-bog]od. Imma hi ]a[a \gura Ii, b]ala g]elm ta' ]biberija, Perellos ried li fl-arma tal-familja De Piro ji\diedu tliet lan[asiet tad-deheb, kif kienu jidhru fl-arma tieg]u stess. G]alhekk, billi I-lan[asiet huma xi]a[a mi\juda, dawn mhux dejjem dehru f'din I-arma tal-klinjorn "De Piro''.[10]

 

Giovanni Pio De Piro

Lorenzo Ubaldesco ma kellux ]lief iben wie]ed; imma dan I-iben, li kien Giovanni Pio, baqa' msemmi fl-istorja ta' Malta. Hu kellu bosta kwalitajiet tajbin; mhux biss kien avukat, imma kien ukoll bniedem li jispira fidu`ja fl-o]rajn. Giovanni Pio kien igawdi I-istima tal-Gran Mastru Perellos, u g]alhekk dan fdalu f'idejh missjonijiet sigrieti mill-i\jed. Ftit wara li kiseb il-lawrja ta' avukat, Giovanni Pio De Piro, ft-8 ta' Novembru, 1693, i\\ewwe[ ma' Anna Antonia Gourgion. Din, li kienet ta' nisel nobbli, aktarx li twieldet fil-g\ira ta' Rodi. ll-proprjeta ta' Anna Antonia g]addiet fuq Giovanni Pio u n-nisel tieg]u. G]al din ir-ra[uni, wa]da mill-ferg]at tal-familja De Piro dehret dejjem b]ala De Piro-Gourgion.[11] B]ala parti mid-dota tag]ha g]al dak i\-\wie[, Anna Antonia Gourgion [iet mog]tija t-torri Gourgion u ]afna artijiet o]rajn fl-inhawi tax-Xewkija f'G]awdex.[12]

 

1716: ll-Baronat ta' Budaqq

Budaqq hu qasam ta' art f'Malta li jmiss ma' tarf it-telg]a li min-na]iet tas-Salini tie]u lejn in-Naxxar. ll-qasam ji[i e\attament qrib il-bidu ta' dik it-telg]a li tissejja] Ta' Alla u Ornmu.[13] ll-Baronat ta' Budaqq di[a' kellu xi rabta indiretta mal-familja De Piro. Cornelia Cauchi, mart Lorenzo Ubaldesco De Piro, kienet ti[i minn Fra Silvestro Fiteni, Kavalier-Kmandant ta' I-Ordni ta' San {wann. Dan Fiteni, g]alkemm b]ala Kavalier kien marbut bi`-`elibat, i\\ewwe[ lil Genoveffa Passalacqua li, mill-Gran Mastru Lascaris, kienet [iet mog]tija l-[ieh ta' Barunissa ta' Budaqq. I\-\wie[ ta' Fiteni [ie dikjarat null, imma I-Baronat ing]ala lil dak il-Kavalier. Xi cirkustan\i juru li dak Fiteni kien qarib ta' Cornelia Cauchi, mart Lorenzo Ubaldesco De Piro u omm Giovanni Pio. Mal-mewt ta' Fiteni, il-Gran Mastru Perellos ]aseb minnufih f'Giovanni Pio, iben Cornelia.[14]

Fil-bidu tas-seklu sbatax, il-Gran Mastru Rajmond Perellos ried ikabbar is-setg]a tieg]u. G]alhekk, hu tafa' g]ajnejh fuq xi maltin li mag]hom I-Ordni ta' San {wann kellu rabtiet spe`jali, u 'l dawn \ejjinhom b'titlu nobiljari. Fis-sena 1710, il-Gran Mastru ta t-titlu ta' Baruni u Barunissa ta' Gomerino lil Paolo Testaferrata u lil martu Beatrice Cassia. Dan kien l-ewwel titlu nobiljali mog]ti minn Perellos. Imbag]ad, it-tieni wie]ed li [ie mog]ti titlu nobiljari minn Perellos kien Giovanni Pio De Piro. Imma I-mod kif ing]ata tqies li kellu tifsira specjali. Kien g]adu kif miet il-Kavalier Fiteni li kien i[ib ma' ismu dak it-titlu ta' Baruni ta' Budaqq. G]alhekk, it-titlu ra[a' waqa' f'idejn il-Gran Mastru biex jag]tih lil min irid. Perellos, perme\\ ta' bolla magistrali li ]ar[et fit-23 ta' April, 1716,[15] \ejjen b'dak it-titlu lil Giovanni Pio De Piro. Deher li, meta Perellos \ejjen lil De Piro b'titlu li kien ta' Kavalier, lill-Baruni I-[did g]ollieh g]al dinjita li g]amlitu qisu membru ta' I-Ordni ta' San {wann.[16]

Madankollu, kif jitfisser fl-istess bolla tal-Baronat, Giovanni Pio De Piro kellu bosta merti personali. Inkunu g]adna qed nibdew nag]arfuh meta n]arsu lejh b]ala bniedem ta' skola u avukat. ll-Gran Mastru Perellos fa]]ar fih is-servi\\ li kien jag]ti lill-Ordni ta' San {wann u lill-Kunsill Popolari (Universita) ta' Malta. Waqt li kellu tif]ir g]all-kwalitajiet g]oljin tieg]u, Perellos ittama li Giovanni Pio De Piro jibqa' jag]ti servi\\ g]all-[id ta' dawn il-g\ejjer. ll-Baronat [ie mog]ti lil De Piro b'mod li, wara I-mewt tieg]u, jaqa' fuq wie]ed jew wa]da minn uliedu, jew fuq min hu u s-su``essuri le[ittmi tieg]u jinnominaw biex jil]aq warajhom. Imma, jekk hu jew is-su``essuri le[ittmi tieg]u ma jkunu nnominaw lil ]add, il-Baronat jintiret mill-iben il-kbir, li ma jkunx sa`erdot jew reli[juz: jekk, imbag]ad, ma jkunx hemm subien, jaqa' fuq I-akbar fost il-bniet. Il-Gran Mastru ordna li Giovanni Pio De Piro u s-su``essuri tieg]u fil-baronat, ta' kull sena b]ala att ta' gratitudni lejn I-Ordni ta' San {wann, kellhom jag]tu \ew[ xkubetti f'kondizjoni tajba, nhar il-festa ta' Santa Barbara, li ta]bat fl-4 ta' Di`embru. Dawn kellhom jing]ataw lill-Gran Mastru Perellos u lis-su``essuri le[ittmi tieg]u.[17]

G]alkemm il-familja De Piro tgawdi I-Baronat ta' Budaqq ma hemm l-ebda rabta u ma titgawda l-ebda proprjeta fl-in]awi li jissej]u b'dak l-isem.[18]

ll-Baruni De Piro baqa' kummer`jant anki wara li \\ejjen b'titlu nobiljari. ll-merkanti taljani li kienu jibag]tu xi provizjonijiet me]tie[a g]all-g\ejjer tag]na kemm-il darba g]amlu I-ftehim tag]hom mal-Baruni De Piro g]ax hu kien proprjetarju ta' xi xwieni. G]all-istess ra[uni, meta kienu jin[iebu xi Isiera, Giovanni Pio De Piro kienu joffri x-xwieni tieg]u g]al dak il-[arr; imma hu nnifsu, bi-ebda mod, ma kien imda]]al fil-kummer` ta' l-ilsiera.[19] ll.familja malajr bdiet tit]allat ukoll ma' nobbli o]rajn. Ewgenja De Piro, bint l-ewwel Baruni ta' Budaqq, fis-sena 1729, iz\ew[et mal-baruni sqalli Ferdinand De Ribera.[20]

Perellos, il-Gran Mastru li \ejjen lil De Piro bin-nobbilta' baqa' juri r-rabta tieg]u ma' din il-familja. Fis-sena 1718, hu kiteb Ruma biex jitlob pensjoni g]al kanonku, bin il-Baruni Giovanni Pio De Piro.[21]

Ulied il-familja De Piro kienu wkoll fost dawk li fittxew li jkollhom dinjitajiet anki fil-Knisja.[22] Madankollu, wie]ed mill-uffi``ji li n-nobbli maltin kienu jixxennqu g]alih kien dak ta' "Secreto". Fi \mien meta lill-maltin ftit kienu jag]tuhom uffi``ji ta' importan\a, dan kien fost I-aktar importanti.[23] L-uffi``ju ta' "Secreto" kien ta' I-akbar responsabbilta' g]aliex min tqieg]ed fih kien ibig], jikri, jew jittrasferixxi xi proprjeta' ta' I-Ordni ta' San {wann lil min joffri I-i\jed. ls-"Secreto" kien jiehu ]sieb ukoll li jit]allsu xi djun jew taxxi li l-Kavalieri kienu jkunu g]abbew fuq dahar il-maltin.[24]

Meta I-familja De Piro kienet g]adha bil-Baronat biss, I-uffi``ju tas-sekrezija [ie mog]ti lill-istess Baruni Giovanni Pio mill-Gran Mastru Zondadari bejn is-snin 1720 u 1722. Ftit i\jed tard, I-istess uffi``ju [ie fdat f'idejn il-Baroncin Antonio Felicissimo De Piro bejn is-snin 1736 u 1741 mill-Gran Mastru Despuig.[25]

 

1742: Marki\ ta' San Vincente en Castilla

ll-familja De Piro, fi \mien l-ewwel Baruni, kellha rabtiet kbar mas-saltna ta' Spanja. A]na ma nafux kemm nistg]u norbtu fuq I-ori[ni spanjola tal-familja. Imma I-Baruni Giovanni Pio De Piro \gur li kien qed jag]ti servi\\ lir-Re Filippu V ta' Spanja.

Fost tant uffi``ji li kellu, Giovanni Pio kien "Secreto" fil-belt ta' Sirakuza. Dan ifisser li hu kien qisu I-Gvernatur ta' dik il-belt. Bosta kienu I-le[[endi li n]olqu biex juru I-]ila li kellu. Xi tradizjonijiet wasslulna li kien se]]lu jikkonvin`I lill-eg]dewwa tieg]u biex jag]tuh ]a\na kbira ta' qam] biex biha jtaffi I-[u] li kien waqa' fuq Malta. Imma dak il-qam] ing]atalu bil-kondizjoni li hu jdawwar il-maltin kontra r-Re ta' Spanja: ]a[a li I-Baruni De Piro qatt ma kellu f'mo]]u jag]milha. Din il-pulitka tieg]u u eg]mejjel o]rajn ta' dix-xorta g]enuh biex jintag]\el fost il-kbarat ta' Spanja. G]alhekk, ir-Re Filippu V g]azel lil Giovanni Pio De Piro G]at-titIu nobiljari ta' Marki\ biex b'hekk lilu qieg]du fost is-sidien fewdali tas-saltna b'tant drittijiet, privile[[i, u g]ana.[26]

Minkejja dan, it-titlu ta' Marki\ kien jo]loq problema. Biex xi]add isir Marki\, g]allanqas hemm b\onn li jkun Viskonti. lmma xi soluzjoni nstabet. G]all-formalitajiet me]tie[a Giovanni Pio De Piro sar Viskonti ta' Cartely. Imbag]ad, fis-6 ta' Novembru, 1742, minn idejn ir-Re Filippu V, ]are[ id-degriet li bih Giovanni Pio De Piro sar Marki\ ta' San Vincente en Castilla. Mal-g]otja tad-degriet, De Piro tne]]a minnufih minn Viskonti ta' Cartely.[27]

It-titlu ta' Marki\ [ieb mieg]u ]afna unuri u privile[[I o]ra g]all-familja De Piro. Dan it-titlu wkoll kien ereditarju. L-ispejje\ tal-kan`ellerija kienu kbar. Barra minn hekk, in-nobbli, b'xi mod, kienu j]allsu g]all-privile[[i li kienu jgawdu. Giovanni Pio De Piro [ie mitlub I]allas 572,500 maravedi di vellon biex sar Marki\.[28] Din kienet somma kbira, g]aliex kienet tasal g]al fuq 1400 skud ta' dak i\-\mien. Hu bi\\ejjed infakkru li I-Inki\ituri kienu jaqilg]u biss 120 skud fix-xahar.[29] ls-somma kellha b\onn ter[a' tit]allas kull meta t-titlu ta' marki\ kien jg]addi fuq persuna o]ra.[30]

ll-marke\at kellu I-g]arfien uffi`jali tieg]u mill-Gran Mastru Emmanuel Pinto, lt-titlu [ie re[istrat fil-kan`illerija fit-8 ta' Ottubru, 1745.[31] G]all-qosor, Giovanni Pio De Piro u s-su``essuri tieg]u, minflok Marki\ ta' San Vincente en Castilla, issejhu sempli`ement "Marki\ ta' Castilla" (li tinqara: "Kastilja").

 

ll-Mottu tat-titli

Minbarra I-arma tal-familja, kemm il-Baronat kif ukoll il-Marke\at kienu j[ibu xi mottu. ll-mottu tal-Baronat ta' Budaqq kien GENS HOSPITA REGUM: li jfisser: Nisel li s-slaten jilqg]uh. Dan baqa' ma tbiddilx. Il-mottu tal-Marke\at ta' San Vincente en Castilla kien VIGOR ET LABOR: li jfisser: Sa]]a u Xog]ol. Imma dan il-mottu ma kienx dejjem I-istess. Fi \mien it-twelid tal-mag]ruf Mons. {u\eppi De Piro, fis-sena 1877, il-mottu tal-Marke\at kien NON NISI PER ARDUA: li jfisser: Ma jaslux ]lief b'xog]ol iebes.[32]

 

In-Nobbli fil-]ajja maltija ta' \mien il-Kavalieri

ll-familji nobbli ta' Malta, g]alkemm I-ori[ni tag]hom tant drabi jorbothom ma' artijiet barranin, saru maltin tassew g]aliex uliedhom u wlied uliedhom twieldu Malta, u kellhom sehem kbir fil-]ajja maltija. Huma, bir-ra[un, kienu j]ossu ru]hom maltin wisq i\jed mill-Kavalieri ta' San {wann. Imma n-nobbli maltin, kemm dawk li e\istew sa minn qabel il-mi[ja tal-Kavalieri fostna, kif ukoll dawk li n]olqu mill-Gran Mastri jew minn xi Re ta' l-Ewropa, kienu mxennqa ]afna li jkollhom setg]at li jag]mluhom tassew qawwija. Il-Kavalieri ta' San {wann telqulhom xi uffi``ji f'idejhom; imma dawn kienu wisq anqas milli huma kienu jistennew u jittamaw. G]alkemm x'u]ud min-nobbli, b]alma kien fil-ka\ tad-De Pirijiet, ]assew li l-Kavalieri ressquhom lejhom u stmawhom tassew, fil-bi``a l-kbira tal-ka\ijiet il-Kavalieri ma talbux ming]andhom ]lief xi parir. L-istess ]a[a ng]iduha g]all-Kunsill Popolari ta' Malta. Lil dawn ir-rappre\entanti tal-poplu malti, il-Kavalieri qatt ma fdawlhom f'idejhom xi qawwa jew xi setg]a tassew. In-nobbli, imwarrbm minn setg]at li emmnu li kienu jist]oqqulhom, tqarrsu quddiem dik il-qag]da. G]alhekk, huma g]arrxu bit-tama li jsibu toroq dritti jew mg]aw[a ]alli jwasslu kelma awtorevoli lill-mexxejja, u, wisq i\jed, lill-poplu fqajjar u bla skola ta' Malta u G]awdex.[33]

Lejn I-a]]ar \mien tal-Kavalieri, il-familja De Piro baqg]et.issir dejjem i\jed g]anja. ll-[onna ta' din il-familja f'}al-Lija tqiesu I-aktar kbar ta' Malta. Kienu sa]ansitra akbar minn dawk ta' Sant'Anton, li I-Gran Mastru rran[a g]alih nnifsu f'dawk I-in]awi: fil-limiti ta' }'Attard. Illum, dawk il-[onna tal-familja De Piro ma je\istux i\jed g]aliex il-Gvernijiet ]aduhomlhom biex jag]mlu minnhom toroq pubblici. Dawn kienu ji[u fl-in]awi ta' dik it-triq wiesg]a li hemm quddiem il-knisja parrokkjali ta' }al Lija.[34]

Lejn I-a]]ar \mien tag]hom, il-Kavalieri ta' San {wann ]assew ru]hom issikkati ]afna min-nobbli; dawn riedu li l-qag]da tag]hom titjieb. Wara li I-Kavalieri kienu ilhom snin tant twal f'Malta, meta wasal \mien il-Gran Mastru De Rohan (1775-1797), in-nobbli bdew ji[u fdati b'uffi``ji ta' responsabbilta vera fit-tmexxija ta' Malta. Imma kien tard wisq g]aliex I-Ordni ta' San {wann ma kienx fadallu ]lief tnemnim ta' ]ajja fi g\iritna.[35]

 

ll-Baronat u I-Marke\at fi \mien il-Fran`i\i

Giovanni Pio De Piro \amm tul il-kumplament ta' ]ajtu I-Baronat u I-Marke\at. Hu miet fis-sena 1752; g]alhekk, hu g]ex g]al 36 sena b]ala Baruni, u g]al 10 snin b]ala Marki\. lbnu Antonio Felicissimo qatt ma wiret it-titli ta' missieru g]aliex miet qablu. Imma iben dan, li kien Vincenzo, fis-sena 1752, sar it-tieni Baruni ta' Budaqq u t-tieni Marki\ ta' Kastilja, sakemm miet fis-sena 1799: fi \mien I-okkupazjoni fran`i\a.

Qabel ma miet, il-Baruni u Marki\ Vincenzo De Piro deher b]ala wie]ed mill-mexxejja tal-maltin. Fis-sena 1798, g]al \mien qasir, Malta waqg]et f'idejn il-fran`i\i. Imma I-maltin ma qag]dux g]alihom, u erbg]a min-nies, minn jeddhom, bdew imexxu f'sem il-poplu bit-tama li je]ilsu minn dik il-qag]da mwieg]ra. Tlieta minn dawk l-erbg]a kienu nobbli. Dawn kiemi: il-Baruni-Marki\ Vincenzo De Piro, il-Konti Vincenzo Manduca, u I-Konti Ferdinando Theuma Castelletti. Kien \mien meta l-lngilterra kienet firxet imperu fuq I-ib]ra. G]alhekk, dawk il-maltin ittamaw minnha g]ajnuna g]al g\iritna. Tfasslet u ntbag]tet ittra lill-Armirall Nelson biex infurmawh bl-okkupazjoni ta' Malta mill-fran`i\i. Billi I-maltin xejn ma xtaqu jibqg]u ta]t Fran\a, dawk l-erbg]a min-nies, f'isern dawn il-g\ejjer, talbu lill-ingilterra biex tibg]at l-g]ajnuna tag]ha ]alli Malta tin]eles.[36]

 

Firda bejn Baronat u Marke\at

Vincenzo De Piro kien l-ewwel Baruni u Marki\ li ried li \-\ew[ titli tal-Baronat u I-Marke\at ma jibqg]ux fuq persuna wa]da. ld-degriet tal-Baronat kien i]alli kull dritt biex min igawdi le[ittimament it-titlu jkun jista' jinnomina 'l min irid b]ala s-su``essur tieg]u. G]alhekk, il-Baruni nnomina lil ibnu I-kbir Antonio; b'hekk Antonio De Piro sar it-tielet Baruni ta' Budaqq.[37]

lr-rieda ta' Vincenzo De Piro kienet li hu jag]ti I-Marke\at lit-tieni iben tieg]u li kien jismu Giuseppe. Imma, fil-fatt hu, b]ala Marki\, ma kellux il-jedd li jinnomina 'l min ried li jil]aq warajh. L-iben il-kbir kien jiret it-titlu billi, fil-mewt tal-marki\, i]allas I-ispejje\ tal-kan`ellerija u t-taxxa stabbilita mill-kuruna ta' Spanja. Imma, f'dan il-ka\, Antonio, l-iben il-kbir, ma applikax g]at-titlu; g]alhekk, id-dritt waqa' fuq Giuseppe, it-tieni iben. B'dan il-mod, Giaseppe sar it-tielet Marki\ ta' Kastilja. Din il-ferg]a tal-familja li kellha t-titlu nobiljari ta' Marki\ kienet i[[ib il-kunjorn ta' De Piro-Gourgion. Fil-fatt, Anna Antonia Gourgion kienet ti[i I-busnanna ta' dak it-tielet Marki\.[38]

 

Fl-ewwel \mien ta' I-ingli\i

ll-Marki\ Giuseppe De Piro-Gourgion (li ji[i I-busnannu ta' Mons. De Piro) gawda I-istima ta' I-ingli\i, il-]akkiema [odda ta' Malta, u kellu t-titlu ta' Colonel Commandant Royal Malta Fencible Regiment.[39] Jekk a]na hawn in[ibu quddiem g]ajnejna 'l Mons. {u\eppi De Piro, li kien fadallu ftit snin biss biex jitwieled, nosservaw li I-a]]ar linja diretta mal-Marke\at ta' Kastilja qatg]et mal-mewt tat-tielet Marki\ li, b]alu, kien jismu {u\eppi. Hawn qeg]din e\attament 25 sena qabel it-twelid tal-Fundatur tas-So`jeta' Missjunarja ta' San Pawl.

F'dawk l-ewwel snin ta' I-inglizi, fost missirijietna bdew iqumu l-ewwel movimenti na\\jonalisti`i. ll-poplu malti, li qatt ma kien stmat kemm imissu, beda j]oss li kellu jitqies li jiswa xi]a[a. L-ingli\i ntebhu li fostna sata' jkun hawn ti[rib serju ta' rivoluzjoni. Sa dak i\-\mien, in-nobbli maltin kienu g]adhom igawdu I-istima tal-poplu. G]alhekk, il-Gvematur ta' Malta Sir Frederick Ponsonby, fis-sena 1833, ]aseb biex i[ib it-titlu ta' Kavalier tas-saltna ingli\a lil 11-il malti. Minn dawn, tnejn biss ma kenux ta' familja nobbli. Fost id-disa' nobbli, kien hemm Giuseppe-Maria De Piro li, sa mis-sena 1806, kien ir-raba' Baruni ta' Budaqq. F'dak iz-\mien, kemm il-Baruni ta' Budaqq kif ukoll il-Marki\ ta' Kastilja kienu j[ibu I-isem ta' {u\eppi. Il-Baruni kien in-neputi tal-Marki\. Il-Baruni kien ukoll il-ku[in tat-tabib Carmelo De Piro, li kellu jkun in-nannu tal-futur Mons. De Piro.[40]

Kitba anonima ta' dak i\-\mien kontra Giuseppe Maria De Piro kienet wie]ed mill-ewwel attakki pubbli`i kontra n-nobbli ta' Malta. Il-Baruni De Piro kien ippubblika ktieb fuq I-flagell tal-pesta li kienet laqtet 'il Malta fis-snin 1813 u 1814,[41] u l-ktieb kien [ie ddedikat lill-Gvematur ta' Malta Frederick Cavendish Ponsonby. Kittieb malti li ]eba ismu ]adha bl-a]rax kontra dik id-dedika. Lilu deherlu li I-Baruni kien qed jittama xi]a[a mill-Gvernatur. Lin-nobbli kollha kemm huma, hu xliehom li ma jimpurtahomx mill-poplu. Huma [ew mg]ajra li ma ja]sbux ]lief g]al rashom. Dak iben il-poplu nfexx ukoll fi kliem iebes billi fisser li ma kien jara xejn spe`jali fihom g]aliex ma kienu nobbli xejn. Hu g]ajjarhom li, aktar milli kienu ta' nisei nobbli, huma kienu persuni li ng]ataw jew xtraw xi titlu li [ieb mieg]u g]ana u privile[[i.[42]

 

ll-titli tan-Nobbli De Piro fl-a]]ar \mien

Sir Giuseppe Maria De Piro, il-Baruni li sab 'il min ]adha mieg]u g]ar-rabtiet li ressquh lejn I-ingli\i, kellu problemi ohrajn li nkwitawh. G]alkemm fis-sena 1842 hu \\ewweg ma' Antonia Moscati-Gatto, Barunissa ta' Benwarrad, il-Baruni baqa' bla tfal. Fis-sena 1870, hu nnomina lil o]tu Francesca De Piro, biex tkun dik li tiret it-titlu tieg]u. B'hekk, hi saret il-}ames Barunissa ta Budaqq.[43] Dik il-Barunissa ma kenitx

mi\\ew[a. Meta, aktar tard, hi ]asbet g]all-werriet tat-titlu ta' Baruni, minflok ma tefg]et g]ajnejha fuq xi neputi qarib tag]ha, fis-sena 1877 hi nnominat lill-Mons. Dun Salv Grech Delicata, li ]uh kien it-tieni lsqof ta' G]awdex. ll-Monsinjur a``etta dak it-titlu. Li kieku I-affarijiet imxew kif xtaqithom dik il-Barunissa, l-ewwel mara li kellha t-titlu fuq isimha kienet sejra tkun il-kaw\a li I-Baronat ma jibqax i\jed bi-isern ta' De Piro. Dak il-Monsinjur ma kienx ikollu I-obbligu li jag]\el b]ala su``essur wie]ed bil-kunjom De Piro. Min-na]a I-o]ra, hu ma kienx ]lief qarib imbieg]ed tal-Barunissa.[44]

Sadanittant, il-Marke\at De Piro-Gourgion, bejn is-snin 1852 u 1866, kien f'idejn Adriano. Dan kien ir-raba' marki\ ta' Kastilja. Billi ma \\ewwi[x, Adriano nnomina g]al warajh li ]uh I\-\g]ir Francesco Saverio, li sar il-]ames Marki\, u gawda t-titlu bejn is-snin 1866 u 1894.[45]

Francesco Saverio kien stmat ]afna; b]ala xhieda ta' I-istima li gawda kienu I-uffi``ji importanti u ta' [ieh li kellu f'idejh. Imma kien ukoll fi \mienu li bdew l-ewwel problemi g]al dan it-titlu. Kien hemm b\onn li ji[i kkonfermat minn Spanja, fi \mien meta Spanja ma kien fadlilha l-ebda rabtiet ma' Malta. G]alhekk, Francesco Saverio talab ming]and il-Qorti Spanjola jekk hu satax jibqa' j[ib dak it-titlu. Ma waslitlux ]lief twe[iba kondizjonata. De Piro sata' jibqa' juza' t-titlu ta' Marki\ ta' Kastilja, bla ma jitnaqqas xejn minn xi titlu li kellu mnejn ing]ata b'xi degriet aktar favorevoli. In-nobbli Francesco Saverio kellu wkoll I]allas taxxa li tmur g]at-te\or tas-saltna. Fit-22 ta' Mejju, 1878, it-titlu ta' Marki\ [ie mag]ruf anki mill-Gvem Ingli\ ta' Malta.[46]

Fi \mien il-Marke\at ta' Francesco Saverio, twieled il-futur Mons. {u\eppi De Piro. Dan il-Marki\ kien iz-ziju ta' Alessandro, missier il-Fundatur. Lejn \mien it-twelid tal-Fundatur Giuseppe De Piro-Gourgion (iz-ziju tieg]u min-naha ta' missieru) ipprotesta kontra I-fatt li I-Barunissa Francesca De Piro kienet innominat b]ala werriet tat-titlu lill-imsemmi Mons. Dun Salv Grech-Delicata.[47]

Giuseppe De Piro-Gourgion ressaq il-ka\ quddiem il-Qorti. ld-de`i\joni li ttie]det fil-Qorti ta' I-Appell, fis-sena 1885, kienet li t-titlu ta' Baruni ta' Budaqq kellu jaqa' fuq dan Giuseppe.[48] B'hekk, Giuseppe De Piro-Gourgion, fis-sena 1885, sar is-sitt Baruni ta' Budaqq.

It-titlu ta' Marki\ ta' Kastilja xejn ma kien fis-sod fi \mien i\-\g]o\ija tal-futur Mons. De Piro. Ming]and Francesco Saverio, fis-sena 1894, it-titlu g]adda g]al g]and Giuseppe-Lorenzo De Piro, is-sitta u l-a]]ar Mark\ ta' Kastilja. Dan kien il-ku[in ta' Alessandro, missier il-Fundatur. ll-Baruni Giuseppe De Piro-Gourgion, li hu wkoll kien ku[in ie]or ta' Mons. De Piro, i[[udika li kellu d-dritt li igawdi anki t-titlu ta' Marki\. ll-kaw\a bdiet fil-Qorti ta' Malta; imma, billi ma setg]etx tit-tiehed de`i\joni, il-ka\ tressaq quddiem il-Qorti ta' Spanja. ls-sitt Baruni ta' Budaqq miet fis-sena 1916. Billi Giuseppe De Piro-Gourgion ma \\ewwi[x, hu nnomina lil neputih lgino, b]ala s-seba' Baruni ta' Budaqq. Dan lgino De Piro-D'Amico-Inguanez kien ]u I-istess Mons. De Piro. Hu kien il-malti wa]dieni li ]a sehem fil-gwerra tal-Boeri fis-South Africa, u kellu parti fl-assedju ta' Ladysmith. lgino wkoll kompla I-kaw\a fil-qrati ta' Spanja. ll-Marki\ Giuseppe Lorenzo De Piro g]ex g]at-tul ta' [ajtu kollha b'titlu dejjem kuntrarjat. Hu ma kellux ]lief tifla wa]da li kien jisimha Adelina. Wara I-mewt ta' missierha, lilha ppermettewlha li [[ib it-titlu ta' Marki\a. Bi\-\mien, il-qrati ta' Spanja dde`idew li I-Marki\ kellu d-dritt li jibqa' j\omm dak it-titlu.[49]

Mis-sena 1942, it-tmien Baruni ta' Budaqq hu Jerome De Piro-D'Amico-Inguanez, iben lgino. Dan il-Baruni kien ir-rappre\entant tan-nobbilta' maltija fl-okka\joni ta' I-inkoronazjoni tar-Re[ina Elisabetta II ta' l-lngilterra. Minn meta mietet Adelina, ma kienx hawn i\jed il-Marki\ ta' Kastilja. It-titlu, fil-fatt, ma hux soppress; imma biex jintu\a minn min g]andu d-dritt g]alih, iridu jsiru xi trattattivi legali mas-saltna ta' Spanja. Il-Baruni Jerome De Piro li, aktar minn o]rajn, g]andu dritt g]al dan it-titlu ma ]asibx li hu I-ka\ li jit]abat biex jibda j[ibu. Illum, xorta wa]da jridu jsiru ]afna spejje\ tal-kan`ellerija, imma ma g]adx hemm dawk il-privile[[i li n-nobbli kellhom fl-img]oddi.[50]

L-g]an wa]dieni ta' dawn il-[rajjiet kollha kien biex nuru fil-qasir min kienet il-familja De Piro u xi swiet g]al Malta matui i\-\menijiet. Imma din il-familja lilna tinteressana b'mod spe`jali g]aliex fi hdanha twieled {u\eppi De Piro-D'Amico-Inguanez, li tant kellu jag]mel [ieh, mhux biss lill-familja tieg]u, imma lil Malta kollha kemm hi. Jixraq, g]alhekk, li dawn il-kelmiet ta' da]la jintemmu bi-arblu tar-ra\\a ta' dan il-bniedem qaddis, billi nuru liema huma I-generazjonijiet li jg]aqqduh ma' l-ewwel Baruni u Marki\ ta' din il-familja.

 

ARBLU TAR-RA||A

TA' MONS. DE PIRO

 

Giovanni Pio De Piro J.U.D. i\\ewweg (8/11/1693)

(1716: I Baruni ta' Budaqq

1742: I Marki\ ta' S. Vincente en Castilla

1752: Miet

ma' Anna Antonia Golirgion

Antonio Felicissimo De Piro \\ewweg (6/2/1736)

(Baroncin ta' Budaqq

Marke\in ta' Kastilja

ma' Elena Grech Balsani

Vincenzo De Piro \\ewweg (30/10/1757)

1752: II Baruni ta' Budaqq

II Marki\ ta' Kastilja

1799: Miet

ma' Marija Testaferrata-Abela

(Bint it-III Baruni ta' Gomerino

Giuseppe De Piro-Gourgion \\ewweg (27/7/1810)

1799: III Marki\ Kastilja

1852: Miet

ma' Gaetana Borg Madiona

Dr. Carmelo De Piro \\ewweg (23/1/1844)

(Tal-Maki\i ta' Kastilja

4/9/1820: Twieled

14/9/1869: Miet

ma' {erolama Sciberras D'Amico Inguanez

(Bint l-XIV-il Baruni ta' Kastel Cicciano

AlessandroDePiro-D'Amico-Inguanez i\\ewweg (17/11/1868)

(Tal-Barunijiet ta' Budaqq

Tal-Marki\i ta' Kastilja

24/2/1849: Twieled

17/9/1898: Miet

ma' Ursola Agius Caruana

MONS. {U|EPPI DE PIRO-D'AMICO-INGUANEZ:

Tal-Barunlilet ta' Budaqq

Tal-Marki\i ta' Kastilja

2/11/1877: Twieled

17/9/1933: Miet

Fundatur tas-So`jeta' Missjunarja ta' S. Pawl.

 

 


 

[1]Charles A. Gauci, The Genealogy  and Heraldry of the Noble Families of Malta, Gulf, Malta, 1981, 1 ed., pp. 10-11. Dan il-ktieb kien ta g]ajnuna g]al din id-da]la fuq in-nobbilta' maltija. Hi ]asra li ma hux nieqes minn g]add ta' \baiji spe`jalment f'ismijiet  u  datazjonijiet; imma jidher li I-]sieb ta'  I-Awtur hu li jag]mel il-korrezjonijiet me]tie[a.

[2] Memoirs  of  the  Family  Inguanez,  Laferla,  Malta,  1888,  pp.89.

[3] G]al dokumentazjoni wa]da dwar l-g]a\la ta' persuna li \\ejnet b'titlu, artijiet, u privile[[i, ara dwar Joannes De Nava, u d-degriet li, fit-3 ta' Novembru, 1475, intbag]tlu mill-Kancellerija ta' Palermo, N.L.M., Univ., ms. 206, ff.187r-194r. Kopji ta' dokumenti o]rajn dwaru jinstabu wkoll fl-istess post: Ibid., ff.l95r-198v.

[4] "Epirus  (lpiros),  region of NW Greece,  Ionian  Sea,  famed for cattle, horses. Flourished 3rd cent. BC. Passed to Turks; ceded to  Greece and  Albania (1821)": J.   Mallory, Gazetteer of the World, Collins Gem 1973, p.l58.

[5] D.P. (J.) P.A., The De Piro Family Tree, Origin and name, ff.1-2

[6] Ibid., f.2.

[7] Ibid.,  f.3.

[8] lbid., Ch.2:  The Founder, ff.1-3.

[9] Ibid., ff.3-4.

[10] Ibid., f.4. Ara wkoll nota 32 ta' din id-Da]la.

[11] ibid., f.5.

[12] D.P.  (J.)  P.A.,  Beni Gourgion De  Piro,  libro A.  Dak  it-torri Gourgion kien b]al ra\\ett fortifikat li nbena fis-seklu sbatax. lr-rabta li t-torri g]andu man-nobbli De Piro-Gourgion hi pa[na interessanti  fl-istorja tal-g\ejjer  tag]na.  Hi ]asra  li, fis-sena 1943, I[[arraf mill-Amerikani ]alli f'dawk I-in]awi tax-Xewkija jsir  mitjar  militari.  G]al  ftit tag]rif  fuq  dan  it-torri,  ara  Alexander Bonnici, "lt-Torri Gourgion fix-Xewkija: Bini bi storja li tintise[ fil-]ajja maltija u g]awdxija" f'Gor[ion, n.24 (1982), pp. 1l-13.

[13] A.M.S.S.P.,  Intervisti dwar  Mons. De Piro, Baruni Jerome De Piro, f.141. Din I-indika\\joni tfisser dejjem g]al dak li jiena nnifsi [bart direttament minn fomm il-Baruni De Piro.

[14] Infatti,  fl-istess bolla  tal-Baronat lil De Piro, jing]ad li I-Kavalier Fiteni kien qarib tieg]u. Hemm insibu I-fra\i: "de tua cognatione": N.L.M., Arch., ms. 520 (Registrum Bullarum, 1716), f.161v. Dan hu konfermat mid-dettaiji f'D.P.(J.) P.A., The De Piro Family Tree, Ch. 2: The Founder, f.3.

[15] G]all-Baruni u Barunissa ta' Gomerino, ara: N.L.M., Arch., ms. 627: ta]t "Baroni de Gomerino". G]all-Baronat ta' Budaqq, ara: Ibid  ms  520  f 161 r-v

[16] G]allanqas,  il-fehma  tal-Barunijiet  De  Piro  nnifishom  kienet din: ji[ifieri: li saru ta' dinjita' li g]amlithom qishom Kavalieri: D.P. (J.) P.A., The De Piro Family Tree, Ch.2, f.5 Imma, fil-fatt, il-Kavallieri dejjem qiesu ru]hom fuq il-Maltin "kollha".

[17] Din  hi   silta  importanti  mir-re[istrazjoni  tal-bolla  tal-baronat: "FT. D. Raymundus de Perellos...... Nobili Joanni Pio de Piro J.U.D., vassallo nostro Nobis dilecto salutem prosperosque ad vota successus; laudabilia, diuturnaque, ac proficua obsequia nobis, nostraeque Universitati non minus fideliter, quam sedulo per te praestita, et quae in dies praestare non desinis; multiplicesque animi tui dotes, quibus insignitus dignosceris, promerentur, et Nos inducunt ut munificentia nostra fidelia tua servitia compensentur, nonnullam gratitudinis, et benevolentiae nostrae signiticationem exhibendo. Cum itaque titulus Baronis Phoeudi de Budacco nuncupati ad Ordinem nostrum, utpote ab hoc dominio et principatu Melitae dependens per obitum quondam Cominendatoris Fratris Silvestri Fiteni de tua cognatione devolutus sit, et de praesenti vacet, huiusmodique tituli concessionern ad Nos spectare dignoscatur, hinc est, quod...... praedictum Baronis de Budacco titulum...... tibi Nobili Joanni Pio De Piro J.U.D....... tribuimus, concedimus, et donamus": N.L.M., Arch., ms, 520, f.161r.

[18] A.M.S.S.P., Intervisti De Piro, Baruni J. De Piro. f.141.

[19] D.P.(J.)  P.A.:  fejti  insibu  kont  ta'  merkanzija  li  [iet minn Firenze.

[20] Kitson-Montalto (M.) Private Archives, The Ribera Family Tree: imsemmi f'John Montalto, The Nobles of Malta: 1530-1800, Midsea, Malta, 1979, p.252.

[21] Din hi silta mill-ittra:  "Il barone  Gio. Pio De Piro, nostro agente, vedendo che non fu mai provista la pensione riservata sopra il benefizio che, a nostre preghiere e a vostra sollecitudine, fu conferito al Canonico di lui figlio, vorrebbe adesso tentare, se fusse possibile, d'ottenerne l'estinzione": N.L.M., Arch., ms.  1479,  Perellos  all'Ambasc. Proc.  F.  Marcello  Sacchetti, 18/2/1718 (mhux numerat).

[22] J. Montalto, Nobles, p. 92.

[23] Dan I-argument [ie \viluppat f'te\i li ma hix stampata:  Charles Ga!ea Scannura, The Office of the Secrezia in the Maltese Islands, 1971, ft.476. Din  il-parti [iet stampata  bi-istess  titlu f'Archivum: The  Journal of Maltese Historical Research,  n.1 (1981),   pp.126-146.  Dwar  id-dmirijiet u I-[ieh ta'   dawn is-"Secreti", hemm il-kap 3: "The duties of the Secreto during the period of the Hospitallers", ff.67-82.

[24] Ibid., part 4: "An analysis of the office:  1775-1801", ff.298-466.

[25] "Secreti del  Gran Maestro e attestati a favor loro:...... Nobile Barone Giovanni Pio De Piro:  14 gen. 1719...... Il Baroncino Antonio De Piro, segreto del Gran Maestro Despuig": N.L.iM., Arch., ms, 1483 (Indice alfabetico di diverse materie contenute nei libri delle bolle sotto il titolo di diverse scritture). Ara wkoll Galea  Scannnra, o.c., f. 467.

[26] D.P.(J.) P.A., The De Piro Family Tree, Ch.2: Giovanni Pio De Piro, f.6.

[27] Correspondence and report of the Commission appointed to inquire into the  claims of Maltese  Nobility, H.M.S.O. London,  1878, sec.3, n.7,  par.l99-200, p.43.

[28] Il-Maravedi jew Maravedino kienet munita g]arbija ta' Spanja ta' I-img]oddi; il-valur tag]ha tbiddel skond I\-\mien; il-munita kienet tkun tar-ram, tal-fidda, jew tad-deheb. Din baqg]et tintu\a g]al ]afna \mien wara li spi``aw l-G]arab, Tag]rif ckejken dwar il-munita jinsab f'kull vokabularju tajjeb.

[29] L-lnki\ituri ta' Malta damu \mien twil biex bdew iwasslu g]all-]las ta' 120 skud fix-xahar. Sa ftit ta\-\mien qabel, huma kienu g]adhom b'50 skud fix-xahar; imbag]ad, ir-rikompensa saret 100 skud, u ma damitx ma \diedet g]al 120 skud. Tag]rif dwar dan jin[abar mill-istruzjonijiet li kienu jing]ataw lil kull Inki\itur fil-bidu tal-]idma tieg]u f'Malta. Dawn huma siltiet minn x'u]ud mill-istru\jonijiet li je\istu, imma ma humiex stampati:

a)   Minn dik ta'  G.B. Gori Pannellini, fis-sena 1639:  "La provisione di Vostra Signoria e di 50 scudi al mese": Bibi, Vat., Borgia Lat., ms.558, f.83v.

b)  Minn dik li tlestiet g]al Stefano Brancacci (li qatt ma [ie Malta) fis-sena 1165: "Un depositario...... ha cura di pagare le provisioni dell'inquisitore che sono di 50 scudi":  Bibl. Linc, Roma, 35, C.3, f. 102r.

c)    Minn  dik  ta'  Galeazzo  Marescotti,  fis-sena  1663:   "Le  provisioni dell'inquisitore... sono state accresciute sino alla somma di scudi cento della moneta di Malta": A.S.V., S.S.Malta, ms.l86, f.89v.

d)   Minn dik ta'  Giorgio Spinola,  fis-sena 1703:  "Vi e' un depositario... havendo questi la cura di pagare le provisioni dell' Inquisitore che e di 100 scudi di moneta di Malta": Ibid., ms. 151, f.20r.

[30] Din hi nota dwar it-titlu u d-dritt tal-]las li ntrabat mieg]u: "Lo stesso Barone Giovanni Pio De Piro ottenne poi da Filippo Re di Spagna, un titolo in Castilia di Marchese per se e tutti li    suoi    eredi    e    successori,     avendo    pagato    il    dritto    di    cinquecento e sessanta due mili(?) e cinquecento maravedis di vellon; il  qual  dritto  deve essere pagato  da ciascun  successore in  questo titolo, il quale per rescritto del Gran Maestro si trova registrato nel libro Bolle sotto li 8 ottobre 1745, f. 167": N.L.M., Arch., ms.627: ta]t titlu "De Piro, Barone di Budacco e Marchese di Castiglia" (mhux numerat).

[31] Din hi s-silta prin`ipali tat-talba tar-re[istrazjoni u I-kunsens: "Convenendo all'Oratore che il diploma suddetto venga registrato, non solo nella sua Cancellaria, ma anche nella Gran Corte della sua Castellania, ricorre all'innanta (!) benignita' dell'A.V.S., supplicandole umilmente perche si compiaccia dare con suo decreto gl'ordini opportuni per il registro del  riferito diploma,  colla restituzione dell'originale nelle mani dell'esponente... Magister Hospitalis Hierusalem = Fiat. Datum in Palatio, die vlii Octobris 1745 = Fr. M.A. Mombelli, Auditor": N.L.M., Arch., ms. 549  f 167r

[32] F'Sant'Agata,  ir-Rabat, id-Dar ~entrali tas-So`jeta' Missjunarja ta' San Pawl, jinsab disinn artistiku li hu I-arblu tar-ra\\a tal-Baruni Giuseppe De Piro, iz-ziju ta' Mons. De Piro. F'dan id-disinn ta' Sant'Agata, I-arma "De Piro" hi ming]ajr i\-\ieda tat-tliet lan[asiet li jintrabtu mal-Gran Mastru Perellos. Kif jidher mid-disinn hawn imsemmi, fi \mien it-twelid tal-Fundatur,  il-mottu tal-Baronat kien g]adu Gens Hospita Regum. G]al dan I-istess rnottu u g]all-o]rajn li jintrabtu mal-marke\at, ara  C.A. Gauci, Genealogy and Heraldry, pp.47, 133: fejn, minbarra d-deskrizjoni, insibu I-armi nnifishom tal-familja De Piro, u z-zieda li [iebu mag]hom il-Baronat u l Marke\at. Ara wkoll G. Crispo-Barbaro, Nobles of Malta, 1883, p.27.

[33] J. Montalto, The Nobles  of Malta, p.415. lt-ta]bit tan-nobbli biex jirb]u g]alihom po\izzjonijiet tajbin u I-mod kif I-ambizzjonijiet tag]hom tra\\nu mill-Kavalieri jidhru tajjeb fl-izvilupp ta' dan il-ktieb.

[34] A.M.S.S.P.,  Intervisti De Piro, Baruni J. De Piro, f.140. Ara wkoll Montalto, Nobles, p.228

[35] Montalto, Nobles, p. 111.

[36] William Hardman, A History of Malta during the period of the French and British Occupation: 1798-1815, London, 1909, p-112;  Vincenzo Azzopardi, Raccolta di vane cose antiche e moderne, utili ed interessanti riguardanti Malta e Gozo, 1843, p.189.

[37] Gauci, Genealogy and Heraldry, pp.48,134;

D.P.(T.) P.A., Familv Register.

[38] Gauci, o.c., pp.48,134.

[39] Ibid.

[40] Ibid., pp.48,134; Montalto, Nobles, p.365.

[41] Giuseppe Maria De Piro, Ragguaglio storico della pestilenza che afflisse le isole di Malta e Gozo neglianni 1813 e  1814, Livorno, 1833.

[42] D.P.(J.) P.A., Lettera al Sig. De Piro Barone del suo ragguaglio istorico dell'ultima peste di Malta.

[43] Gauci, Genealogy and Heraldry, p.134.

[44] Ibid., p.207.

[45] Ibid., pp.48,134.

[46] Crispo Barbaro, Nobles of Malta, p.27; Gauci, o.c., p.50.

[47] Crispo Barbaro, o.c., pp.26-27.

[48] Gauci, o.c., p. 207

[49] Ibid., pp.48-50

[50] Jiena nnifsi, dwar dan il-ka\, u fuq tant argumenti o]ra ttrattati f'dan il-kapitlu, [ejt mog]ti tag]rif direttament ming]and il-Baruni Jerome De Piro f'daru, 74 Tria ir-Repubblika. Valletta.