{U|EPPI DE PIRO

NIS{A TA' IDEAL NOBBLI SA MINN SNIN BIKRIN

Alessandro De Piro u Ursola Agius Caruana

ll-familja De Piro kienet ilha sewwa li bdiet t]alli isem tajjeb f'dawn il-g\ejjer tag]na. In-nobbilta' tal-qalb ma kenitx nieqsa lanqas f'dawk li g]exu fl-img]oddi mbieg]ed. Imma s-seklu dsatax kellu jitfa' ra[[ ta' dawl ie]or fuq I-g]a\i\a Malta tag]na. Iben ta' din il-familja kellu ji[bed lejh tant u tant o]rajn. Ma kenux in-nobbli biss li tqanqlu lejh. Kienu ulied il-poplu li n[ibdu lejh wisq i\jed milli forsi qatt in[ibdu lejn xi iben in-nobbilta' maltija. Ma kien ikun [ara xejn li kieku hu ma kienx nobbli fin-nisel tieg]u g]aliex I-akbar nobbilta' li kellu kienet fil-qalb tieg]u. Hu kien jaf jag]der u j]oss g]al kull min kien fil-b\onn. Imma kien ukoll providen\jali li hu twieled fil-g]ana u fil-g]o\\a ta' familja nobbli. Kien bniedem li emmen li ma g]andux ja]\en il-[id fl-art. Hu emmen tassew f'dawk il-kelmiet ta' Kristu, il-Mulej, meta qalilna: "Tgeddsux g]alikom te\ori f'din id-dinja, fejn kollox jitmermer bil-kamla u s-sadid, u fejn il-]allelin jistg]u jinfdu u jisirqu. l\da [emmg]u g]alikorn te\ori fis-sema, fejn xejn ma jitmermer, u la bil-kamla u lanqas bis-sadid, u fejn m'hemmx ]allelin jinfdu u jisirqu".[1] Dan il-bniedem tant nobbli fin-nisel u l-qalb, li g]araf jag]mel u\u tant tajjeb mill-[id u n-nobbilta' tad-dinja, ]add ma kien ]lief {u\eppi De Piro.

Malta kienet tinsab fl-ewwel \mien tal-]akma ingli\a meta, fl-24 ta' Frar, 1849, Gerolama Sciberras-D'Amico-Inguane\, mart it-tabib Karmenu De Piro, tat it-twelid lit-tieni iben tag]hha, u semmietu bi-isem ta' Alessandro. Dak Alessandro kien ta' razza nobbli mi\-\ewg na]at. Missieru, it-tabib Karmenu De Piro, kien hu Adrijan u Frangisk Saverju De Piro-Gourgion, li rispettivament kienu r-raba' u I-]ames marki\ ta' Kastilja. Ommu, Gerolama, kienet bint Alessandro, l-14-il baruni ta' Kastell Cicciano. G]alhekk, lil dan it-tieni iben tag]ha[2], hi qeg]ditlu I-isem ta' missierha stess.

Billi Alessandro De Piro qatt ma wiret it-titli ta' baruni jew marki\ li kienu fil-familja De Piro, hu minflok b'dawn it-titii, jissejjah "Dei Baroni di Budaqq dei Marchesi di Castilla". ll-kelmiet "dei baroni" u "dei marchesi" jfissru li hu ta' razza nobbli, bla ma wiret it-titlu familjari.

Tag]rif fuq ]ajtu hu nieqes ]afna. Kull min kien jafu, b'sens ta' rispett, kien isejja]lu "is-Sur Sander". Hu kien bniedem serju, li \amm il-po\izjoni tieg]u bla ma tkabbar. Kien dejjem dritt fil-mixja tieg]u, u kellu d-drawwa li joqg]od idawwar il-bastun f'idejh huwa u miexi.[3] Meta g]alaq id-dsatax-il sena, Alessandro, fis-17 ta' Novembru, 1868, i\\ewwe[ lil Ursola Agius Caruana, xbejba ta' 20 sena, twajba u ta' dixxiplina, minn razza ta' barunijiet.[4]

Alessandro u Ursola kienu g]onja b']afna artijiet u bini f'Malta, G]awdex, u l-ltalja. Imma l-ewwel safra tag]hom flimkien turina li I-flus ma g]alqulhomx g]ajnejhom g]at-triq it-tajba. lr-rakkont li [ej instama' minn fomm Ursola De Piro nnifisha. Malli \\ew[u, Alessandro u Ursola marru g]al divertita fl-ltaija. Kienet is-safra li komunement tissejjah "honeymoon". Kif kienu g]addejjin fit-triq, huma raw avvi\ g]al xi ballu bil-lejl, u t]ajru jmorru. Imma, meta marru, dak li raw quddiem g]ajnejhom skandalizzahom. ls-sokor, I-ilbies imqa``at, u I-log]ob bi-idejn ta' min ha sehem [ieg]lu lil Ursola tikkonkludi li dak kien post li malajr iwaqqa' fl-okka\joni tad-dnub. Meta ]ar[u minn hemm, Ursola bdiet tara kif tag]mel ]alli tie]u minn ras \ewg]a x'kien deherlu minn dak il-ballu. Hi kienet imba\\a' li ma jmurx ifettillu jg]idilha biex jer[g]u jmorru darb'o]ra. Imma, malli staqsietu x'deherlu, bit-twe[iba tieg]u hi ]adet ir-ru]. Alessandro qalilha: "Jiena ma ]adtx gost, u kont se ng]idiek biex no]or[u 'l barra". Alessandro u Ursola De Piro qatt i\jed ma marru f'postijiet b]al dawk.[5]

Lil dik il-familja, Alla g]anieha b'kotra ta' wlied: seba' subien u \ewgt ibniet. L-ulied, skond I-ordni kronolo[iku ta' twelidhom, kienu dawn: i) Marija Tere\a, ii) Karmenu (li la]aq tabib), iii) Marija, iv) Santin (li sar qassis), v) Gino (li zijuh kellu jinnominah is-seba' baruni ta' Budaqq), vi) Berti, vii) {U|EPPI (li tieg]u qed nins[u l-]ajja), viii) Gwido (li hu wkoll sar tabib), u ix) Gwanni Piju.[6]

Karattru ta' 0mm qawwija

{u\eppi De Piro, tul ]ajtu kollha kemm hi, kellu rabta ta' m]abba kbira ma' ommu Ursola. ll-karattru li kellu jitrabba fih kien qisu b]al rifless ta' dak ta' ommu. G]alhekk, ftit ]sebijiet fuq din I-omm ta' ]ajja nisranija e\emplari juruna sewwa min kienet, u xi swiet g]all-familja tag]ha u g]al kull min kellu x-xorti li jintlaqat mill-[enero\ita' tag]ha.

Sabiex niddeskrivu 'l din il-mara li ]alliet impressjoni fuq kull min iltaqa' mag]ha, sejrin ni[bru ftit dettaiji dwarha me]udin minn ]ajjitha kollha kemm hi.

Ursola De Piro, jew is-sinjura Kika (kif kienu jsej]ulha) kienet mara li g]exet il-]ajja nisranija. Dak li lilha kien jag]tiha kull sa]ha fil-problemi u t-toqol tal-]ajja kien il-Mulej innifsu, li hi riedet tg]ixu tul ]ajjitha kollha. ll-knisja katidrali ta' Malta kienet qisha t-tieni dar tag]ha. Ta' kuljum, hi kienet tmur g]all-quddiesa, u tersaq ta' sikwit g]as-sagrament tat-tqarbin. Kemm-il darba, f']inijiet o]rajn, sakemm i\-\mien kien jippermettilha, hi kienet tqatta' ]afna ]in fis-skiet tal-knisja battala, mag]quda ma' Alla fit-talb.[7] Fi\-\mien li matulu binha kellu f'idejh I-lstitut San Fran[isk t'Assisi (mag]ruf b]ala "Fra Diegu") fil-}amrun, Ursola kienet issib il-g]axqa tag]ha meta tmur g]as-sieg]a adorazjoni li kienet issir kull n]ar ta' }amis. Hi kienet tie]u sehem mat-tfal anki fil-festi reli[ju\i l-o]rajn li kienu ji[u organi\\ati f'dak I-istitut.[8]

Ta' mara nisranija li kienet, Ursola kienet taf li kellha d-dmir li tg]in 'il ]addie]or ]alli dan ukoll jersaq ta' sikwit lejn il-knisja. B]ala omm, l-ewwel dmir tag]ha kien lejn uliedha. Meta t-tfal kienu g]adhom \g]ar, hi kienet to]ro[hom mid-dar kollha flimkien, u tmexxihom tnejn tnejn, wara xulxin lejn il-knisja. |ewg]a, Alessandro, f'dak i\-\mien kien g]adu ]aj; hu wkoll kien imur mal-familja kollha g]all-quddiesa ta' kull filg]odu.[9] Fl-im]abba li kienet t]oss lejn il-knisja, Ursola xtaqet tara kollox e\att. B]alma f'darha ma kenitx tissaporti affarijiet barra minn posthom, hekk ukoll xtaqet li tkun il-knisja. G]alhekk, jekk kienet tosserva xi xemg]a mg]aw[a, jew xi ventartal barra minn postu, hi kienet issejja] is-sagristan, u tiftahlu g]ajnejh biex jie]u ]sieb jirran[ahom.[10] L-im]abba lejn il-knisja, li rabbiet fiha u ]arr[et f'uliedha, xtaqitha wkoll fil-qaddejja tag]ha. Fi \mien il-{img]a I-Kbira, meta I-funzjonijiet li jfakkru grajjiet il-fidwa tag]na tant iqanqlu lil min i]obb il-knisja, Ursola De Piro lill-qaddejja kienet tnaqqsilhom ftit mix-xog]ol biex ikunu jistg]u jie]du sehem f'dawk il-funzjonijiet.[11]

Ursola De Piro kienet miktuba wkoll fit-ter\ ordni karmelitan.[12]

Lil din il-mara twajba, il-Mulej saffieha fin-nirien ta' provi qawwija. L-omm g]al ]add ma ssofri daqs kemm issofri g]al uliedha. Hi t]assbet u batiet g]alihom meta kienu g]adhom ma sabux il-po\izjoni tag]hom. Kultant, f'ittri intimi lil binha {u\eppi, hi wriet ru]ha xi ftit inkwitata talli, fi \mien i\-\g]o\ija, wie]ed minn uliedha ma riedx jintafa' bis-serjeta fuq studju u f']ajja aktar mi[bura.[13] Meta kellha qrib 50 sena u kienet mg]obbija bil-pi\ ta' disa' wlied, u Gwanni-Piju, I-i\g]ar fosthom, ma kienx g]adu g]alaq is-17-il sena, Alla bag]tilha prova mill-i\jed ibsin. Il-Mulej [abar mieg]u lil \ew[ha Alessandro, u hi n]asdet ukoll g]aliex ratu jmut quddiemha f'lukanda ta' Ruma, u g]alhekk, imbieg]ed minn daru u m`a]]ad mill-fara[ tal-pre\enza ta' wliedu. ls-Sur Sander ]alla 'l martu armla meta kien qed joqrob biex jag]Iaq 49 sena. Imma I-provi li g]addiet minnhom is-Sinjura Ursola De Piro ssoktaw jitqalu g]aliex uliedha bdew jimirdu u jmutu wiehed wara I-ie]or. Din il-''}ajja" ta' wie]ed minn uliedha g]ad turi n-niket kbir tag]ha, u, fl-istess waqt, il-kura[[ tal-g]a[eb li kellha meta, bil-qawwa ta' omm tassew nisranija, bl-akbar dinjita', laqg]et l-aqwa provi li Alla qatt jista' jibg]at lill-bniedem. L-ittri familjari[14] u I-kummenti li saru minn min kien jafha mill-qrib juru kif kienet hi nnifisha li g]amlet il-qalb lill-istess uliedha. Minflok ma ntelqet f'xenati ta' disperazjoni, fil-[ranet I-i\jed diffi`li ta' ]ajjitha Ursola De Piro \iedet fit-talb u xtaqet li ]addie]or ukoll jing]aqad mag]ha billi jerfa' ]sebijietu lejn Alla u jitlob g]aliha. }afna jiftakruha fil-marda ta' binha, it-tabib Gwido. Fl-a]]ar [ranet ta' ]ajtu, waqt li kienet tkaxkar mag]ha 'l uliedu fil-knisja, hi kienet tolfoq u titlob fit-tul, u t]e[[e[ ukoll lil ]addie]or biex jitlob g]al binha.[15]

Ftit huma dawk I-ommijiet tad-dinja li raw tant minn uliedhom imutu qabilhom. Ursola De Piro kienet tqis lilha nnifisha b]all-vergni Marija, imnikkta ta]t is-salib, bil-qalb tag]ha minfuda minn seba' duluri. Sebg]a minn uliedha mietu qabilha. Skond I-ordni kronolo[iku ta' mewthom, I-ulied li mietu qabel ommhom kienu dawn: Berti, Marija, it-tabib Karmenu, Marija Tere\a, it-tabib Gwido, Dun Santin, u Mons. {u\eppi.

Ursola De Piro tat xhieda li m]abbitha lejn Alla ma kenitx biss talb u rassenjazjoni waqt is-slaleb. Kienet im]abba li dehret ]ajja b'eg]mejjel ta' [id li ma qatg]u qatt. Hi qatt ma rabtet qalbha mal-[id li Alla pprovdielha. G]alhekk, b'[enero\ita' kbira, hi kienet tara x'tivvinta biex bi flusha tag]mel il-[id. B']e[[a kbira, Ursola da]let biex ]admet fl-Opra tat-Tabernakli li tag]ha kienet ukoll Presidenta. L-g]an ta' I-opra kien li tag]ti I-g]ajnuna lill-knejjes u lill-kappelel li kienu fil-faqar. Knejjes foqra kien hawn kemm trid. G]alhekk, kull nhar ta' }amis, hi kienet ti[bor mag]ha d-dar g]add ta' xbejbiet, u flimkien kienu ja]dmu g]al dawn il-knejjes. lx-xog]ol prin`ipali kien ikun filli j]itu, jirrakkmaw, jew isewwu pjaneti, trie]i, kapep, u kull ]a[a o]ra li g]andha rabta mas-servizz divin tal-knisja.[16]

Meta Dun Gwanbattista Ghigo la]aq kappillan }al Safi, u ried sett ta' pjaneti u kapep [odda g]all-parro``a tieg]u, Ursola offrietlu li ta]dimlu kollox b'xejn, g]ax il-parro``a tieg]u kienet wa]da \g]ira u fqira. ll-kappillan ma g]amilx ]ag'o]ra ]lief xtara d-drapp, u ]adulha biex jibda jin]adem.[17]

Kull min iltaqa' ma' Ursola De Piro ntebah li hi ma kenitx mara li tikkmanda biss. Hi dejjem middet g]onqha g]ax-xog]ol. Imma, imbag]ad, id-dixxiplina tag]ha kienet tal-g]a[eb. Quddiemha u f'wi``ha, ]add ma kien jissogra ji\balja. Meta l-qaddejja kienu jkunu mitfug]in fuq xi bi``a xog]ol, malli kienu josservaw li s-sinjura tkun [ejja, malajr kienu jehem\u lil xuixin, biex ma ji[rix li jkollha b\onn tikkorregihom f'xi ]a[a.[18] Meta, darba wa]da, wie]ed min-neputijiet tag]ha webbes rasu, u ma riedx irodd is-salib qabel jibda jiekol, hi qabdet u ]argitu mill-kamra ta' I-ikel, u ]allietu b'xejn.[19] Imma d-dixxiplina, lil Ursola De Piro, ma g]amlithiex mara \orra u mkabbra. G]all-kuntrarju, hi kienet tersaq lejn kul]add, u toqg]od attenta biex, l-ewwelnett, ma tonqos lil ]add fil-[ustizzja. Meta, lejn I-a]]ar \mien ta' ]ajjitha, hi mardet sewwa, Ursola kienet te]tie[ ]afna g]ajnuna. Kien ikun hemm b\onn li jerfg]uha bil-pultruna b'kollox biex i[orruha minn post g]all-ie]or. Imma, kull darba li xi ]add kien jag]tiha dik I-g]ajnuna, hi kienet t]allsu. Kien ikun g]alxejn jekk min jg]inha ma kienx ja``etta ]las; hi dejjem qisitu dmir tag]]a li I-]las ta' kull xog]ol ma jonqos qatt.[20]

lm]abbitha lejn Alla, Ursola De Piro wrietha wkoll fid-dedikazjoni ta' ]ajjitha g]al kull min kienet taf li kellu b\onnha. L-istess qaddejja, waqt li fissru kemm kienet ta' dixxiplina, stqarrew ukoll kemm sabuha lesta biex tg]inhom. Meta xi wa]da mill-qaddejja tag]ha kienet issir omm, is-sinjura Ursola innifisha [ie li marret biex tg]inha ]alli tlibbes it-tarbija g]all-mag]mudija.[21] Barra minn hekk, hi kienet t]obb titkellem b'familjarita' kbira mal-qaddejja tag]ha, u tipprova tg]inhom fil-problemi tal-]ajja anki b'xi parir u b'xi kelma tajba.[22]

Lil Ursola De Piro, I-aktar li rawha ta' qalb kbira kien meta resqet b'tant im]abba lejn dawk li kienu fil-b\onn. Mara fqira b'\ew[t itfal g]addiet minn \mien ta' de\olazjoni kbira g]aliex qatlulha 'l \ew[ha. Meta hi fittxet 'l-g]ajnuna ta' Ursola De Piro, din, mhux biss ma naqsitx li tg]inha, imma ]adet ukoll ]sieb biex tikri karrozzin ]alli li\-\ew[ uliedha te]odhomlha f'istitut.[23]

Meta ]asset li r-ra]al tal-Qrendi kellu b\onn ta' g]ajnuna, is-sinjura Ursola ]admet biex da]lu s-Sorijiet Fran[iskani tal-Qalb ta' {esu. B'hekk, f'dak ir-ra]al, it-tfal bdew isibu fis-sorijiet persuni li ]abbewhom u tant g]enuhom fil-formazjoni spiritwali u kulturali tag]hom.[24] Dak li, imbag]ad, Ursola De Piro g]amlet mat-tfal foqra ta' I-istituti ma jistax jitfisser bil-kliem. Binha {u\eppi kien jaf x'omm kellu. G]alhekk, f'kull b\onn u kull meta o]rajn g]alqulu I-bieb f'wi``u, hu ma kellux g]and min jirrikorri ]lief g]and ommu.[25] Kien ta' fara[ g]al qalbha meta, nhar Sant Orsla, il-qaddisa ta' isimha, binha kien je]dilha t-tfal ta' I-istituti; hi kienet tifra] i\jed minnhom, u t-tfal ma kenux jitilqu qabel ma tag]ti xi pasta u qassata lil kull wie]ed u wa]da minnhom.[26]

1877: It-twelid ta' I-lben I-aktar mag]ruf

Kollox juri li I-familja ta' Alessandro u Ursola De Piro ma kenitx nobbli g]all-fatt biss li kienet ti[i tant mill-qrib minn barunijiet u marki\i. Din il-familja kienet nobbli anki fl-im[iba tal-membri tag]ha. |mien i\jed tard, I-Ar`isqof Pietru Pace kellu jag]mel [udizzju [enerali fuq dik il-familja. Hu kiteb hekk: "ln-nobbli familja De Piro hi mag]rufa g]as-sentimenti reli[ju\i tag]ha".[27] Imma kienet in-nobbilta' ta' nisilhom li g]amlithom mag]rufin anki 'l barra mill-g\ejjer tag]na. Fost dawk li kienu jafu sewwa 'l din il-familja, insibu I-Kardinal Mariano Rampolla, Segretarju ta' I-lstat Pontifi`ju fi \mien Papa Ljuni XIII u bniedem ta' ]ila kbira li bilkemm ma la]aqx papa, li kieku ma kienx hemm l-ind]il tal-gvernijiet fil-konklavi.[28]

Meta Alessandro u Ursola De Piro di[a kellhom sitt ulied: tnejn bniet u erba' subien, il-{img]a, 2 ta' Novembru, 1877, fl-lmdina twieled {u\eppi. ld-dar kbira tal-familja, f'dak i\-\mien, kienet fil-qrib ]afna tal-knisja katidrali ta' Malta. Fi \mien it-twelid ta' {u\eppi, dik id-dar kienet fi Strada Bastione, n. 3: kif jidher mill-]afna ittri li kienu ji[u indirizzati lil xi membru tal-familja.[29] Dik it-triq hi wa]da dejqa, li bilkemm ma ta]sibhiex sqaq. In-na]a ta' fuq nett, qrib i`-`int tal-bejt, mad-dar li sa llum g]adha bin-numru 3, tidher I-arma tal-familja De Piro, imnaqqxa fil-[ebel. Meta twieled {u\eppi, I-akbar fost ]utu kienet Marija Tere\a, li kellha fuq tmien snin.

{u\eppi gie mg]ammed I-g]ada ta' twelidu, jigifieri: is-Sibt, 3 ta' Novembru, minn Mons. Dun Vincenz Magri, Ar`ipriet tal-katidral. Flimkien ma' I-isem ta' {u\eppi, lilu tawh fil-fonti anki I-ismijiet ta' {wanni, Fran[isk, Baskal, Dwardu, u Nikola. ll-parrinijiet tieg]u kienu n-nobbli baruni Alessandro Sciberras-D'Amico (qarib min-na]a ta' missieru mill-belt Valletta) u n-nobbli Marjanna Agius (qariba min-na]a ta' ommu rninn Bormla).[30]

Fil-Mag]mudija, {u\eppi gie mg]ammed b'dik I-istess libsa li, tletin sena qabel, kienet tg]ammdet biha ommu Ursola.[31]

L-ewwel edukazjoni fi ]dan il-familja

B]alma ji[ri dejjem fit-tfal kollha, ftit huma dawk li josservawhom fi tfulithom. Aktarx li ma tantx jag]tu fil-g]ajn lanqas meta jkollhom xi kwalitajiet spe`jali. B]alma kienet id-drawwa tan-nobbli ta' dak i\-\mien, it-tfal aktarx li ma kenux jit]alltu ma' wlied il-poplu. Huma kienu jie]du l-edukazjoni tag]hom billi nieshom isibulhom 'il mm jg]allimhom f'darhom stess. Dan [ara anki fil-ka\ ta' {u\eppi De Piro meta [ie mog]ti l-ewwel lezzjonijiet ta' skola. Tnejn mill-g]alliema tieg]u kienu s-sur Warrington u s-sinjorina Savona.[32] Dar li, fi \mien it-tfulija, kien joqg]od fiha ta' sikwit u tidber b]ala l-indirizz tieg]u, kienet dik ta' 209 Triq San Pawl, il-belt Valletta, li kienet ftit 'il fuq mill-fa``ata tal-Kolleggjata ta' San Pawl.[33]

Sa minn dawk l-ewwel snin ta' tfulitu, ommu Ursola kienet qieg]da trabbi fih sentimenti tassew reli[ju\i. Minbarra ]ajja dixxiplinata, hi qatt ma ]asset, b]al xi nobbli o]rajn, li wliedha jkunu qed jitbaxxew meta jag]mlu xi xog]ol manwali. Hi derriet li\-\ew[ uliedha I-bniet, li kienu Marija Tere\a u Marija, biex jie]du ]sieb ta' I-affarijiet tad-dar; is-subien kienu jitqassmu: min ma' wa]da, u min ma' o]ra. Is-subien kienu jitg]allmu wkoll xi seng]a. Lil {u\eppi, hi bdiet t]arr[u fis-seng]a ta' landier. Barra minn hekk, {u\eppi, flimkien ma' ]utu kollha, beda jit]arre[ jitkellem bit-taljan fid-dar ta' ommu stess. L-ittri li f'\g]o\itu kellu jikteb lil ommu u t-twe[ibiet ta' ommu juru tajjeb kemm it-taljan kien tassew ta' [ewwa f'dik il-familja. Lit-tfal, ommhom kienet tlaqqag]hom ukoll biex jg]idu l-''Angelus", ir-ru\arju, u talb ie]or flimkien.[34]

F'Lulju 1837, meta {u\eppi kien g]adu ma g]alaqx l-10 snin, wie]ed minn ]utu ]a ]sieb biex jippre\entah ]alli jersaq g]all-e\ami tad-d]ul fil-li`eo. Jekk inxebb]uh mat-tfal li resqu mieg]u, {u\eppi De Piro kien wie]ed mill-i\jed \g]ar fl-eta. Mieg]u kienu resqu 162 o]rajn; imma ma g]addewx ]lief 59. {u\eppi De Piro kien fost dawk li ma g]addewx. L-e\ami, sa dak i\-\mien, kien isir darba fis-sena biss. G]alhekk, hu kellu jistenna sena o]ra. F'Lulju 1888, resqu 230; minnhom ma g]addewx ]lief 76; imma, din id-darba, {u\eppi kien fost dawk li g]addew.[35]

Ftit \mien wara, {u\eppi, meta kellu 11-il sena, ir`ieva s-sagrament tal-Gri\ma ta' l-lsqof fil-knisja katidrali ta' Malta minn idejn l-lsqof Kappu``in Mons. Anton Marija Bu]a[iar, Amministratur Appostoliku tad-djo`esi. ll-[urnata kienet it-3 ta' Jannar, 1889. ll-parrinu tieg]u kien in-nobbli sinjur Fran[isk Dei Conti Manduca. Dak kien \mien meta {u\eppi ma kienx xi tifel mg]axxex u mitluq. Hu kien fuq tieg]u u mqareb b]al tfal o]rajn ta' l-eta tieg]u. {u\eppi u ]uh Santinu [ie li kienu jg]addu minn fuq il-bejt tad-dar tag]hom g]al fuq dak tal- Katidral. Minn hemm, huma [ie li xxabbtu mal-katusi u telg]u mal-koppla biex jaqbdu I-ag]safar minn xi bejtiet.[36]

Fil-Li`eo b'talent ta' Pittur

Wa]da mill-qraba ta' {u\eppi De Piro wasslet dan il-kumment: "Kienu nies artisti`i u kienu ja]dmu [miel ta' xog]lijiet. Trid tqis li kienu Firenze. In-nanna kienet tg]id li z-ziju {u\eppi kien poeta".[37]

Wisq akt.ar minn poeta, {u\eppi kien b'inklinazjoni g]all-pittura. Hu wera x-xe]ta tieg]u lejn din I-arti minn meta kien g]adu tfajjel. Fi \mien tfulitu fil-Li`eo, jekk kien hemm xi]a[a li fiha kien jibbrilla fost s]abu, din kienet il-pittura. Fil-korsijiet skolasti`i ta' I-arti, hu [ie li kiseb anki xi premjijiet.[38]

Xi skizzi ta' tfulitu g]adhom je\istu. Ta' tifel li kien, fi \mien it-ta]ri[ tieg]u, hu kien jaqbad xi pitturi ta' o]rajn, u jag]mel ]iltu biex jimitahom tajjeb. Fosthom, insibu x'u]ud ta' pitturi kbar b]alma huma Michelangelo, Raffaello, u Perugino. Kull pittura hi kwa\i dejjem mag]mula bil-lapis, u ftit drabi biss kien ju\a I-kuluri. Jidher tajjeb li {u\eppi kien qed ipitter bi skop ta' studju. Hu jag]ti importanza kbira lid-dellijiet fil-pittura. U x'u]ud mid-disinji tieg]u ma g]andhomx ]lief I-iskop li hu juri li jaf ida]]al dawn id-dellijiet.

Dan il-pittur `kejken dejjem kien jiffirma kull disinn tieg]u. L-istess firma, aktar milli firma, hi b]al disinn, g]aliex impittra. Imma d-data ma tqieg]det kwa\i qatt. l\-\mien ta' dawn id-disinji hu bejn is-snin 1889 u 1898. ll-firma tieg]u kienet: "G. De Piro".

F'ka\ wie]ed biss, pittura donnha saret bi skop partikulari li titqieg]ed f'xi knisja jew kappella. Hu wkoll I-uniku ka\ fejn ju\a I-ilwien ik]al, a]mar, a]dar, u isfar. F'dan il-ka\, hu pitter il-kelmiet "Indulgentia Plenaria" bi fjuri ta' kull xorta li jidhru mxebilkin ma' kull ittra. Dan hu wkoll il-ka\ wa]dieni fejn il-pittur \ag]\ug] kiteb ismu s]I], isem I-iskola, u s-sena. Insibu dawn il-kelmiet: "De Piro-D'Amico Joseph: Lyceum, 1892". Dan ifisser li {u\eppi kellu madwar 15-il sena meta g]amel dan id-disinn li tant hu ta' min jappre\\ah. ll-firma bl-isem ta' I-iskola tindika li d-disinn g]andu mnejn sar fl-okka\joni ta' xi kompetizjoni fost it-tfal tal-Liceo.[39]

Aktar milli fid-disinji fihom infushom, I-akbar apprezzament tad-don artistiku ta' {u\eppi De Piro jidher mill-gudizzju tal-g]alliema tieg]u. Hi ]asra li ma g]andniex aktar xhieda min-na]a tag]hom. lmma nsemmu ka\ wie]ed li, wa]du, diga' jfisser ]afna. Meta {u\eppi kien g]adu kemm g]alaq il-15-il sena, [iet organizzata fil-palazz tal-gvernatur kompeti\joni ta' pittura. Dawk li ]adu sehem [ew mitlubin ipittru "fuklar" (fire bucket). Billi {u\eppi De Piro kien wie]ed minn dawk li setg]u jaqtg]u figura tajba, is-sur Baden Powell, fl-l ta' Jannar, 1893, kitiblu nota biex fakkru li dak in-nhar kienet I-a]]ar [urnata ]alli jitressqu d-disinji jew tpingijiet.[40] G]alhekk, {u\eppi ]affef biex wassal ix-xog]ol tieg]u. B'sodisfa\jon kbir g]alih, I-istess Baden Powell, fit-8 ta' Jannar, 1893, kiteb dawn il-kelmiet lil {u\eppi De Piro:

"G]a\a {u\eppi,

Qieg]ed nibg]atlek premju `kejken g]at-tpin[ija sabi]a tal-fuklar. Tieg]ek kienet bil-bosta l-a]jar wa]da fost it-tnax li tressqu fil-kompetizjoni. Jiena nifrahlek, u nroddlok ]ajr talli g]amiltha tant tajjeb.

Sincerament tieg]ek

R. Baden Powell[41]

Din I-ittra turi li {u\eppi De Piro ma ]ax sempli`ement l-ewwel. Lanqas biss ma kien hemm paragun bejn it-tpin[ija tieg]u u dik ta' I-o]rajn. Jidher ukoll li {u\eppi ma kienx jid]ol fil-kompetizjonijiet, li kieku ma jsibx min joqg]od jimbuttah. Kif Baden Powell proprju fl-a]]ar [umata fakkru biex ma jinsiex jibg]at il-pittura tieg]u, hekk ukoll [ara li, fl-istess sena 1893, G. Calleja kitiblu fl-4 ta' Lulju, biex ifakkru ]alli ma j]allix aktar mill-15 tax-xahar biex jippre\enta \-\ew[ skizzi ta' persuni (portraits) li kien ]ejja. Dawk l-iskizzi kienu saru fil-li`eo stess, u kellhom ji[u esposti fis-17 tax-xahar.[42]

F'dak l-istess \mien tal-li`eo, {u\eppi kien jie]u sehem anke f'attivitajiet o]rajn. F'ittra bla data, Julia S. Gatt kitbitlu biex tfakkru jie]u sehem f'"tableaux vivants" li kellhom isiru.[43]

Fil-Milizzja Rjali ta' Malta

Dawk is-snin li matulhom {u\eppi beda jistudja kienu wkoll ta' esperjenzi o]rajn. G]alkemm ta' demm nobbli, hu ma stmerrx jg]addi xi \mien b]ala suldat. |mien qabel, fis-sena 1852, il-Gvernatur ta' Malta, Sir William Reid, kien waqqaf il-Milizzja Maltija. Din kienet ta]t it-tmexxija ta' Sir {u\eppi De Piro, li kien ji[I ku[in tan-nannu ta' {u\eppi. Dak ir-ri[ment baqa' sejjer dejjem lura sakemm, fis-sena 1875, spi``a fix-xejn. "Erbatax-il sena wara, il-Milizzja Maltija re[g]et [iet imwaqqfa mill-[did; i\da did-darba, kien hemm il-bi\a' li ma tissuktax, g]ax ftit wisq kienu li nkitbu. G]alhekk, xi snin wara, biex juru 'l ulied il-poplu li ma kienx nuqqas ta' [ieh li wie]ed jinga[[a f'din il-Milizzja, l-Awtoritajiet stiednu lil ulied in-nobbli biex jid]lu fiha. Wie]ed minn dawn i\-\g]a\ag] li da]lu f'dil-Milizzja kien sewwa sew i\-\ag]\ug] nobbli De Piro".[44]

{u\eppi da]al fil-Milizzja meta lanqas biss ma kien g]adu g]alaq il-15-il sena. Hu nga[[a fil-11 ta' Ottubru, 1892, u baqa' jservi sat-23 ta' Frar, 1896. Kien \mien li fih, bla dubju ta' xejn, hu ma waqafx mill-istudju tieg]hu.[45] Dak kien fl-istess \mien meta hu da]al jistudja fl-Universita'' ta' Malta. G]alhekk, ma jidhirx li l-okkupazzjoni fil-Milizzja kienet te]odlu ]afna \mien. Madankollu, {u\eppi ma da]alx fil-Milizzja biex sempli`ement jg]olli l-isem ta' dak ir-re[iment. G]andna f'idejna rassenja ta' dik ir-"Royal Malta Militia". Hi tax-xahar ta' Jannar 1895. Fiha tni\\lu I-[ranet li matulhom dawk li nga[[aw kienu obbligati jmorru g]ad-drill. Biex tin\amm id-dixxiplina militari, dejjem kien hemm g]assa biex, possibilment, ]add ma jonqos. Imma x'u]ud [ie li fallew. Madankollu, {u\eppi De Piro-D'Amico (kif inhu mni\\el f'din ir-rassenja) kien fost dawk li qatt ma fallew.[46]

{u\eppi qeda dmirijietu ta' suldat bl-unuri kollha. Fi tmiem is-servizz, kull wie]ed kien jing]ata `ertifikat. Minn dan ic-`ertifikat, jo]ro[ ]afna tag]rif fuq {u\eppi meta kien g]alaq it-18-il sena. B]alma dejjem u kullimkien kellu jing]ad dwaru, il-kondotta u I-karattru tieg]u kienu mill-a]jar. Nafu wkoll li f'dik l-eta ta' 18-il sena hu kellu t-tul ta' 5 piedi u 7 pulzieri (li huma madwar metru u 75 `entimetru ta' \mienna). Lewn g]ajnejh kien ismar ]amrani, xag]ru kien kannella `ar, u l-bixra ta' wi``u kienet wa]da li tigbdek.[47]

Ftit xhur wara li ]areg mill-Milizzja, {u\eppi De Piro pprofessa fil-Kongregazjoni ta l-Onorati fil-belt Valletta, li hi ta]t il-]arsien tal-Ver[ni Marija Assunta.[48]

Arti u Li[i fl-Universita'' ta' Malta

Lil uliedha, is-Sinjura Kika derrethom ja]sbu fil-b\onnijiet ta' I-o]rajn u ridithom jaraw b'g]ajnejhom li mhux kul]add kien igawdi I-g]ana li kellhom huma. B'hekk, dawk it-tfal tg]allmu minn ommhom biex ma jonqsux li jag]tu I-g]ajnuna tag]hom kulfejn kien jin]ass il-b\onn. Imma dan ma jfissirx li hi ma kellhiex ambizjonijiet g]al uliedha. Hi ma ridithomx mitluqin, u, li kieku kollox kien jag]mel minnha, ilkoll kemm huma kienu jie]du po\izjoni li tg]ollihom fis-so`jeta' maltija, mhux biss g]ax ta' nisel nobbli, imma wkoll g]ax i[ibu xi titlu ta' studju, li bih "verament" ikunu akkwistaw xi ]a[a.

Tul dak i\-\mien li kien fil-milizzja, {u\eppi beda jistudja g]all-e\ami tal-matrikola. Kienet is-sena 1894. Hu ma tantx kien b'sa]]tu, g]aliex f'dik I-istess sena marad bid-deni rqiq u, g]al xi \mien, waqaf mill-istudju.[49] Imma, g]alkemm il-mard ma naqasx li jo]loqlu xi problemi, xorta wa]da se]]lu jag]mel dak l-e\ami u jg]addi minnu.[50]

Wara li g]adda fil-matrikola u kellu wkoll ri\ultat tajjeb. {u\eppi De Piro beda kors ta' tliet snin fil-fakolta ta' I-arti u x-xjenza. lt-tliet snin kienu bejn 1894 u 1897. Matulhom, hu studja I-letteratura latina, ingli\a, u taljana, il-filosofija intelletlwali (lo[ika) u morali, il-matematka, fi\ika, u ekonomija pulitka. Skond `ertifikat ta' I-istess Universita' ta' Malta, hu resaq g]all-e\ami annwali f'dawk is-su[[etti quddiem kunsill spe`jali ta' dik il-fakolta, u mar tajjeb.[51]

Meta qorob biex jag]laq 20 sena, u e\attament fix-xahar ta' Ottubru 1897, {u\eppi De Piro da]al b]ala student regolari fil-fakolta tal-Li[i. Kienu studji li suppost wassluh biex isir avukat. Hu beda jattendi g]all-korsijiet tal-li[i naturali u kostituzjonali. G]al darb'o]ra, id-direttur ta' l-eduka\joni xehed dwaru li I-kondotta tieg]u kienet tajba ]afna. Imma {u\eppi ma kellux jibqa' sejjer 'il quddiem f'dawk I-isludji. Hu ma g]amilx ]lief sena skolastika wa]da li ntemmet f'Mejju 1898.[52]

{u\eppi De Piro kien di[a' ilu madwar seba' snin ihewden dwar jekk kellux jaqbad triq o]ra.[53] ll-korsijiet li kien qabad fl-Universita' ta' Malta ma kenux sejrin iwassluh g]all-ideal ta' ]ajtu. Fis-skiet u quddiem Alla biss, {u\eppi baqa' jit]asseb u jimmedita dwar id-de`i\joni li kien sejjer jie]u.