PRO{ETTI U IDEALI IMSOFFIJIN MIN-NIRIEN TAT-TBATIJA

Pro[ett li ma se]]x

Nag]mlu pass lura fil-kitba ta' din il-]ajja, u nergg]u n[ibu quddiem g]ajnejna lil {u\eppi De Piro meta, fis-sajf 1898, telaq Malta biex jibda I-korsijiet tal-filosofija u t-teolo[ija li kellhom iwassluh g]as-sa`erdo\ju. Waqt li kien fil-fjur ta' \g]o\itu u bla problemi gravi li jinkwitawh, {u\eppi bhal kull \ag]\ug] ta' 20 sena beda jo]lom u jfassal il-pro[etti tieg]u g]all-futur. Anki jekk fl-intelli[en\a ma kienx jibbrilla ]afna fost s]abu, kif hu nnifsu kellu jistqarr,[1] madankollu, hu kellu xewqa qawwija li jintafa' fuq I-istudju b'ru]u u [ismu. lr-rieda soda tiswa g]allanqas daqs I-intelli[enza biex jintla]aq xi ideal ta' studju.

Skond ittra ta' 1-24 ta' Awissu, 1898, meta kien qed jistenna li jid]ol fil-Kullegg Capranica, {u\eppi g]amel pro[ett ta' 10 snin ta' studiu. Dawn kienu I-kelmiet tieg]u lil ommu: "Skond kalkoli li fil-fatt ma jistg]ux isiru, jekk jiena ma mmutx, aktarx li nkanta l-ewwel quddiesa fi \mien erba' snin o]ra. Ma na]sibx li sejjer nag]mel aktar minn sentejn filosofija. Imbag]ad. wara sentejn teolo[ija g]andhom mnejn i]alluni nkanta l-ewwel quddiesa. Jtolbu 'I San Tumas t'Aquino g]alija biex jaqlag]li l-grazzja li mo]]i jinfeta] xi ftit; b'hekk, sena ta' filosofija forsi tkun bi\\ejjed; bis-sa]]a ta' dan, inkun nista' nasal aktar malajr. Semmejt 'il San Tumas g]aliex dan hu l-protettur tag]na u tqieg]ed b'mod partikulari g]alina minn Ljuni XIII (li s'issa g]adna ma rajniehx). Dan il-qaddis intag]\el g]alina bil-kelmiet ta' wa]da mill-ewwel en`ikliki. ll-kors tat-teolo[ija hu ta' erba' snin. Hemm, imbag]ad, dak tal-li[i kanonika li hu ta' tliet snin. Jekk qieg]ed nag]mel il-kontijiet tajjeb, sa meta jkolli 30 sena, insib sewwa x'nistudia".[2]

Fil-fatt, {u\eppi lanqas in-nofs ta' li xtaq ma kellu I-possibilta' li jistudja. Hu fehem li r-rieda tajba ma kenitx bi\\ejjed. ll-provi tal-mard kellhom juruh li Alla ma riedx minnu dak I-istudju.

ll-b\onn tas-Sa]]a

l\-\ag]\ug] {u\eppi De Piro kellu jibda g]addej mill-provi tal-mard. Hu kien jikteb lil ommu ta' sikwit. Imma mag]ha, sakemm kien possibbli, hu ma riedx joqg]od isemmi mard. U, jekk semmieh, qatt ma [iebha bi kbira u qatt ma qal jekk kienx qieg]ed ibati. Fil-fatt, il-mard [ieb mieg]u ]afna problemi g]alih. {u\eppi beda jit]asseb g]aliex bdew jid]lulu ]afna dubji [o mo]]u dwar x'kienet ir-rieda t'Alla g]alih. Imma dak li hu ma qalx g]all-mard tieg]u nnifsu, {u\eppi qalu `ar u tond ma' ommu meta hi stess kienet dg]ajfa f'sa]]itha. Lilha wrieha kemm kellha b\onn tie]u ]sieb sa]]itha. Dawn huma ftit mill-kelmiet li iben mimli m]abba qal lil ommu, is-Sinjura Ursola: "Lili ddispja`ieni li sirt naf li int ma kontx tajba, u g]adek sa issa ma tifla]x. G]a\i\a ommi, oqg]od daqsxejn attenta u ]u ]sieb sewwa tieg]ek innifsek. Meta t]oss il-b\onn li tistrie], ta]seb f'xejn i\jed u strie] ming]ajr ebda skruplu. Jekk timrad int, timrad il-familja kollha. G]alhekk, ]u ]sieb sewwa tieg]ek innifsek, u dan g]andu jitqies b]ala wie]ed mid-dmirijiet tieg]ek".[3]

Fil-fatt, kienet g]adha lanqas biss ma g]addiet l-ewwel sena ta' Ruma, u, g]alhekk, {u\eppi kien g]adu ma bediex it-teolo[ija, meta beda j]oss l-ewwel problemi tal-mard. Fil-5 ta' April, 1899, {u\eppi kiteb lil ommu li hu kien qed imur g]and it-tabib Petacci biex dan jikkuralu gri\mejh. L-mfjammazjoni kienet qed tkun kaw\a ta' u[ig] u to]loqlu diffikulta' biex jitkellem. G]alkemm xi kura ta' dak Petacci dehritlu ta' [id. xi preskrizjonijiet o]rajn donnhom ma kellhom l-ebda effett.[4] {u\eppi De Piro ma kienx xi wie]ed li jittraskura sa]]tu. G]alhekk, g]all-kura tieg]u, kif jidher mill-ittra ta' l-1 ta' {unju, 1899, hu fittex ukoll il-professur Egidi li, fil-mard tal-grie\em, kien I-a]jar spe`jalista tal-belt ta' Ruma. Fost l-

o]rajn, dwar dan il-professur, {u\eppi kiteb: "Di[a mort g]andu erba' darbiet; it-tieni darba, ]araqli gri\mejja bin-nar; u dan na]seb li hu rimedju radikali. Bil-g]ajnuna ta' Alla, nit-tama li nasal g]all-fejqan".[5] L-ittra, imbag]ad, tal-4 ta' {unju lil {u\eppi turih xi ftit inkwitat g]aliex dak I-ispe`jalista ra[a' g]amillu I-kura tal-]ruq, u tah I-impressjoni li I-kura kienet sejra tiehu fit-tul.[6] Din il-marda fil-grie\em, anki jekk ma kenitx xi marda tassew gravi, kellha tkun il-kaw\a li, ftit tas-snin wara, ]olqitlu impedimenti li, aktar milli fi\ikament, [eg]luh isofri moralment.

Mimsus mill-mard tas-sider

Fi tmiem it-tieni sena tieg]u f'Ruma, kif spi``a l-ewwel sena teolo[ija, {u\eppi De Piro f'Lulju tas-sena 1900 xtaq jag]mel [ita ta' mistrie] qabel ma jer[a' lura lejn Malta biex jg]addi ftit [img]at ma' ommu. Meta wasal biex jitlaq minn Ruma, fl-ittra tat-23 ta' Lulju, 1900, {u\eppi 'l dik il-gita sej]ilha "malaugurata": [ita ta' xorti ]a\ina. Dawn il-kelmiet hu kitibhom lil ommu fi \mien meta xi]a[a donnha kienet qed twa]]al il-posta, u kien hemm ]afna dewmien li xejn ma kien mixtieq fl-ittri li fihom kellhom jaslulu anki I-flus li kellu b\onn f'idejh.[7]

Imma jidher `ert li {u\eppi kellu f'mo]]u anki xi]a[a o]ra meta tkellem fuq dik ix-xorti ]a\ina; hu kellu problema f'mo]]u li ma xtaqx juriha lil ommu. Malli temm l-e\amijiet ta' I-Universita' Gregorjana, {u\eppi ]assu xxukkjat g]aliex fid-19 ta' Lulju, 1900, it-tabib lilu tarraflu li kien intrikeb minn marda kerha; hu deher mimsus mit-tuberkolo\i.[8] Din il-marda ti[i minn kwantita kbira ta' mikrobi li jikka[unaw g]oqdiet `kejknin fil-]jut tal-[isem; hi marda li tattakka u ddg]ajjef il-pulmuni, u g]alhekk tissejja] ukoll "marda tas-sider" jew "ti\i". L-imsejken {u\eppi kien qed isir ti\iku. Imma, fil-bidu li ``appas b'dan il-mard, i\-\ag]\ug] xejn ma deher li ]adha bi kbira ]afna. Fil-programm tal-[ita tieg]u kien hemm ukoll I-Isvizzra: paiii\ tant mag]ruf g]all-aria tajba tal-muntanji. Marda b]al din ti[i wkoll ikkurata bi-arja safja. Meta, fid-9 ta' Awissu, 1900, hu kiteb minn Zurich, I-akbar belt ta' l-lsvizzra, hu aktar ]a ]sieb jag]ti tag]rif fuq ]uh {wanni-Piju, milli fuqu nnifsu. Dak {wanni-Piju, imsejjah sempli`ement Piju, kien g]adu ta' 19-il sena, u kien I-i\g]ar wie]ed fost I-a]wa De Piro. Imma, g]alkemm fl-a]jar ta' \g]o\itu, hu wkoll kien mimsus minn dik il-marda. Dak {wanni-Piju kien qieg]ed l-lsvizzra g]all-kura, u I-kura tieg]u kienet ]adet xi ftit fit-tul. {u\eppi kiteb li dak ]uh, kemm kien ilu l-lsvizzra, kien ukoll twal xi ftit. Imma, fuq il-marda tieg]u nnifsu, {u\eppi ma ni\\ilx kelma wahda.[9]

|mien li fih t]asseb ]afna

Mill-Isvizzra, {u\eppi g]adda lejn Milan u Ruma, u mbag]ad waqaf f'Acireale fi Sqallija. Dak li ma qalx lil ommu, {u\eppi fissru lil Patri Vin`enz Sammut, [e\wita, ]abib tal-qalb tal-familja De Piro. A]na ma nafux e\attament x'qal {u\eppi lil dan il-[e\wita. Imma g]andna f'idejna ittra importanti li hu kiteb biex wie[eb lil {u\eppi meta dan kien kitiblu minn Malta ftit [ranet wara li ]alla Acireale. ll-pro[etti tal-futur kienu donnhom qeg]din ji``ajpru fil-mo]] ta\-\ag]\ug]. Hu ma kien biddel xejn mix-xewqat tieg]u. Imma I-bi\a' ta' mard gravi kien qed jarah jo]loqlu tfixkil kbir fi triqtu. F'dawk il-[ranet ta' qtig] il-qalb, anki I-istess vokazjoni tieg]u saritlu dubju\a. Min jaf Alla ridux ikun sa`erdot?

Dak il-[e\wita fehem tajjeb kemm kien kbir I-inkwiet ta\-\ag]\ug]. G]alhekk, hu ma riedx i]allih bla twe[iba. Waqt li {u\eppi kien kitiblu fis-6 ta' Settembru u I-ittra ]adet i\-\mien tag]ha biex waslet Sqallija, P. Vin`enz Sammut kitiblu mill-Kulle[[ Agostino Pennisi fil-10 ta' Settembru, 1900. L-ewwel ]a[a li qallu dak il-[e\wita dwar I-in`ertezza tieg]u kienet din: "Int qieg]ed tg]idli li g]adek ma dde`idejt xejn! Imma int trid tidde`iedi hekk malajr? G]a\i\ tieg]i, ]u daqsxejn pa`enzja".[10]

Hu wkoll `ar li I-problema kollha ta' {u\eppi kienet fil-bi\a' mill-mard. Imma mal-mard, mtrabtet l-inde`i\joni tieg]u dwar jekk sa]ansitra jer[ax imur Ruma u jibqax bi-ideat Ii f'Malta 'l quddiem jg]in lil Dun Manwel Vassallo u Dun {or[ Bugeja fid-Dar ta' San {u\epp. ll-parir ta' Patri Sammut kien wie]ed prattiku: "L-ewwelnett, mur g]and tabib tajjeb, kif kont fissirtlek meta kont hawn. Dan hu punt fundamentali, u minnu jiddependi l-kumplament kollu: ji[ifieri: jekk tmurx Ruma, jekk tiffrekwentax l-iskejjel ta' San Duminku, u jekk ting]aqadx ma dawk i\-\ew[ qassisin tal-}amrun, u tant affarijiet o]rajn".[11]

Dak is-sa`erdot kien jaf tajjeb li I-a]jar de`i\joni kellha tittie]ed minn {u\eppi nnifsu. Hu ma ried jidde`iedi xejn g]alih. G]alhekk, kompla jg]idlu: "Kollox jiddependi mill-fatt li int tkun taf tag]mel g]a\la tajba wara li tie]u l-parir tat-tabib. Dan ifisser li int g]andek t]addem mo]]ok skond kemm hu me]tie[ biex, lid-dikjarazjonijiet tat-tabib (li huma dejjem pessimisti), ti\inhom daqs kemm ikun ]aqqhom".[12] Imma, kif jag]mel kul]add f'ka\ijiet b]al dawn, dak il-[e\wita g]amel ]iltu biex jikkonvin`i 'l {u\eppi ]alli dan ma jkabbarx il-gravita' tal-]a[a: "Madankollu, g]a\i\ Gu\eppi, bil-kunfidenza kollha, inkellmek b'mod `ar. Meta kont hawn, int tajtni I-impressjoni li fil-fantasija tieg]ek qed tit]asseb xi ftit i\\ejjed. Jew, biex inkellmek a]jar: int tinsab imba\\a'. Fil-fatt, jiena ma nimma[inax li g]andek g]alfejn tit]asseb daqshekk. }sebijiet \ejda jaslu biex imarrduk tassew. Ag]mel il-qalb lilek innifsek, u [ib ru]ek skond l-istint naturali tieg]ek li jg]idiek biex tkun ferrie]i. Fittex fiex tehda".[13]

Patri Sammut fehem tajjeb li I-istess sens ta' rassenjazjoni g]ar-rieda t'Alla sata' kien l-effett ta' skora[[iment li ma kienx ta' [id g]alih, lanqas fil-]ajja spiritwali: "Inti qieg]ed tg]idli li lest g]al kollox: g]al kull sagrifi``ju li l-Mulej jitlob ming]andek. Tag]mel tajjeb li tkun hekk. Imma din ir-rabta mar-rieda ta' Alla ma g]andhiex tkun l-effett ta' ]afna ]sebijiet li ftit jew wisq, ikunu koroh. Ftehimna tajjeb? Malli tkun taf il-verdett tat-tabib, g]arrafni bih, g]ax forsi nkun nista' nag]tik xi dawl".[14]

Kura[[, Sa]]a, u Studju

ll-ftit [img]at li {u\eppi De Piro g]adda f'Malta fis-sajf tas-sena 1900 swewlu ta' [id biex hu akkwista sa]]tu mill-[did. L-ittra ta' Patri Sammut kienet swietu biex tg]inu fid-de`i\joni tieg]u li jer[a' lura lejn Ruma ]alli jkompli I-istudju tieg]u. {u\eppi \amm korrispondenza anki mar-Rettur tal-Capranica, Mons. Coselli. Dan ir-Rettur kitiblu fis-17 ta' Settembru, 1900, u wera li, waqt li kien jaf bil-marda tieg]u, kellu wkoll tama kbira li s-sa]]a ma tonqsux. Ir-Rettur kien qieg]ed jistenna li De Piro jkellmu fuq sa]]tu. G]alhekk, hu qallu dan: "Kien ta' gost kbir g]alija li r`evejt l-ittra tieg]ek g]aliex, fuq kollox, int tajtni a]barijiet tajbin fuq sa]]tek."[15]

Ir-Rettur wera lil {u\eppi li s-sa]]a hi rigal prezzju\, u lilu fil-missjoni tieg]u tista' tiswielu ]afna. G]alhekk, hu ssokta jiktiblu: "ls-sa]]a hi te\or prezzju\ g]al kul]add; hi b'mod spe`jali prezzju\a g]al wie]ed li qed jixxennaq g]as-sa`erdo\ju sabiex biha jkun jista' jinqeda ]alli mbag]ad ja]dem fil-g]alqa mistika tal-Knisja".[16] Ir-Rettur tieg]u ma kienx qieg]ed jag]tih sempli`i awguri [enerali li jing]ataw lil kul]add. Hu kien jaf li I-mard kien ]abat jo]loqlu problemi serji. G]alhekk, hu ssokta jg]idlu: "Bla dubju ta' xejn, int g]andek tag]mel ]iltek b'attenzjoni li ma taqtax minn kura ta' bla waqfien ]alli twarrab dak l-iskomdu gravi li dan l-a]]ar ]abbtek. Jekk ma tfiqx, ma tistax tintafa' bis-serjeta fuq l-istudju, li tant hu me]tie[. Nittama li l-fidu`ja li int g]andek fil-Madonna ssalvak. J'Alla tkun tista' to]ro[ minn dak l-istat ta' in`ertezza g]a\-\mien li [ej. Ftakar li l-in`ertezza hi l-ag]ar ]a[a. lva, nafdaw fl-Omm tant ]elwa tag]na bit-tama li, fil-mi\erji tag]na, titqanqal lejna biex t]enn g]alina; Hi g]andha qawwa tant kbira quddiem Alla".[17] Din l-ittra turi wkoll li, g]alkemm waqt il-vjagg tieg]u, hu ma tkellimx ma' ommu fuq mard, fil-fatt kien g]ad g]andu b\onn jibqa' jag]mel ftit kura tieg]u nnifsu. G]alhekk, ir-Rettur \ied jg]idlu: "Issa, li l-vja[[i tieg]ek spi``ajthom tajjeb, strie] u er[a' ibda l-kura".[18]

Parir li sena qabel, f'ittra tal-5 ta' April, 1899, hu kien ta lil ommu, {u\eppi De Piro kien qieg]ed japplikah g]alih innifsu. Alla lilna jippermettilna li nbatu, u {u\eppi wkoll kien fost dawk li batew sa minn \g]o\ithom. Imma, g]alkemm hu kien marbut mar-rieda t'Alla u ma gergirx, il-qalb tieg]u kienet mifnija bin-niket.[19]

Sinjali `ari ta' mard tas-sider

Wara li Alla bag]atlu l-ewwel prova qawwija, {u\eppi ]a sa]]tu mill-[did. Hu baqa' sejjer 'il quddiem fl-istudju u g]amel il-korsijiet universitarji tat-tieni u t-tielet sena teolo[ija. Rajna wkoll li hu ha d-de`i\joni tieg]u li ma jmurx I-Akkademja, imma jintafa' fuq appostolat fid-djo`esi ta' Malta. Lilu deherlu li dik kienet ir-rieda ta' Alla g]aliex, fl-istess de`i\joni tieg]u, hu kien dejjem dispost li joqg]od g]al dak li s-superjuri riedu minnu. Bid-dispensa mog]tija lilu mill-isqof, {u\eppi De Piro, fil-15 ta' Marzu, 1902, sata' ji[i ordnat sa`erdot qabel ma spi``a t-tielet sena teolo[ija.[20]

Alla deher li waqaf mieg]u anki meta tawh dik id-dispensa g]aliex, li kieku ma ordnax qabel ma spi``at is-sena skolastika, sata' ji[ri li lilu jin]oloqlu impediment, u ma jordnax lanqas fi tmiemha.

Kif spi``aw l-e\amijiet tat-tielet sena teolo[ija fil-Gregorjana, {u\eppi De Piro ]assu g]al darb'o]ra milqut minn dik il-marda li l-ewwel sinjali tag]ha kienu dehru fid-19 ta' Lulju, 1900. Kien l-10 ta' Lulju, 1902. Qtig] ta' nifs u qtar ta' dernm mar-riq kienu sinjali `ari ta' tuberkolo\i pulmonari, jew, kif insej]ulha a]na, il-marda tas-sider, laqtuh b'mod wisq i\jed gravi milli kien [ralu sentejn qabel. G]alkemm sa`erdot, I-imsejken Dun Gu\epp ]ass g]al darb'o]ra li I-pro[etti tieg]u kienu qed jer[g]u jitfarrku. Hu ma satax jiddubita i\jed mis-sej]a sa`erdotali. G]alkemm marid, hu kien kuntent li tala' t-tara[ ta' I-artal; imma s-sa`erdozju g]al {u\eppi ma kienx ideal li jing]alaq fih innifsu; kien l-ewwel tar[a lejn ]ajja ta' ]idma li tant xtaqha ddedikata, jew a]jar ikkonsagrata, g]al Alla. Dawn huma kelmiet tieg]u: "G]at-tieni darba, l-intenzjonijiet tajbin tieg]i rajthom itiru mar-ri]. Tkun mag]mula r-rieda ta' Alla! ll-Mulej i]ares lejn ir-rieda tajba tieg]i".[21]

Lejn l-Isvizzra g]all-Kura

Wara li t-tabib iddikjarah milqut b'tuberkolo\i li attakkatlu l-pulmuni. Dun Gu\epp De Piro ``a]]ad ukoll mmn kull aspirazjoni ta' lawrji fit-teolo[ija u fil-li[i kanonika. ll-mard tas-sider [ieb mieg]u I-waqfien minn kull studju akkademiku. Lanqas biss ma kien possibbli g]alih li jibqa' sejjer bir-raba' sena teolo[ija, li b]ala regola ssir minn kul]add. Dun Gu\epp [ie lejn Malta lejn tmiem Lulju tas-sena 1902; imma I-mi[ja tieg]u kienet biss biex jipprepara ru]u ]alli jitlaq lejn l-lsvizzra bit-tama li I-arja tant tajba ta' dak il-pajji\ tag]tih sa]]tu mill-[did.[22]

Dun Gu\epp mar f'dar tal-kura li kellha dan I-indirizz St. Joseph Haus, Davos-Platz, Canton Ticino, Svizzera. Kien sanatorju fi\-\ona tal-muntanji I-aktar g]oIjin ta' l-lsvizzra. G]alkemm fit-Ticino, li hu I-kanton taljan ta' l-lsvi\\ra, Davos kien qrib ]afna ta' kantoni ta' lingwa [ermani\a; jidher li f'dan il-post I-ilsien I-aktar komuni kien il-[ermani\.[23] Fil-fatt, Davos hu fil-qrib ta' I-istat `kejken ta' Liechtenstein u anki ta' I-Awstrija: fejn I-ilsien [ermani\ hu mitkellem minn kul]add. Gu\eppi De Piro wasal f'dak is-sanatorju, li kien fil-]sieb tas-sorijiet, fl-4 ta' Awissu, 1902: hu malajr beda j]oss li kien qed jie]u sa]]tu mill-[did.[24]

Qabel ma wasal Davos, Dun Gu\epp kien kiteb lil tabib tal-post biex jistaqsih x'medi`ini sata' jie]u. Dak it-tabib ta' Davos kien Dr. Sohnoller; dan wie[eb lil De Piro, u I-ittra tieg]u waslet Malta fl-1 ta' Awissu, 1902: meta \-\ag]\ug] kien di[a telaq. G]alhekk, I-ittra bag]tuhielu Davos.[25]

Jidher li f'dak is-sanatorju ta' Davos kien hemm sorijiet li kienu jgawdu isem tajjeb ]afna g]ad-dedikazjoni tag]hom g]al dawk li kienu fdati f'idejhom.[26]

ll-}ajja f'Davos

Dik il-]ajja ta' g]amla [dida g]al Dun Gu\epp De Piro kienet ta' mistrie] tassew. L-arja tant safja tal-muntanji bdiet t]alli l-effett tajjeb tag]ha. Imma Davos xejn ma kien f'po\izjoni `entrali. }afna affarijiet essenzjali riedu jin[iebu minn postijiet o]rajn. L-Isvizzra g]andha tant possibiltajiet biex tikkomunika mal-pajji\i l-o]rajn li jdawruha minn kullimkien. Imma hu wkoll fatt li post b]al Davos li, b'mod spe`jali fix-xitwa, ikun fih tant borra, jo]loq diffikultajiet ta' komunika\joni anki mal-postijiet l-o]rajn ta' l-Isvizzra nnifisha.

Minn Davos, Dun Gu\epp De Piro ma sabhiex ]a[a ]afifa biex jixtri I-ilbies tieg]u ta' qassis. Hu kellu kuntatti mad-ditta fran`i\a Barthomeuf li kienet tag]mel ilbies g]all-qassisin fi Clermond-Ferrand: belt ta' `erta importanza fi Franza `entrali, u mhux bog]od wisq mill-lsvizzra.[27]

lx-xhur bdew igerbbu. {u\eppi kien jikkorrispondi regolarment ma' ommu u ma' ]utu mxerrdin ma' l-Ewropa, u ma satax jonqos milli jkellimhom fuq sa]]tu. G]andna f'idejna twe[iba ta' ]uh Gwido li, fis-7 ta' Novembru, 1902, kitiblu minn Louvain fil-Bel[ju, fejn kien qieg]ed jistudja g]al tabib. Gwido sku\a ru]u talli dam ma kiteb u fissirlu kemm kien jiddejjaq jikteb ittri. Hu dam ma wie[eb; g]alhekk, jidher li {u\eppi kien ilu li kitiblu g]allanqas xi xahar. Fost l-o]rajn, Gwido qallu: "Nie]u gost nisma' li kwa\i fiqt g]al kollox".[28] Fin-natural distratt tieg]u, Gwido kien ]alla barra I-kelma "kwa\i". Imma, imbag]ad, hu \iedha biex kien aktar e\att. Fil-fatt, {u\eppi kien g]adu fi \mien il-kura. G]alhekk, hu kompla jg]idlu: "Nittama li ma ddumx ma tg]idli li fiqt g]al kollox[29]". Imbag]ad, bhala student tal-medi`ina, lil Gwido kien hemm ]a['o]ra li kienet tinteressah: "Meta ter[a' tiktibli, g]idli ftit x'inhi l-kura u d-dieta ta' dak l-istabbiliment".[30]

G]addiet sena s]i]a, u kollox wera li, g]alkemm il-progress ma kienx mg]a[[el f'{u\eppi De Piro, fil-fatt dan kien kontinwu. Hu bl-ebda mod ma kien imsammar ma' sodda. F'Awissu 1903, li kien eg]Iuq is-sena mill-wasla tieg]u fl-Isvizzra, Gu\eppi lanqas biss ma kien f'Davos. Hu ma tbig]edx wisq; bejn Awissu u Settembru, hu mar f'Lizers: post `kejken li qieg]ed fil-kanton Grisons. Minfejn kien, hu kiteb lil wie]ed qassis ]abib tieg]u, li kien jismu Edouard Boerch; dan kien g]adda xi \mien mieg]u fis-sanatorju ta' Davos. Dak il-qassis wiegbu bil-fran`i\ b'ittra tal-15 ta' Awissu, 1903. Hu sehet it-temp g]aliex, g]alkemm fl-aqwa tas-sajf, kien dejjem ibiddel. Lil Dun Gu\epp, hu tah tag]rif fuq il-kamra tieg]u; jekk ma kellux idum nieqes aktar minn xahar, il-kamra j\ommuhielu, u ma j]allas xejn tag]ha. Minn hawn nafu li f'Li\ers, Dun Gu\epp kien ospitat g]and il-patri vigarju tal-knisja ta' San {wann. Kien \mien meta dan il-qassis \ag]\ug] kien mixtieq minn Malta u kien i]oss anki I-firda minn ommu.[31]

Wasal is-7 ta' Settembru, 1903, u Dun Gu\epp kien g]adu ma ra[ax lura lejn Davos. ls-sorijiet tas-sanatorju ta' Davos kienu qed jistennewh. ll-post kien qed jimtela [mielu, u ma kenux jafu jekk kellhomx i\ommulu I-kamra. Il-]ajja kienet g]oliet, u lilu g]arrfuh ukoll bil-prezzijiet il-[odda.[32]

Devozjonijiet u Pro[etti

Fil-fatt, matul Settembru, 1903, Dun Gu\epp raga' lura f'Davos, fis-sanatorju tas-sorijiet g]all-a]]ar xhur tal-kura tieg]u. Kien \mien li matulu t]arre[ xi ftit anki fl-ilsien [ermani\. B]ala sa`erdot, hu [ie li kien jg]id xi talba fxi okka\jonijiet partikulari, u ma' persuni li [ie li ma kenux jifhmu ]lief dak I-ilsien. G]alhekk, fi\-\mien ta' Davos, fuq wie]ed mill-biljetti li kien g]amilhom minnufih kif qaddes u bl-indirizz tal-Capranica, Dun Gu\epp kiteb l-"Ave Maria" bil-[ermani\ biex jag]mel u\u minnha kull meta jinqala' l-b\onn.[33] Hu nnifsu kellu devozjoni ]ier[a tassew mill-qalb lejn il-Ver[ni Marija g]aliex, skond kliemu stess, lilha, wara Alla, kien jafu li baqa' g]addej g]all-a]jar fil-marda tieg]u.[34]

Waqt li meta ntlaqat minn dik il-marda kiefra Dun Gu\epp imma[ina li Alla kellu mnejn ma riedx minnu dak li hu kien jixtieq, il-fejqan [ieb mieg]u li I-pro[etti ta' I-img]oddi fe[[u g]al darb'o]ra: "Waqt i\-\mien tal-kura, jiena b'g]o\\a bqajt marbut ma' l-ideat li kelli fl-img]oddi. Qalb is-silg ta' l-Alpi, u tant imbieg]ed mill-pajji\ fejn 'il dawk l-ideat xtaqt inqegfiedhom fil-prattika, lili ma kienx baqag]li ]lief me\\ wie]ed. Kien fadalli biss it-talb, li qistu b]ala l-aqwa ]abib. G]alhekk, jiena tlabt u tlabt fuq li tlabt".[35]

Il-Fejqan s]i]: Wara sena u nofs

Bil-mod il-mod, anki s-sena 1903 kienet qieg]da tersaq lejn tmiemha. L-awguri li ]uh Gwido bag]atlu minn Louvain fejn kien g]adu fid-29 ta' Di`embru, 1903, huma bba\ati fuq ir-realta' tal-fatti. Huma awguri li ji[bru fihom parir g]aqli: "Nawguralek sena ta' hena, u ta' sa]]a, u li terga' lura malajr lejn Malta. Nifra]lek ukoll talli fiqt g]al kollox. Nirringrazzjaw lis-sema talli l-Ver[ni Mqaddsa ta' Pompej tat widen g]at-talb tag]na. Issa, jekk trid timxi fuq parir tajjeb, ag]ti widen g]al kliemi: Kif titlaq minn Davos, ma g]andekx toqg]od ta]seb i\jed fuq dawk l-imberkin mikrobi li ttorturawk f'dawn l-a]]ar sentejn. Fittex li tag]milha man-nies; a]dem, sib fiex tehda, u a]rab il-]ajja ta' wa]dek: daqs li kieku kienet g]adu qalil. G]andek tkun taf li, fil-mard kollu li g]andu x'jaqsam mad-demm, jiswa ]afna li \\omm il-moral g]oli".[36]

Kif {u\eppi, fis-snin ta' qabel, kien jag]ti tant pariri lil Gwido sakemm dan sab il-linja tieg]u u ntafa' fuqha, hekk issa Gwido tg]allem jitkellem u, fil-qasam tieg]u, g]andu ]afna x'jg]allem lil {u\eppi. Bla dubju ta' xejn, {u\eppi ntebah li ]uh kien qallu xi affarijiet li kien di[a' semag]hom ming]and il-[e\wita P. Vin`en\ Sammut, meta kien marad l-ewwel darba.[37] Jidher li Dun Gu\epp kien wie]ed li jinkwieta ]afna bil-mard, u kien joqg]od ja]seb fuqu anki xi ftit i\\ejjed. }uh Gwido serra]lu wkoll rasu billi wrieh li I-marda tat-tuberkolo\i lit-tobba ma tbe\\ag]homx i\jed. Din kienet il-qag]da tag]ha fi ftu] is-seklu XX, skond il-kelmiet ta' Gwido De Piro: "Illum, it-tobba ma humiex pessimisti i\jed dwar it-tuberkolo\i. lqisuha bhala marda li, f'50% tal-ka\ijiet, titfejjaq g]al kollox ming]ajr ebda kura. Mill-50% l-o]rajn, g]allanqas 40% ifiqu b'dik il-kura i[jenika li ting]ata fis-sanaforji. Mill-10% li jibqa', aktar minn nofshom jaslu ftit jew wisq g]all-fejqan jekk ting]atalhom kura tajba. G]alhekk, kif qed tara, it-tuberkulo\i ma hix tant tal-bi\a' kif kienu jimma[inawha''.[38]

Minn din I-ittra nafu wkoll li Dun Gu\epp kien di[a' av\a lil ommu li, leju Jannar 1904, hu kien sejjer jer[a' lura lejn Malta.[39] Imma [ara, imbag]ad, li hu kellu jtawwal sa Marzu. Ommu Ursola kienet qed tistennieh fuq ix-xwiek. lttra bla data, miktuba lilu minn o]tu Marija, u li mit-timbru postali nafu li waslet f 'Davos fit-28 ta' Di`embru, 1903, turina kemm kienet kbira I-fidu`ja ta' dik I-omm f'binha {u\eppi. Hi donnha kienet ]adet id-drawwa li, kull meta jkollha xi dubju dwar xi]a[a, tissabbar bil-]sieb li I-problema tin]all tajjeb jekk titlaqha f'idejn dan binha hi drat toqg]od fuqu wisq i\jed milli fuq I-o]rajn. Silta mill-imsemmija ittra ta' Marija titkellem we]idha: "Wara a]bar tajba, aktarx li dejjem ti[i wa]da ]a\ina. Ftit ilu konna ttamajna li ma kellhomx jg]addu ]lief ftit [ranet biex in]addnuk mag]na, u, imbag]ad, malajr er[ajt ktibt li ma ti[ix qabel Marzu. Nie]du pa`en\ja! Kollox jg]addi: l-aqwa li int tinsab tajjeb u f'sa]]tek. ll-mama qed tistenniek kwa\i bla sabar. Kull darba li jaslilha xi xaqq ta' a]bar li int tkun [ej malajr, hi bil-ferh kwa\i j]ossha ]a\in. ll-]in kollu tg]id: 'Dan nag]mlu meta ji[i {u\eppi; dan in]allih g]al {u\eppi', u kelmiet b]al dawn. Issa tara kemm se jkollok x'tag]mel meta ti[i"![40]

{u\eppi fil-fatt kien fieq tassew. Imma dik Marija li kitbitlu, g]alkemm kienet g]adha kemm qab\et it-30 sena, ma kellhiex iddum ma tilitlaqat b'marda kiefra li tefag]tha l-qabar.[41]

Skond I-impressjoni ta' Dun Manwel Vassallo, id-direttur tad-Dar ta' San Gu\epp, il-}amrun, I-arja ta' l-lsvizzra kienet g]amlitlu tassew tajjeb lil Dun Gu\epp De Piro. Ritratt ta' De Piro wera li hu, mhux biss kien issa]]ah, imma wkoll tqawwa. Hekk kitiblu Dun Manwel fit-30 ta' Jannar, 1904: "Jiena kont naf li l-klima ta' l-Isvizzra ssa]]ek g]al mitt darba i\jed; imma ma kontx naf li kellha l-qawwa li tbiddel il-bixra tal-wi``. Jiena rajt ir-ritratt tieg]ek, u ma g]araftikx! Kemm tqawwejt!".[42] Kien \mien li matulu {u\eppi baqa' ja]seb ta' sikwit fid-dar ta' San Gu\epp fil-Hamrun.[43]

Pariri ta' Tabib qabel it-TIuq

Mill-Isvizzra, Dun Gu\epp De Piro kellu `ans jikteb wisq aktar milli kellu f'Ruma, fejn kien tant mg]obbi bl-istudju. Hu \amm kuntatt ma' ]utu kollha, u Ikoll tawh il-pariri tag]hom ]alli jg]inuh fil-fejqan tieg]u. L-a]]ar ittra li waslitlu kienet ming]and ]uh Karmenu li kien ja]dem b]ala tabib fis-''South Western Hospital" ta' Stockwell fl-Ingilterra. Wara li Gu\eppi kien kitiblu erba' darbiet, dan wie[bu fis-6 ta' Frar, 1904.

}uh Karmenu, ta' tabib li kien, emmen li meta wie]ed ikun intrikeb minn mard serju, il-fejqan tieg]hu jista' ma jkunx s]i]. G]alhekk, waqt li hu kien ta' I-istess fehma ta' {u\eppi dwar id-de`i\joni li jer[a' jaqbad triqtu lejn Malta, Karmenu baqa' m]asseb mis-s]ana tas-sajf tag]na. Dawn kienu I-kelmiet tieg]u: "Jidhirli li se tag]mel tajjeb li tmur Malta g]all-]abta tar-rebbieg]a. Tag]mel sewwa aktar u aktar la t]ossok tajjeb, kif qieg]ed tg]id. Madankollu, jiena nag]tik parir li to]ro[ minn Malta lejn nofs Lulju, meta tibda tag]amel dik is-s]ana li wie]ed ma jissaportihiex. Bla dubju ta' xejn, dik is-s]ana ma tag]millekx tajjeb g]aliex iddg]ajjef ]afna. Jekk tkun trid tbiddel, tista' tmur f'belt `kejkna fuq il-Pirinej, li hi tajba daqs l-Isvizzra g]aliex il-klima hu moderat u bla ]afna kambjamenti. ll-bdil ta' l-arja jag]millek tajjeb".[44]

Min-na]a I-o]ra, dak Karmenu wrieh kemm ma kellux g]alfejn jinkwieta. Hu kitiblu dawn il-kelmiet: "Aktarx li int g]ad g]andek xi ftit ta' irritazjoni fl-organu tal-kordi vokali (larin[i); imma dan ma g]andux jinkwitak. Li kieku int kellek xi [er]a, din kienet t]allilek xi tebg]a `kejkna f'[ismek. II-larin[ite, g]alkemm int imfejjaq g]al kollox, lilek tista' tikka[unalek ffit irritazjoni. G]alhekk, tit]assibx g]al ]a[a b]al din".[45]

Frar 1904: Lejn Malta

L-ittra ta' Karmenu, kif jidher tajjeb mit-timbru postali, waslet f'Davos Platz fid-9 ta' Frar, 1904. F'dawk il-[ranet. Dun Gu\epp kien qed ilesti kollox biex jitlaq. Fil-fatt, hu ]alla Davos fit-13 ta' Frar, 1904. Kienu g]addew tmintax-il xahar. G]alhekk, il-kura tieg]u kienet wa]da twila. Dun Gu\epp ried irodd ]ajr lil Alla talli qalag]lu I-fejqan mixtieq. G]alhekk, qabel ma ]are[ mill-Isvizzra, hu mar i\ur is-santwarju marjan I-aktar importanti f'dak il-pajji\. Dan hu s-santwarju benedittin ta' Einsiedein: fejn hemm qima kbira lejn il-Madonna msej]a ta' l-Eremiti. Fit-18 ta' Frar, 1904, lil ommu Ursola, {u\eppi bag]tilha kartolina bl-artal ta' dik il-Madonna, u fiha ni\\el hekk: "Dalg]odu, jiena qaddist f'dan l-artal g]all-b\onnijiet tieg]ek, tieg]i, u ta' kul]add. Illum, nitlaq lejn Milan fis-1.25 ta' wara nofs in-nhar. Din il-kartolina \ommhieli". Fil-21 ta' Frar, 1904, dik il-kartolina waslet Malta.[46]

Wara li aktarx li g]amel xi waqfien qasir g]and niesu f'Firenze u Ruma, Dun Gu\epp De Piro kompla triqtu lejn Malta, fejn kien tant mistenni minn ommu u ]utu. Hu da]al fil-Port il-Kbir fit-2 ta' Marzu, 1904.[47]

Billi kien g]adu qed jie]u sa]]tu. Dun Gu\epp g]a\el li jg]ix fid-dar li I-familja De Piro kellha fil-Qrendi. Kien f'dan ir-ra]al `kejken u mbieg]ed mi`-`entru li hu beda I-appostolat tieg]u ta' qassis fid-djo`esi ta' Malta.[48] Madankollu, lanqas f'dak i\-\mien ta' mistrie]. Dun Gu\epp ma ntelaqx, u ma qag]adx jistenna li l-okka\jonijiet jippre\entaw ru]hom we]idhom. Hu kien konvint li ]add ]lief il-Mulej ma sata' jag]tih il-me\\i u s-sa]]a me]tie[a biex ja]dem g]alih. Aktar tard, De Piro ta' sikwit kien i]obb jg]id flimkien mas-Salmista: "Jekk il-Mulej ma jibnix id-dar, g]alxejn jit]abtu l-bennejja".[49] Imma eg]milu juri wkoll tajjeb li hu kien jemmen bis-s]i] fil-qawl malti li jg]id: "G]in ru]ek, u Alla jg]inek".